«Είσαι παραμυθάς», «είσαι άχρηστος δεν θα τα καταφέρεις» «είσαι ανίκανο παιδί», «είσαι ο ταραξίας της τάξης» «κοίτα τον πώς συμπεριφέρεται» «μα καλά, χαζό είσαι παιδί μου;». Πόσες φορές δεν έχουμε πει τις συγκεκριμένες φράσεις στα παιδιά μας, πάνω στα νεύρα μας; Σύμφωνα με τους ψυχολόγους το πως χαρακτηρίζουμε τα παιδιά μας μπορεί να επηρεάσει την μετέπειτα εξέλιξή τους.
Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία
Πρόκειται για την κατάσταση κατά την οποία ένας άνθρωπος βάζει μια «ταμπέλα» σε κάποιον άλλο. Στην περίπτωση των παιδιών όταν ο γονιός, ο δάσκαλος ή κάποιος μεγάλος που ασκεί εξουσία στο παιδί, εκφράζει με αρνητικούς χαρακτηρισμούς συμπεράσματα σχετικά με τον χαρακτήρα, ή την συμπεριφορά του παιδιού προκαλεί συγκεκριμένες αντιδράσεις. Όταν λοιπόν οι μεγάλοι «αποφασίζουν» ότι ένα παιδί τραγουδά παράφωνα για παράδειγμα και του το υπενθυμίζουν με επικριτικά σχόλια, εκείνο - επειδή πιστεύει πως για να το λέει η μαμά έτσι θα είναι - πείθεται ότι έτσι έχουν τα πράγματα και τελικά επιβεβαιώνει τις προβλέψεις τους. Όταν λέμε σε ένα παιδί «Είσαι κακό παιδί» το εξωθούμε κατά κάποιον τρόπο να μην μας διαψεύσει με αποτέλεσμα εκείνο να εκδηλώνει κακή συμπεριφορά. Όταν λοιπόν εμείς έχουμε αρνητική γνώμη για το παιδί, δημιουργούμε αρνητικό κλίμα προσδοκιών που σημαίνει ότι ασυνείδητα ενδεχομένως, δεν έχουμε θετικές προσδοκίες από αυτό. Έτσι, του κόβουμε τα φτερά, μειώνουμε την αυτοπεποίθησή του και ατονούμε τα ταλέντα του. Με τον ίδιο τρόπο οι υπερβολικά θετικές προσδοκίες «είσαι πανέξυπνο παιδί» μπορεί να έχουν αρνητικά αποτελέσματα με την έννοια ότι όταν πιστεύουμε ότι το παιδί μας μπορεί να τα καταφέρει σε όλους τους τομείς, εκείνο νιώθει την υποχρέωση να μην μας απογοητεύσει με αποτέλεσμα να βιώνει στρες και να απογοητεύεται υπερβολικά κάθε φορά που αποτυγχάνει.
ΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ:
Όταν βάζουμε στα παιδιά ταμπέλες με αρνητικούς χαρακτηρισμούς τις περισσότερες φορές νιώθουν ότι δεν περιμένουμε από αυτά να αλλάξουν ή να βελτιωθούν. Νιώθουν ότι θα πρέπει να ζήσουν τη ζωή τους με αυτούς τους αρνητικούς χαρακτηρισμούς.
• Το «ακατάστατο» παιδί συνήθως δε βλέπει κανένα λόγο να γίνει νοικοκυρεμένο και καθαρό αφού οι γονείς του και οι γύρω του, του έχουν ξεκάθαρα καθορίσει το ρόλο του στην οικογένεια και το περιβάλλον του.
• Το «άτακτο» παιδί μπορεί να πιστεύει ότι μπορεί να συνεχίσει να κάνει τρελά πράγματα, αφού ούτως ή άλλως αυτό περιμένουν οι γύρω του από αυτό.
Ακόμη και οι καλές ταμπέλες μπορεί να προκαλούν προβλήματα, αφού μπορεί να ωθούν τα παιδιά να νιώθουν πίεση από τις προσδοκίες των γονιών και των γύρω τους ή ακόμα και να νιώθουν ένοχα γιατί οι γονείς τους τα προτιμούν από τον αδερφό ή την αδερφή τους. Για παράδειγμα:
• Η Ελένη είναι η «καλή μαθήτρια» στην οικογένεια, αλλά νιώθει πολύ αναστατωμένη όταν δεν παίρνει άριστα στο τεστ. Μπορεί να νιώθει πολύ άσχημα γιατί δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι για αυτήν. Μπορεί ακόμη να νιώθει στενοχωρημένη και ντροπιασμένη για τα αδέρφια της, επειδή οι γονείς τους δεν είναι περήφανοι και γι’ αυτά.
Οι ταμπέλες που μπαίνουν στα αδέρφια μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο που βλέπει ένα παιδί τον εαυτό του. Για παράδειγμα:
• Ο αδερφός της Νίκης είναι ο «μουσικός» της οικογένειας, οπότε η Νίκη νιώθει ότι δε θα έπρεπε να ενδιαφέρεται για τη μουσική, αφού ποτέ δε θα γίνει τόσο καλή όσο ο αδερφός της. Αυτό σημαίνει ότι η Νίκη θα χάσει όλες τις χαρές που μπορεί να προσφέρει η ενασχόληση με τη μουσική σε έναν άνθρωπο γιατί πάντα θα πιστεύει ότι δεν μπορεί να συναγωνιστεί τον αδερφό της.
Πώς να κρίνουμε
χωρίς ταμπέλες
-Αποφεύγουμε τους χαρακτηρισμούς. Όταν το παιδί δεχθεί αρνητικά σχόλια από την μικρή ηλικία, δύσκολα θα αποτινάξει από πάνω του αυτό το φορτίο καθώς μεγαλώνει.
-Επιβραβεύουμε. Τα παιδιά χρειάζονται επιβράβευση και όχι επικριτικά σχόλια. Πρώτα επισημαίνουμε τα θετικά στοιχεία του παιδιού και κατόπιν τις τυχόν αδυναμίες, του, χωρίς όμως να το προσβάλλουμε ή να το ειρωνευόμαστε.
-Παραμένουμε ήρεμοι. Πριν κάνουμε στο παιδί μας την οποιαδήποτε παρατήρηση καλό θα ήταν να βρούμε λίγη ψυχραιμία και να συζητήσουμε μαζί του ή να χαρακτηρίσουμε την πράξη του, εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να γνωρίζει ότι οι γονείς του το εκτιμούν και το αγαπούν, και συζητούν μαζί του για τις μη αποδεκτές πράξεις του, εξηγώντας του τους λόγους, χωρίς να το μειώνουν ή να το υποτιμούν.
-Σημαντικό να λέμε σ΄ αγαπώ. Είναι μεγάλο λάθος όταν οι γονείς λένε "δε σ'αγαπώ γιατί..." Αυτή η συναισθηματική απειλή κάνει τα παιδιά να αισθάνονται ανασφάλεια και δεν αποτελεί "καλή πρακτική" προκειμένου να τα νουθετήσετε. Είναι πολύ καλύτερο να πείτε "σε αγαπώ πολύ, αλλά αυτό που έκανες δεν είναι σωστό/ δίκαιο/ αποδεκτό... γιατί ..." Ίσως πολλές φορές οι γονείς χάνουν τον έλεγχο και την αυτοσυγκράτησή τους την ώρα που κάνουν μια παρατήρηση. Ωστόσο, είναι πολύ εύστοχο μετά από λίγη ώρα που θα ηρεμήσουν να ζητήσουν συγνώμη για την εκτός ορίων συμπεριφορά τους και να εξηγήσουν ίσως το λόγο αυτής της συμπεριφοράς.
Τέλος ας μην ξεχνάμε ότι οι γονείς λειτουργούν σαν πρότυπο για τα παιδιά, και τέτοιου είδους πράξεις/ συμπεριφορές αποτυπώνονται στο μυαλό τους.
Καλό είναι να θυμόμαστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό και έχει τις δυνατότητες να κάνει πολλά πράγματα και να ενεργεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Γι΄ αυτό πρέπει να:
• Εστιάζουμε στα θετικά του κάθε παιδιού. Για παράδειγμα, αν το παιδί μας, που συνηθίζει να αργεί, φτάσει στο τραπέζι για φαγητό στην ώρα του, το επιβραβεύουμε για το ότι κατάφερε να είναι συνεπές.
• Εστιάζουμε στην συμπεριφορά του κάθε παιδιού εκείνη τη χρονική στιγμή και δεν του βάζουμε γενικού και αόριστες ταμπέλες. Για παράδειγμα το να μπλέκεται ένα παιδί συχνά σε μπελάδες δε σημαίνει ότι είναι κακό.
• Συνειδητοποιούμε ότι το κάθε παιδί γεννιέται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αλλά οι γονείς και οι γύρω του μπορούν να επηρεάσουν ή και ν’ αλλάξουν όλες αυτές τις συμπεριφορές και να τα βοηθήσουν να μην «εγκλωβιστούν» στις εν γένει συμπεριφορές τους για μια ζωή.
• Να μην αφήνουμε τα παιδιά να «κλειδώνουν» τους εαυτούς τους μέσα σε συγκεκριμένους ρόλους, αλλά να προσπαθούν σε οτιδήποτε τα ενδιαφέρει, ακόμα κι αν έχουν αδέρφια που είναι πιο ταλαντούχα από αυτά σε κάποια πράγματα.
Βαλασία Βαρδέλλη , νηπιαγωγός
Περισσότερες συμβουλές εδώ.