Τα άρθρα στα νέα ελληνικά

ΤΟ ΑΡΘΡΟ

Το οριστικό και το αόριστο άρθρο: χρήση και μορφή

Ορισμός – Λειτουργία – Χρήση

Το άρθρο είναι ένα μέρος του λόγου που βρίσκεται πριν από ουσιαστικό και του προσδίδει τη σημασία του οριστικού ή του μη οριστικού, δηλαδή του συγκεκριμένου ή του μη συγκεκριμένου, π.χ. Οι λεωφόροι της πόλης μας. Ένα λιβάδι δίπλα από το ποτάμι. Μερικές φορές βρίσκεται και πριν από άλλα μέρη του λόγου, τα οποία όμως λειτουργούν ως ουσιαστικά, π.χ. Ακούει τα ίδια και τα ίδια.

Η νέα ελληνική διαθέτει δύο άρθρα, ένα οριστικό και ένα αόριστο. Με το οριστικό άρθρο είτε γίνεται λόγος για κάτι (πρόσωπο, ζώο, πράγμα, έννοια) που είναι γνωστό ή αναγνωρίσιμο από τα άτομα που συμμετέχουν στην επικοινωνία είτε γίνεται αναφορά σε στοιχείο αντιπροσωπευτικό ενός συνόλου, π.χ. Μην αγγίζεις τον τοίχο. Το ελάφι είναι υπερήφανο ζώο. Με το αόριστο άρθρο γίνεται λόγος για κάτι (πρόσωπο, ζώο, πράγμα, έννοια) που δεν είναι γνωστό ή αναγνωρίσιμο από τα άτομα που συμμετέχουν στην επικοινωνία, π.χ. Προχθές συνάντησα έναν παλιό μου φίλο. Η απουσία επίσης του οριστικού άρθρου στον πληθυντικό αριθμό προσδίδει έναν παρόμοιο αοριστολογικό χαρακτήρα στο ουσιαστικό, π.χ. Ήρθαν τουρίστες στην πόλη μας.

Μορφολογία

Το οριστικό άρθρο παρουσιάζει τύπους και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό, ενώ το αόριστο μόνο στον ενικό αριθμό και των τριών γενών.

Κλίση – Παρατηρήσεις

α. Το οριστικό άρθρο

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	ο	η	το
Γενική	του	της	του
Αιτιατική	τον	τη(ν)	το
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	οι	οι	τα
Γενική	των	των	των
Αιτιατική	τους	τις	τα

Το οριστικό άρθρο κανονικά δεν έχει κλητική. Σπανιότερα –όταν κάποιος καλεί ένα οικείο πρόσωπο από μακριά, σε πολύ τυπικό ύφος, στη λογοτεχνία ή ακόμη και σε καθημερινό οικείο ύφος, με σκοπό περιπαικτικό ή για λόγους θαυμασμού– χρησιμοποιείται η αρχαιοελληνική κλητική ω, π.χ. Ω πατέρα! Ω ύψος δυσθεώρητο! Στον καθημερινό προφορικό λόγο χρησιμοποιείται και το ε, π.χ. Ε Σπύρο.

Η πρόθεση σε, όταν ακολουθείται από το οριστικό άρθρο, συγχωνεύεται με αυτό σε μια λέξη, δηλαδή σε + τον = στον, σε + του = στου, σε + της = στης, σε + των = στων, σε + τις = στις κτλ. Το φαινόμενο παρουσιάζεται στη γενική και αιτιατική και των δύο αριθμών, π.χ. Πήγε στη Θήβα και έφαγε στου Παπαδόπουλου (εννοείται στο σπίτι ή στο εστιατόριο του Παπαδόπουλου).

β. Το αόριστο άρθρο

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	ένας	μια/μία	ένα
Γενική	ενός	μιας/μιάς	ενός
Αιτιατική	έναν	μια(ν)/μια(ν)	ένα

Το αόριστο άρθρο δεν έχει κλητική.

Παρουσιάζει ίδιους μορφολογικούς τύπους με το αριθμητικό επίθετο ένας, μία/μια, ένα. Διακρίνονται μόνο από τη σημασία τους μέσα στον λόγο. Με το αριθμητικό δηλώνεται ποσότητα, ενώ με το άρθρο το μη συγκεκριμένο, π.χ. Η Ιωάννα έχει ένα παιδί (αριθμητικό). Ο μικρός Αλέξης ήταν ένα πολύ ζωηρό παιδί (άρθρο).

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ:

Για το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον, έναν) και του θηλυκού γένους του οριστικού άρθρου τη(ν), βλ. στο κεφάλαιο Φωνολογία.

Παρατηρώ και... καταλαβαίνω...

H μορφολογία του οριστικού και του αόριστου άρθρου δεν παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Ωστόσο σε ορισμένα παλιά αλλά και σε σύγχρονα κείμενα, καθώς και στον καθημερινό προφορικό λόγο διαλεκτόφωνων κατά κανόνα ομιλητών της νέας ελληνικής παρουσιάζονται κάποιες μορφολογικές αποκλίσεις από τη συνηθισμένη χρήση (νόρμα). Αυτές συμβαίνουν συνήθως στην αιτιατική του πληθυντικού του θηλυκού γένους του οριστικού άρθρου, αλλά και στην ονομαστική του ενικού του  αρσενικού. Παρατηρήστε τις αποκλίσεις αυτές στα παρακάτω αποσπάσματα από αυθεντικό λόγο διαφόρων κειμενικών ειδών.

α) Γιατί οι δυο μας ύπατοι κ' οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες.
 (Κ. Καβάφης, «Περιμένοντας τους βαρβάρους»)

β) Συ τες δύναμές σου σπρώχνεις
και αγκαλά δεν είν' πολλές.
(Δ. Σολωμός, «Ύμνος εις την ελευθερίαν», στροφή 129)
γ) Ιψές υ Γιώργους είδι ένα κακό ύνουρου. Έπισι υ δέντρους (=δρυς) κι τουν χτύπσι στου κιφάλι.
 (Από ομιλητή διαλεκτόφωνο, θεσσαλικής καταγωγής)