Η παιδική ψυχή είναι αθώα. Λευκή, σαν άγραφο χαρτί, έτοιμη να απορροφήσει κάθε σταγόνα στοργής, αγάπης και μάθησης που της προσφέρουμε. Ο τρόπος που ανταποκρινόμαστε στις ψυχικές, νοητικές και σωματικές ανάγκες ενός παιδιού, ήδη από την εμβρυική ηλικία τείνει να καθορίζει κατά πολύ τη ψυχοσύνθεσή του, χωρίς αυτό να σημαίνει πως κάθε παιδί δεν έχει τα δικά του ιδιαίτερα γνωρίσματα. Πολύ συχνά, όμως, αγνοούμε ή παρακάμπτουμε το γεγονός πως οι λέξεις, οι φράσεις, καθώς και οι εκφράσεις μας αποτελούν δυνατά μηνύματα προς το παιδί, ικανά να πληγώσουν τον ευαίσθητο και υπό διαμόρφωση ψυχισμό του.
Ας δούμε μαζί μερικές από τις πιο συνήθεις και επαναλαμβανόμενες φράσεις των γονέων που μπορούν να τραυματίσουν την παιδική ψυχή.
1.(Μην) Με ενοχλείς!
Συχνή φράση, που συχνά βγαίνει αυθόρμητα από το στόμα μας, και αμέσως μόλις τη ξεστομίζουμε την μετανιώνουμε, καθώς αντιλαμβανόμαστε την αρνητική της χροιά. Ιδιαιτέρως στην νηπιακή ηλικία όπου το παιδί ξεχειλίζει από ερωτήματα και ψάχνει εναγωνίως απαντήσεις, ενώ ταυτόχρονα περιφέρεται συνεχώς γύρω από τον φροντιστή του, ο γονέας απηυδεί, καθώς δυσκολεύεται να ολοκληρώσει μέχρι και την πιο απλή εργασία ανενόχλητος. Αλήθεια, τι μήνυμα παίρνει ένα παιδί, όμως, μέσα από αυτήν τη φράση; Μπορείτε να αφιερώσετε 5-10 λεπτά στο παιδί πριν ξεκινήσετε την όποια εργασία σας, ή να του διευκρινίσετε πως θα παίξετε μαζί μόλις τελειώσετε, δίνοντας του συγκεκριμένο σημάδι (πχ την ώρα) ή προτείνοντας του εναλλακτικές. Μπορείτε επίσης, να ανταποκρίνεστε πλήρως σε κάθε του ερώτηση και να αφήσετε τις εργασίες που απαιτούν την αμέριστη προσοχή σας για αργότερα. Συνήθως τα παιδιά που λαμβάνουν την αμέριστη προσοχή του γονέα τείνουν να είναι πιο συνεργάσιμα όταν η περίσταση το απαιτεί.
2. Σταμάτα να κλαις!
Το κλάμα απελευθερώνει τα συναισθήματα μας, μας βοηθάει να διαχειριστούμε τη θλίψη ή το θυμό μας, μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα. Όμως, οι περισσότεροι γονείς δεν ανταποκρίνονται στο κλάμα του παιδιού. Μερικοί γονείς το θεωρούν ψεύτικο, άλλοι στενοχωριούνται βλέποντας το παιδί τους να κλαίει και άλλοι απλώς αδυνατούν να διαχειριστούν την κατάσταση. Οι περισσότεροι ενήλικες νιώθουν και οι ίδιοι ντροπή, αδυναμία ή θυμό όταν δακρύζουν. Γιατί; Επειδή και σε αυτούς όταν ήταν παιδιά κάποιος τους έμαθε πως οι άνδρες δεν κλαίνε. Πως τα καλά κορίτσια κάθονται φρόνιμα. Πως αν σταματήσουν να κλαίνε, θα πάρουν το παιχνίδι που θέλουν. Ή πως να δεν σταματήσουν, θα μπουν τιμωρία. Δεν έχουν μάθει να διαχειρίζονται τη λύπη τους, πώς, λοιπόν, να αντιμετωπίσουν του παιδιού τους; Έτσι, όμως, αναπαράγεται ο φαύλος κύκλος. Αφήστε το παιδί σας να εκφράζει ελεύθερα το κάθε του συναίσθημα και δείξτε του τον δρόμο ώστε να μάθει να τα διαχειρίζεται. Στο μπλοκάρισμα της συναισθηματικής έκφρασης έχουν τις ρίζες τους διάφορες νευρώσεις, αλλά και παθήσεις, όπως η κατάθλιψη.
3. Αν έρθω εκεί, θα …
Νομίζω πως όλοι αντιλαμβανόμαστε πως η απειλή δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος για να μάθει κάποιος το οτιδήποτε. Πόσο, μάλλον, όταν η απειλή εμπεριέχει σωματική βία και προέρχεται από ανθρώπους διπλάσιους από το δικό μας μέγεθος. Ανθρώπους στους οποίους στηριζόμαστε, όχι μόνο για να μάθουμε, αλλά και για την κάλυψη των βασικών βιοτικών μας αναγκών. Η απειλή αποτελεί κακοποιητική μέθοδο. Παρόμοια δράση έχει και η συχνή απειλητική φράση: αν δεν έρθεις, θα φύγω, θα σε αφήσω μόνο σου κλπ. Δοκιμάστε να σταθείτε στο ύψος του παιδιού, να αναζητήσετε την αιτία της κάθε συμπεριφοράς, να εξηγήσετε ξανά και ξανά, να προσφέρετε αγκαλιά και αποδοχή, αντί για τιμωρία και φόβο. Τα παιδιά που αισθάνονται καλύτερα, αντιδρούν και καλύτερα.
4. Θα σε πάρει ο … (μπαμπούλας/ ο αστυνόμος/ο γύφτος κλπ)
Ακόμη μια μορφή απειλής, μόνο που σε αυτήν τη μορφή χρεώνουμε σε κάποιον τρίτο την πραγματοποίηση της. Εκτός της φανερής ρατσιστικής χροιάς που τη συνοδεύει απέναντι σε συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων (ή και τεράτων!), φοβίζουμε στην ουσία το παιδί προκειμένου να επιτύχουμε τον στόχο μας. Κάποια παιδιά μπορεί να μην επηρεαστούν ιδιαίτερα, τα περισσότερα, όμως, αποκτούν φοβίες που μπορεί να τα συντροφεύσουν ως και την ενήλικη ζωή. Παρόμοια αποτελέσματα έχει και η απειλή του: θα το πω στον πατέρα σου, όπου ο τρίτος είναι ο ένας εκ των δυο γονέων, ο οποίος παρουσιάζεται από το έτερον ήμισυ ως ο κακός και εξουσιαστικός γονέας, στον οποίο πρέπει να υποτάσσεται τόσο η μητέρα όσο και το παιδί. Ανεπανόρθωτο πλήγμα στη σχέση του κακού γονέα με το παιδί και έλλειψη εμπιστοσύνης στον άλλον, αφού θα μαρτυρήσει τη μη αποδεκτή συμπεριφορά, ώστε να τιμωρηθεί το παιδί.
5. Είσαι ….
Μπορείτε να συμπληρώσετε τη φράση με όποια ταμπέλα θέλετε. Το ίδιο κακές είναι όλες, είτε έχουν θετική χροιά, είτε αρνητική. Οι ταμπέλες έχουν αρνητική επίδραση, πρώτον, γιατί αποτελούν προσωπικές προβολές ή/και ευχές, που πολλές φορές ανταποκρίνονται σε μια συμπεριφορά του παιδιού και όχι στο σύνολο του χαρακτήρα του, και δεύτερον, επειδή λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες για τα παιδιά. Προτιμήστε, λοιπόν, να χαρακτηρίσετε τη συμπεριφορά, και όχι το παιδί στο σύνολό του. Τα πολλά μπράβο έχουν παρόμοια αποτελέσματα. Δημιουργούν παιδιά υπεροπτικά και ταυτόχρονα ανασφαλή, που αναζητούν συνεχώς την επιβράβευση ώστε να αισθάνονται ολοκληρωμένα και ευτυχισμένα.
6. Κοίτα πόσο … είναι ο Χρήστος!
Σύγκριση. Πόσοι και πόσοι γονείς δεν πέφτουν στην παγίδα της σύγκρισης. Μπείτε για λίγο στη θέση του παιδιού σας. Πώς λέτε να αισθάνεται κάθε φορά που το συγκρίνετε με ένα άλλο παιδί; Αισθάνεται μειονεκτικά, χάνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή του, σκέφτεται πως δεν το αγαπάτε, πως δεν αξίζει, αφού δεν είναι σαν τον Χρήστο! Πώς εκφράζει αυτήν τη συμπεριφορά; Αναπτύσσοντας ζήλια και θυμό ως προς το πρόσωπο σύγκρισης και εσάς, χάνοντας την εμπιστοσύνη του στο πρόσωπό σας, προσπαθώντας να τραβήξει την προσοχή σας με λάθος τρόπους ή και υποτασσόμενο στα δικά σας θέλω.
7. Λες ψέματα/Δεν σε πιστεύω!
Πόσο σίγουροι είστε πως το παιδί σας μόλις σας είπε ψέματα; Και αν είστε σίγουροι, μήπως θα έπρεπε να σκεφτείτε την αιτία του ψέματος, αντί να αναλωθείτε σε άκαρπες κατηγορίες που μόνο στόχο έχουν να πληγώσουν το παιδί, καταδεικνύοντας του κάτι που ήδη γνωρίζει; Αλήθεια, εσείς του λέτε την αλήθεια; Πόσες φορές καταφεύγετε σε τεχνάσματα και ψέματα προκειμένου να αποφύγετε κάποια άβολη ερώτησή του; Δείξτε εμπιστοσύνη στο παιδί. Μην φοβάστε να του αποκαλύψετε την αλήθεια σχετικά με ό,τι σας ρωτάει. Αν σας πει ένα ψέμα, μη βιαστείτε να το κατηγορήσετε, αλλά δώστε χρόνο σε εσάς και σε εκείνο ώστε να σας αποκαλύψει την αλήθεια στο δικό του ρυθμό. Προφανώς, κάτι φοβάται και σας λέει ψέματα. Αντιμετωπίστε την αιτία και όχι απλώς το ψέμα.
8. Γιατί δεν μπορείς/δεν τα καταφέρνεις;
Μια σχετικά αθώα φράση, που πολλές φορές έχει ως στόχο την κινητοποίηση του παιδιού. Είναι, όμως φορτισμένη με το αρνητικό γιατί μπροστά, μια λέξη που αυτομάτως κάνει το παιδί να κλειδώνεται, κι έτσι έχει επικριτική χροιά. Ιδίως όταν συνοδεύεται με σύγκριση (Ο Γιάννης τα κατάφερε, τι, είναι πιο έξυπνος απο εσένα;) αποτελεί πλήγμα στην αυτοεικόνα του παιδιού. Το παιδί αισθάνεται την απογοήτευση και την απόρριψή σας εκείνη την στιγμή. Αντιλαμβάνεται πως το αποτέλεσμα δεν σας ικανοποιεί. Έτσι, του δημιουργούνται ανασφάλειες. Αρχίζει να παλεύει για να φτάσει τις προσδοκίες σας, ώστε να κερδίσει την εκτίμηση και την αγάπη σας. Ή παραιτείται κάθε προσπάθειας, νιώθοντας ανίκανο να ολοκληρώσει, ανεπαρκές να ανταποκριθεί στις προσδοκίες σας και να διακινδυνεύσει να σας απογοητεύσει για ακόμη μια φορά.
9. Με στενοχωρείς!
Σταθείτε μια στιγμή και σκεφτείτε τί ακριβώς εννοείτε όταν λέτε τη συγκεκριμένη φράση. Και πού ακριβώς αποσκοπείτε. Αυτό που σας στενοχωρήσετε ήταν το παιδί σας ή κάποια συμπεριφορά του; Και αλήθεια, ποιο το νόημα της εναπόθεσης του δικού σας συναισθήματος στο παιδί; Το μόνο που μόλις καταφέρατε είναι να πληγώσετε το παιδί σας και να το κάνετε να αισθανθεί ένοχο, αναλαμβάνοντας την ευθύνη του δικού σας συναισθήματος. Μια ευθύνη δυσβάσταχτη για την παιδική του ψυχή. Σταματήστε να γεμίζετε ενοχές το παιδί σας, πρόκειται για συναισθηματικό εκβιασμό, ακόμη κι αν δεν το αντιλαμβάνεστε. Προσπαθήστε να μεταφέρετε το μήνυμά σας στο παιδί, χωρίς να κατηγορήσετε το ίδιο. Αναλάβετε την ευθύνη των συναισθημάτων σας: Εγώ στενοχωρήθηκα επειδή έσπασε το βάζο. Το παιδί θα κατανοήσει τον αντίκτυπο που είχε η συμπεριφορά του πάνω σας, χωρίς να το γεμίσετε επιπλέον ενοχές.
10. Εμείς ξέρουμε καλύτερα/ Είναι για το καλό σου!
Οι γονείς, ως φωτεινοί παντογνώστες των πάντων! Κάτι που, πέρα από αδύνατο, είναι και επιβλαβές… Από τη μια μεριά, το παιδί επαναπαύεται πως ο γονέας του θα φροντίσει τα πάντα, καθώς αυτός τα γνωρίζει όλα και θα κάνει τα πάντα για το καλό του. Δημιουργούνται μαλθακές προσωπικότητες, ανίκανες να φροντίσουν τον εαυτό τους. Από την άλλη, τα παιδιά αισθάνονται ανίκανα μπροστά στην παντοδυναμία των γονέων, και αδυνατούν να αναπτύξουν κριτική σκέψη και δυναμισμό, ενώ παραιτούνται εύκολα από τα προσωπικά τους θέλω. Στον αντίποδα, ενδεχομένως να δημιουργηθούν θυμωμένα και αντιδραστικά παιδιά, που με τον συνεχή θυμό τους εκφράζουν την έλλειψη επιλογών και δυνατοτήτων απο τη ζωή τους. Δώστε στα παιδιά κίνητρα να αποφασίζουν μόνα τους για θέματα που αφορούν τα ίδια. Για παράδειγμα, ποιο άθλημα θα ακολουθήσουν, ποιο κούρεμα θα διαλέξουν, τι θα φορέσουν. Η ελευθερία επιλογών και κινήσεων τα βοηθάει να αναπτυχθούν ως προσωπικότητες. Αφήστε τα να κάνουν λάθη. Παραδεχθείτε τα δικά σας λάθη. Έτσι, τα παιδιά σας βλέπουν ως ανθρώπους με ελλείψεις και αδυναμίες, και όχι ως μικρούς θεούς. Επιπλέον, μαθαίνουν να διαχειρίζονται και τα ίδια καλύτερα τις αδυναμίες τους.
Bonus: Γιατί δεν με ακούς ποτέ όταν σου μιλάω;
Ακόμη μια συχνή έκφραση, που δεν πρέπει να υπάρχει γονέας που να μην την έχει αναφέρει. Όταν ένα παιδί αισθάνεται άσχημα, συχνά ενεργοποιεί μηχανισμούς άμυνας, όπως όλοι μας. Ένας από αυτούς είναι να προσπαθεί να σταματήσει τη συζήτηση, συχνά με τελείως άτεχνο τρόπο, αναφέροντας άσχετα πράγματα, ασχολούμενο με κάποιο παιχνίδι, ή να φεύγει/να κρύβεται, ενώ ακόμη μιλάμε. Δώστε μια ανάσα σε εσάς και το παιδί εκείνη τη στιγμή. Σκεφτείτε αν κάτι που είπατε το πλήγωσε και αναδιατυπώστε. Προτείνετε του να συνεχίσετε σε λίγο τη συζήτησή σας. Αφήστε λίγο χρόνο να μεσολαβήσει, ώστε να επεξεργαστεί όσα του είπατε ήδη. Σκεφτείτε μήπως αυτό που του ζητάτε και δεν σας ακούει είναι μια δική σας προσδοκία, ακατάλληλη για την ηλικία του ή αν υπάρχει εναλλακτικός τρόπος να το ζητήσετε ή να το επικοινωνήσετε στο παιδί.
Σε κάθε περίπτωση, όταν αντικρίζετε τα μάτια του παιδιού να σας κοιτούν με απορία ή φόβο, κάντε ένα βήμα πίσω. Συγκρατείστε τον θυμό και τη γλώσσα σας. Γιατί αυτό που είστε έτοιμοι να πείτε, πιθανότατα θα πληγώσει το παιδί σας. Σίγουρα δεν είναι εύκολο και θέλει αρκετή εξάσκηση, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε πως αρκετές από τις παραπάνω φράσεις αποτελούν μαθημένους τρόπους συμπεριφοράς από την δική μας παιδική ηλικία. Τόσο συνήθεις, που υπάρχουν στην ευρύτερη παιδαγωγική κουλτούρα. Το αποτέλεσμα, όμως, της σωστής επικοινωνίας με το παιδί θα σας ανταμείψει.
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.