Μαθησιακές δυσκολίες. Ποιες είναι οι κατηγορίες, οι επιπτώσεις και τα σημάδια

Με το αντικείμενο των μαθησιακών δυσκολιών ασχολούνται ειδικοί από πολλές διαφορετικές επιστήμες, όπως αυτές της ψυχολογίας, της εκπαίδευσης, της νευρολογίας, της ψυχιατρικής, της λογοθεραπείας κ.α. Ο κάθε ειδικός αυτών των επιστημών εστιάζει σε διαφορετικές όψεις των μαθησιακών δυσκολιών με αποτέλεσμα τη διατύπωση διαφόρων θεωριών για την αιτιολογία, τη διάγνωση και τη θεραπευτική αντιμετώπισή τους. Επομένως, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία μεταξύ των ειδικών σε ό, τι αφορά στα κριτήρια τα οποία ορίζουν τις διαταραχές αυτές.

Από κλινική εικόνα, ένα παιδί που παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι σε ορισμένους τομείς οι σχολικές του επιδόσεις δεν είναι ανάλογες με τις νοητικές του ικανότητες.

Η Εθνική Επιτροπή για τις Μαθησιακές Δυσκολίες (National Joint Committee on Learning Disabilities) πρότεινε το 1988 τον παρακάτω όρο:

 «Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών, οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Αν και μια μαθησιακή δυσκολία μπορεί να εμφανίζεται μαζί με άλλες μειονεξίες (π.χ. αισθητηριακή βλάβη, κοινωνικές και συναισθηματικές διαταραχές) ή περιβαλλοντικές επιδράσεις, (όπως π.χ. πολιτισμικές διαφορές, ανεπαρκής ή ακατάλληλη διδασκαλία, ψυχογενείς παράγοντες), δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων.»

Στο DSMIV (Διαγνωστικό εγχειρίδιο της αμερικανικής ψυχιατρικής εταιρίας μέσω του οποίου ορίζονται οι ψυχικές διαταραχές), οι μαθησιακές δυσκολίες ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:

1.     Διαταραχή της ανάγνωσης
2.     Διαταραχή των μαθηματικών
3.     Διαταραχή της γραπτής έκφρασης
4.     Μαθησιακή διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς

Στο ICD – 10 (Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας του Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) οι μαθησιακές διαταραχές ταξινομούνται ως «Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων» με τις εξής κατηγορίες:

1.     Ειδική διαταραχή της ανάγνωσης
2.     Ειδική διαταραχή του συλλαβισμού
3.     Ειδική διαταραχή των αριθμητικών ικανοτήτων
4.     Άλλες αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων
5.     Αναπτυξιακή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων, μη καθοριζόμενη.

Κλινική εικόνα του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες:

Οι ακαδημαϊκές επιδόσεις του είναι κατώτερες από τις αναμενόμενες σε σχέση με τη χρονολογική του ηλικία παρά την κατάλληλη διδασκαλία και τις προσπάθειες του παιδιού.

Οι μαθησιακές δυσκολίες επηρεάζουν σημαντικά τη σχολική μάθηση και την καθημερινή του ζωή.
Μπορεί να παρουσιάζει περισσότερες μορφές διαταραχών μάθησης, επειδή οι ικανότητες της ομιλίας, ακοής, ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής από πολλές πλευρές επικαλύπτονται και οικοδομούνται στις ίδιες εγκεφαλικές λειτουργίες.

Επιδημιολογία των μαθησιακών διαταραχών:

Λόγω των δυσκολιών που σχετίζονται τόσο με τον ορισμό όσο και με τη διάγνωση των μαθησιακών δυσκολιών, ο προσδιορισμός της συχνότητας εμφάνισής τους δε μπορεί να γίνει με σαφήνεια. Εκτιμάται ωστόσο, ότι το ποσοστό παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες κυμαίνεται μεταξύ  2% - 10 % , ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάγνωση.
Η διαταραχή της ανάγνωσης φαίνεται να αφορά το μεγαλύτερο μέρος των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, η οποία επικαλύπτεται συχνά από τη διαταραχή των μαθηματικών και της γραπτής έκφρασης. Η διαταραχή των μαθηματικών εκτιμάται ότι παρουσιάζεται από το 20 % του πληθυσμού των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό σημαίνει ότι περίπου το 1% των μαθητών παρουσιάζει διαταραχές των μαθηματικών. Η διαταραχή της γραπτής έκφρασης φαίνεται πως αυτή από μόνη της εμφανίζεται πολύ σπάνια, αλλά συχνά συνυπάρχει με άλλες μαθησιακές δυσκολίες και θεωρείται ότι αφορά το 10 % του μαθητικού πληθυσμού.
Οι Κάκουρος και Μανιαδάκη (2006) προτείνουν, λόγω του υψηλού επιπέδου της συννοσηρότητάς τους, οι διαταραχές των μαθηματικών και της γραπτής έκφρασης να θεωρούνται ως χαρακτηριστικά μιας γενικότερης  διαταραχής στη μάθηση και όχι να χαρακτηρίζονται ξεχωριστά ως ειδικές διαταραχές.

Αιτιολογία των μαθησιακών δυσκολιών:

Υπάρχουν πολύ σοβαρές ενδείξεις ότι η αιτία των μαθησιακών δυσκολιών είναι οργανική. Φαίνεται να είναι αποτέλεσμα κάποιας νευρολογικής διαταραχής, η οποία σχετίζεται με κληρονομικούς παράγοντες, χωρίς ωστόσο να είναι μέχρι σήμερα δυνατόν να ανιχνευτεί  με τα μέσα που διαθέτουμε. Αυτό που πιθανόν να κληρονομείται είναι τα ελλείμματα τα οποία αφορούν τον τρόπο λειτουργίας ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου και τα οποία δημιουργούν στο παιδί δυσκολίες στη διάκριση των ήχων και των γραπτών συμβόλων.

Συναισθηματικές επιπτώσεις των παιδιών  με μαθησιακές δυσκολίες:

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες βιώνουν έντονα την αδυναμία τουςχωρίς όμως να καταλαβαίνουν γιατί διαφέρουν από τα άλλα παιδιά. Οι καθημερινές αποτυχίες τους στο σχολείο οδηγούν πολλές φορές σε προβλήματα συμπεριφοράς ως αντίδραση στην αποτυχία τους. Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι συνήθως λιγότερο δημοφιλή μεταξύ των συνομηλίκων τους και παρουσιάζουν πολλές φορές και ελλείψεις στις κοινωνικές τους δεξιότητες.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών:

Η αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών στο Κέντρο ΑΝΑΠΤΥΞΗ βασίζεται στις παρακάτω αρχές (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2000):
Οι τεχνικές αντιμετώπισης των μαθησιακών δυσκολιών πρέπει να επιτρέπουν στο παιδί:
να κατανοήσει τα αίτια των δυσκολιών του
να έχει το ανάλογο κίνητρο για μάθηση
να βιώνει το συναίσθημα της επιτυχίας.

Στην αρχή του θεραπευτικού προγράμματος γίνεται μια λεπτομερής αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των ελλείψεων του παιδιού από παιδοψυχολόγο, ειδική παιδαγωγό και λογοθεραπεύτρια. Βασισμένη σε αυτή την αξιολόγηση, η ειδικός στη συνέχεια σχεδιάζει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα ξεκινώντας από το μαθησιακό επίπεδο στο οποίο το παιδί καταφέρνει να ανταποκριθεί χωρίς ιδιαίτερες  δυσκολίες. Σε αυτή την αρχική φάση δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στη δημιουργία μιας ισχυρής θετικής σχέσης ανάμεσα στο παιδί και στην ειδικό έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε την όσο γίνεται καλύτερη συνεργασία με το παιδί. Ειδικά σε αυτή την αρχική φάση το πρόγραμμα είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να βιώνει το παιδί συνεχώς επιτυχίες στην προσπάθειά του. Επιπλέον, το πρόγραμμα προσφέρει συνεχή ανατροφοδότηση, ώστε το παιδί να γνωρίζει κάθε φορά πόσο αποτελεσματική ήταν η προσπάθειά του. Σταδιακά οι απαιτήσεις του προγράμματος αυξάνονται με μικρά βήματα. Ιδιαίτερη σημασία δίνουμε επίσης στην ανάπτυξη του αυτοελέγχου και της αυτοκαθοδήγησης του παιδιού καθώς και στη βελτίωση της εικόνας που έχει για τον εαυτό του και στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του. Στο πρόγραμμα αντιμετώπισης του Κέντρου ΑΝΑΠΤΥΞΗ συμπεριλαμβάνεται και η διεύρυνση του θεραπευτικού πλαισίου με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών του παιδιού και των γονέων του. Σε τακτά χρονικά διαστήματα γίνονται συνεδρίες συμβουλευτικής γονέων στις οποίες δίνονται συμβουλές και οδηγίες για την αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών  στους γονείς και συζητούνται και θέματα που απασχολούν τους γονείς σχετικά με το παιδί τους.

Καρόλα Folle – Αλέπη
Κλιν. Ψυχολόγος MSc – Παιδοψυχολόγος
Λογοθεραπεύτρια

Βιβλιογραφία:
Αναγνωστόπουλος, Δ. Κ. & Σίνη Α.Θ. (2006).Διαταραχές Σχολικής Μάθησης & Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ
Βλασσοπούλου, Μ., Γιαννετοπούλου Α., Διαμαντή Μ., Κιρπότιν Λ., Λεβαντή Ε., Λευθέρη Κ. & Σακελλαρίου Γ. (2007).Γλωσσικές Δυσκολίες και Γραπτός Λόγος στο Πλαίσιο της Σχολικής Μάθησης. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη
Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006).Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: Τυπωθήτω

Κέντρο Λογοθεραπείας - Ψυχοθεραπείας & Ειδικής Αγωγής "Ανάπτυξη"
Βασ. Όλγας 23 - Καλαμάτα,
Τηλ. 2721028954

Περισσότερα θέματα για τις μαθησιακές δυσκολίες εδώ.