Στην καλλιέργεια της γραπτής έκφρασης ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να λάβει υπόψη κάποιες γενικές διδακτικές αρχές που θα διευκολύνουν τη μάθηση για τους μαθητές.
- Οργανώνουμε σταδιακά τη διδασκαλία και εισάγουμε νέες στρατηγικές παρέχοντας συνεχή στήριξη.
- Δείχνουμε στους μαθητές το σύνολο της διαδικασίας της παραγωγής γραπτού λόγου.
- Διδάσκουμε με σαφήνεια τα στάδια της παραγωγής του γραπτού λόγου. Για την ευκολότερη ανάκλησή τους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακρωνύμια, όπως:
- ΣΟΚΑΡΕ (Σχεδιασμός, Οργάνωση, Καταγραφή, Διόρθωση, Έκδοση) (Σπαντιδάκης, 2009)
- ΈΚΘΕΣΗ (Εκφράζω ιδέες, Κατηγοριοποιώ ιδέες, Θέτω σε σειρά τις ιδέες, Ελέγχω αυτά που έγραψα, Σημειώνω τα λάθη και τα διορθώνω)
- Οι μαθητές θα πρέπει να εξοικειωθούν με διαφορετικά είδη κειμένου στο στάδιο της καταγραφής (π.χ. αφηγηματικό, πραγματολογικό, επιχειρηματολογικό κλπ).
Τα στάδια της παραγωγής του γραπτού λόγου είναι τρία: Σχεδιασμός – Καταγραφή – Επιμέλεια. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες υστερούν σημαντικά και στα τρία στάδια, γεγονός που καθιστά αναγκαία τη διδασκαλία στρατηγικών και μεθόδων για την ενίσχυσή τους. Οι στρατηγικές που διδάσκονται για το στάδιο του Σχεδιασμού εστιάζουν περισσότερο στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης, της εύρεσης, της γενίκευσης και οργάνωσης ιδεών και της στοχοθεσίας.
Σχεδιασμός
Κατά το σχεδιασμό κεντρικό ρόλο παίζει η οργάνωση των ιδεών που θα βρει ο μαθητής, προκειμένου να τις ενσωματώσει και δομήσει μέσα στο γραπτό του κείμενο. Η οργάνωση των ιδεών μπορεί να επέλθει μέσα από:
- Μνημονικά βοηθήματα (πχ. ΕΟΚΙ: Επιλέγω στόχους, Οργανώνω τον τρόπο για να πετύχω τους στόχους, Κρατώ σημειώσεις, Ιεραρχώ τις σημειώσεις)
- Γραφικές αναπαραστάσεις
- Ιστός της αράχνης
- Αλυσίδα
- Αναπαράσταση σύγκρισης δύο πραγμάτων
- Αναπαράσταση εύρεσης διαφορών κι ομοιοτήτων
- Αναπαράσταση σύγκρισης του «τότε» με το «τώρα»
- Δίκτυο
- Τεχνική των καρτών. Πρόκειται για παροχή οδηγιών και νύξεων ώστε να ενισχυθεί η μνήμη του μαθητή για τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσει κατά την παραγωγή γραπτού λόγου
- Κάρτα σχεδιασμού (στόχοι, κοινό στο οποίο απευθύνεται, είδος κειμένου, κύρια σημεία ιστορίας)
- Κάρτα γέννησης ιδεών
Καταγραφή
Στο στάδιο της καταγραφής, ο εκπαιδευτικός μπορεί να ακολουθήσει τις παρακάτω τεχνικές και μεθόδους:
- Διδασκαλία δομής των κειμένων. Ανάλογα με τα δομικά συστατικά του κάθε κειμένου χρησιμοποιούνται και διαφορετικοί τρόποι γραφής.
- Διδασκαλία κανόνων γραμματικής και συντακτικού.
- Εξάσκηση σε ασκήσεις δημιουργίας προτάσεων και συνέχισης μιας μη-ολοκληρωμένης πρότασης ή συνδυασμού προτάσεων. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται σταδιακά η συντακτική επίδοση και το περιεχόμενο των παραγράφων των μαθητών.
- Εμπλουτισμός λεξιλογίου, σχετικού με το περιεχόμενο του θέματος που κάθε φορά αναμένεται να γραφτεί. Η ανάπτυξη του λεξιλογίου πραγματοποιείται με:
- Συστηματική παρουσίαση εισαγωγικών λέξεων ή νύξεων για τη σύνδεση των προτάσεων και των λέξεων μεταξύ τους (πχ πρώτον, επίσης, ωστόσο κλπ).
- Λίστες λέξεων σχετικές με το θέμα.
- Συμπλήρωση κενών. Οι μαθητές καλούνται να διαβάσουν ιστορίες ή τα γραπτά των συμμαθητών τους, που έχουν κάποια κενά λέξεων, και να βρουν εναλλακτικές λύσεις για τις πιθανές λέξεις που λείπουν.
- Σημασιολογικούς χάρτες. Διαγράμματα, δηλαδή, όπου διακρίνονται οι σχέσεις μεταξύ των λέξεων.
- Εύρεση συνώνυμων λέξεων μέσα από λεξικά.
- Στρατηγικές αυτορύθμισης, γιατί στο στάδιο της καταγραφής καλούνται να συγχρονίσουν ένα μεγάλο αριθμό δεξιοτήτων και στρατηγικών.
Επιμέλεια
Στην επιμέλεια του γραπτού κειμένου, οι μαθητές θα πρέπει αφού γράψουν το κείμενο να ελέγξουν συγκεκριμένα: το περιεχόμενο, την οργάνωση των ιδεών στο κείμενο, τη δομή του κειμένου, το λεξιλόγιο που χρησιμοποίησαν και την ορθογραφία. Αυτό μπορεί ο εκπαιδευτικός να το πετύχει μέσα από:
- Στρατηγικές αυτοελέγχου ή αλληλοελέγχου (ελέγχου μεταξύ των συμμαθητών)
- Λίστα ελέγχου, που θα περιγράφει όλες τις συγκεκριμένες δεξιότητες που θα ελεγχθούν.
- Κάρτες για τη βελτίωση του κειμένου. Πρόκειται για κάρτες υπενθύμισης βασικών ερωτήσεων που πρέπει να κάνουν στον εαυτό τους, πριν παραδώσουν το γραπτό, σχετικά με την οργάνωση, τη δομή, το περιεχόμενο και την επιμέλειά του.