Το πρώτο εμβόλιο που αναφέρεται στην Ιστορία της Ιατρικής είναι το εμβόλιο εναντίον της Ευλογιάς. Το 1796 ο Βρετανός παθολόγος Edward Jenner παρατήρησε ότι οι γυναίκες που άρμεγαν τις αγελάδες παρουσίαζαν φυσαλίδες στα χέρια τους (cowpox) και δεν νοσούσαν από Ευλογιά, έτσι άρχισε να μελετά τη δυνατότητα παρασκευής εμβολίου.
Η δημοσίευση της μελέτης του Edward Jenner το 1798 για την αποτελεσματική προφύλαξη από την Ευλογιά με τον εμβολιασμό της εκ δαμάλεως λύμφης είχε ως αποτέλεσμα να διαδοθεί γρήγορα η μέθοδος αυτή. «Δαμαλισμός», λοιπόν, ήταν ο εμβολιασμός, η λέξη vaccine προέρχεται από την λατινική λέξη vacca που σημαίνει αγελάδα, αλλά αργότερα ο Pasteur χρησιμοποίησε την λέξη vaccine για όλα τα εμβόλια. Με λίγα λόγια ο «δαμαλισμός» είναι ταυτόσημο με τον εμβολιασμό, χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει πως όποιος δεχτεί το εμβόλιο θα μετατραπεί σε δαμάλα, δαμάλι, αγελάδα ή οποιοδήποτε άλλο ζώο.
Στις αρχές του 1800 που εξαπλώθηκε ο εμβολιασμός της ευλογιάς ήταν βέβαια αναμενόμενο πως η αμάθεια, ο σκοταδισμός, οι δεισιδαιμονίες, ο αναλφαβητισμός του γενικού πληθυσμού και η άγνοια θα οδηγούσε σε παράλογους φόβους και τερατώδεις φαντασιώσεις για το ενδεχόμενο της μετατροπής ενός ανθρώπου σε ζώο. Είχαν μάλιστα κυκλοφορήσει και σχετικές ζωγραφιές, απεικονίζοντας ανθρώπους που μετατράπηκαν σε ζώα επειδή έλαβαν το εμβόλιο.
by James Gillray, published by Hannah Humphrey hand-coloured etching and soft-ground etching, published 12 June 1802
Ο εμβολιασμός στον ελληνικό χώρο
Ευλογιά. Για την ονομασία της επιδημικής νόσου Ευλογιάς ο Ιωάννης Αδάμης σημειώνει ότι ονομάζεται στα λατινικά «variolae», στα ιταλικά «variole» και στα γερμανικά «pocken». Ο Γεώργιος Βεντότης στα 1780 στο κεφάλαιο «περί ευλογιάς» αναφέρει ότι μολύνει κυρίως βρέφη και ότι μία φορά μολύνεται ο άνθρωπος, ενώ μετά μένει ανεπηρέαστος, έχοντας δηλαδή αποκτήσει ανοσία.
Η καινούργια επιστημονική γνώση του δαμαλισμού έγινε πολύ γρήγορα γνωστή στον ελληνικό χώρο. Η θνησιμότητα της παιδικής ηλικίας εκείνη την εποχή ήταν αρκετά υψηλή, όπως παραθέτουν και οι ιατροί συγγραφείς. Ο Αναστάσιος Γεωργιάδης το 1810 σημειώνει ότι το 25% των γεννηθέντων βρεφών αποθνήσκει μέχρι το πρώτο έτος της ηλικίας και το ποσοστό αυξανόταν στο 50% μέχρι της ηλικίας των δέκα ετών. Επίσης, ο Ιωάννης Ολύμπιος μνημονεύει ότι το 50% των παιδιών αποθνήσκει κατά τα δέκα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Σε μία στατιστική της Λευκάδας των ετών 1823-1824, η θνησιμότητα στον πρώτο χρόνο της ζωής των παιδιών ανερχόταν στο 22% και για τα πέντε πρώτα χρόνια στο 45%. Επίσης, ο ιατρός Πέτρος Ηπήτης το 1816 στο προεπαναστατικό περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» παρατηρούσε ότι «σχεδόν το ήμισυ των παιδιών αποθνήσκον εις την τρυφεράν ηλικίαν των». Μνημονεύεται ενδεικτικά και η «Στατιστική της θνητότητος εν Πάτραις εν έτει 1879» του ιατρού Χρ. Π. Κορύλλου, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Γαληνός», σημειώνεται ότι το 28% των αποβιωσάντων δεν είχε υπερβεί το πρώτον έτος της ηλικίας και το 24% των ετών 1-10, με την παρατήρηση ότι «πλέον του ημίσεος εκ των θανόντων ήσαν παίδες μέχρι 10 ετών». Μάλιστα, στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύεται το «Δελτίον αποβιωσάντων» των πρώτων πέντε μηνών του 1879 στην Αθήνα, στο οποίο το ποσοστό της παιδικής θνησιμότητας μέχρι πέντε ετών κυμαίνονταν κατά μήνα από 33-50%. Στη θνησιμότητα αυτή της παιδικής ηλικίας σημαντικό ποσοστό είχαν τα λοιμώδη νοσήματα, όπως ευλογιά, ιλαρά, οστρακιά, διφθερίτις και κοκκύτης.
Η σωτήρια, όπως χαρακτηρίσθηκε, προφυλακτική αυτή μέθοδος του εμβολιασμού κατά της θανατηφόρου ευλογιάς, έγινε γρήγορα αποδεκτή από τους Έλληνες ιατρούς, οι οποίοι την εισήγαγαν στον ελληνικό χώρο. Ήδη από το 1800, άρχισε να εφαρμόζεται στην Κωνσταντινούπολη καθώς και σε άλλες περιοχές. Ιδιαίτερα, στα Ιόνια Νησιά, το 1802, δημοσιεύεται ο «Κανονισμός του Ιονίου Ιατρικού Κολλεγίου» του πρώτου Ελληνικού Ιατρικού Συλλόγου, όπου στο άρθρο 22 γίνεται αναφορά στις ιατρικές του φροντίδες, στις οποίες περιλαμβάνεται και ο «δαμαλισμός», όρος ο οποίος, από όσο γνωρίζουμε, θα χρησιμοποιήθηκε τότε, για πρώτη φορά, και έκτοτε καθιερώθηκε στην ελληνική ιατρική ορολογία.
Ένα άλλο, επιπλέον, στοιχείο, που συνηγορεί για την υποδοχή της νέας μεθόδου του δαμαλισμού στον ελληνικό χώρο, είναι τα σχετικά δημοσιεύματα, στα ελληνικά, που κυκλοφόρησαν με σκοπό να γίνει κατανοητή η νέα μέθοδος προφύλαξης από την ευλογιά και να διαδοθεί στον ελληνικό πληθυσμό. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι επτά χρόνια μετά τη ανακοίνωση των πορισμάτων του Edward Jenner, δημοσιεύτηκαν στα ελληνικά, τέσσερα κείμενα, τα οποία τόνιζαν την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ευλογιάς με τον προταθέντα εμβολιασμό του δαμαλισμού.
Η αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού
Σχετικά με την αποτελεσματικότητα της μεθόδου του εμβολιασμού, ο Σέργιος Ιωάννου σημειώνει ότι «εκ των εκατόν εμφυλλιασθέντων μόλις απέθνησκον δύο, πολλάκις δε εις πρός τριακοσίους», δηλ. ποσοστό 0,9 έως 2%, προσθέτοντας ότι οι περισσότεροι από τους προστατευθέντες δεν είχαν τις γνωστές δυσμορφίες της Ευλογιάς. Επίσης, ο Αναστάσιος Γεωργιάδης αναφέρει ότι η θνησιμότητα με την εφαρμογή του εμβολιασμού έπεσε στο 0.3-0.5%, ενώ ο Πυλαρινός τονίζει ότι δεν παρατηρήθηκε θάνατος από τον εμβολιασμό του ευλογιασμού μέχρι της δημοσιεύσεως της εργασίας του.
Η προσπάθεια φωτισμού του υπόδουλου Γένους
Εκτός όμως από την προσπάθεια για τη διάδοση του εμβολιασμού στον γενικό πληθυσμό, Έλληνες γιατροί και λόγιοι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού κατέβαλαν προσπάθειες για να μεταφερθεί η επιστημονική ευρωπαϊκή γνώση των φυσικών-θετικών επιστημών στον ελληνικό χώρο, με σκοπό την ανάπτυξη της παιδείας και το φωτισμό του Γένους. Η προσπάθεια για τη μεταφορά της επιστημονικής γνώσης επικεντρώθηκε στην εκπαίδευση των Ελλήνων στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και στην έκδοση επιστημονικών βιβλίων με τη σύγχρονη γνώση της εποχής. Οι Έλληνες σπουδαστές των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων αφομοιώνοντας το πνεύμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, στη συνέχεια το μετέφεραν στον ελληνικό χώρο.
Επίσης, αρκετοί λόγιοι συγγραφείς μετέφρασαν ευρωπαϊκά κείμενα ή έγραψαν και τύπωσαν δικά τους, με σκοπό η νέα γνώση να περάσει σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων για να ανατραπούν οι διάφορες προλήψεις και δεισιδαιμονίες, που μάστιζαν τότε τον ελληνικό λαό.
Πηγές:
hLoimodi-nosimata-tis-paidikis-ilikias-18-oy-19-oy-ai
https://collections.nlm.nih.gov/catalog/nlm:nlmuid-101455847-img
Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ 1745-1821, Καραμπερόπουλος