Η επικοινωνία, είτε λεκτική είτε σωματική, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής του ανθρώπου και των διαπροσωπικών του σχέσεων. Η επικοινωνία δε μέσω της ομιλίας είναι κατεξοχήν χαρακτηριστικό του ανθρώπου, που το διαχωρίζει από τα υπόλοιπα όντα και ξεκινά ως δραστηριότητα από την γέννηση ακόμη ενός παιδιού.
Μέσα σ’ ένα σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα το παιδί μαθαίνει τις βασικές φωνολογικές, μορφολογικές, συντακτικές και σημασιολογικές δομές χωρίς εμπρόθετες ενέργειες και διαδικασίες αλλά μέσα από το στενό του περιβάλλον και μόνο με την αυθόρμητη χρήση της γλώσσας. Η σταδιακή, λοιπόν, διαδικασία κατάκτησης του γλωσσικού συστήματος από το παιδί ονομάζεται γλωσσική ανάπτυξη και διαρκεί από την γέννηση του μέχρι την ηλικία των 10-12 ετών.
Τα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης είναι:
0-6 ΜΗΝΩΝ: Το βρέφος μοιάζει να ακούει τον συνομιλητή, αφού κοιτάζει προς το μέρος του, ανταποκρίνεται και αντιδρά σε ήχους και διάφορα ερεθίσματα. Παράγει, πέρα από το διαφορετικό κλάμα ανάλογα την περίσταση, διάφορους ήχους, γέλια και βαβίσματα.
6-11 ΜΗΝΩΝ: Το βρέφος ανταποκρίνεται στο όνομά του και ακολουθεί τη βλεμματική γραμμή. Φαίνεται να αναγνωρίζει λέξεις όπως «μαμά», «μπαμπά», να κατανοεί απλές ερωτήσεις με το «που» και να συγκεντρώνεται σε μουσική και ομιλίες. Αρχίζει να επικοινωνεί μη λεκτικά , με διάφορες χειρονομίες, να παράγει και να μιμείται ήχους και να χρησιμοποιεί μια δική του γλώσσα.
12-17 ΜΗΝΩΝ: Στο στάδιο αυτό, το βρέφος κατανοεί απλές ερωτήσεις, αναγνωρίζει πολλά αντικείμενα, μαθαίνει να συσχετίζει λέξεις σε γενικές κατηγορίες και καταλαβαίνει καλύτερα τα συναισθήματα. Ονομάζει οικεία αντικείμενα, χρησιμοποιεί 5-20 λέξεις με συνέπεια και αρχίζει με δική του πρωτοβουλία ένα παιχνίδι.
18-23 ΜΗΝΩΝ: Το λεξιλόγιο του μπορεί να είναι μεγαλύτερο των 300 λέξεων, ακολουθεί πιο σύνθετες οδηγίες, αρχίζει να κάνει συνδυασμό λέξεων και να αποκωδικοποιεί την απλή σύνταξη και λέει το όνομά του.
24-30 ΜΗΝΩΝ: Κατανοεί τη χρήση αντικειμένων, αναγνωρίζει δραστηριότητες σε εικόνες και πολλά μέρη του σώματος, μπορεί να μετρήσει, να κάνει προτάσεις με τη χρήση 3-4 λέξεων και να ζητά λεκτική βοήθεια.
30-35 ΜΗΝΩΝ (έως 3 ετών):Το παιδί πλέον είναι σε θέση να κατανοεί χωρικές και ποσοτικές έννοιες, να ανταποκρίνεται σε πιο μακροσκελείς εντολές ,ονομάζει και μιλάει για αυτά που κάνει και απαντάει σε ερωτήσεις με το «τι» και «που».
3-4 ΕΤΩΝ: Το λεξιλόγιο του παιδιού έχει αυξηθεί στις 1000-2000 λέξεις ,βγάζει συμπεράσματα , μπορεί να περιγράψει ένα αντικείμενο, να δώσει λογικές απαντήσεις συμμετέχοντας σε συζήτηση, να επαναλάβει ερωτήσεις και να λέει δύο γεγονότα σε σωστή χρονολογική σειρά.
4-5 ΕΤΩΝ: Κατανοεί πιο σύνθετες έννοιες ,δίνει περισσότερη προσοχή σε μια ιστορία και είναι σε θέση να περιγράψει μια καθημερινή διαδικασία. Επαναλαμβάνει πιο σύνθετες προτάσεις και μπορεί να απαντάει σε ερωτήσεις που ξεκινούν με το «γιατί», δίνοντας επιχείρημα.
5-6 ΕΤΩΝ: Το παιδί πλέον, ανταλλάσσει πληροφορίες και υποβάλλει ερωτήσεις, μπορεί να απαγγέλει στίχους, να παράγει προτάσεις μεγαλύτερου μήκους , να δίνει ορισμούς λέξεων και να ακολουθεί οδηγίες με 3 μέρη.
6-7 ΕΤΩΝ: Στο στάδιο αυτό το παιδί γνωρίζει την αλφαβήτα, προσθέτει και αφαιρεί αριθμούς και το λεξιλόγιό του φτάνει ως και τις 20.000 λέξεις. Χρησιμοποιεί κατάλληλα τους περισσότερους μορφολογικούς κανόνες και αναμεταδίδει μια ιστορία με οπτική στήριξη.
Είναι σημαντικό να τονισθεί πως κάθε παιδί κατακτά τα στάδια αυτά με τους δικούς του ρυθμούς και ενδέχεται να υπάρξουν καθυστερήσεις. Ωστόσο, ένα περιβάλλον πλούσιο σε γλωσσικά και οπτικά ερεθίσματα, σίγουρα μπορεί να αποτελέσει βασικό πυλώνα για την ομαλότερη και πιο έγκαιρη κατάκτηση των σταδίων γλωσσικής ανάπτυξης.
Πώς μπορούν οι γονείς να συμβάλλουν στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών τους;
Οι γονείς μπορούν να συμβάλλουν και να ενισχύσουν τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού αλληλεπιδρώντας λεκτικά και μη λεκτικά μαζί του. Κατά τη βρεφική ηλικία, μπορούν να αναπτύξουν την επικοινωνία του παιδιού κάνοντας καλή βλεμματική επαφή και να ανταποκρίνονται σε κάθε αλληλεπίδραση του παιδιού. Μπορούν να τραγουδήσουν στο παιδί και να επαναλάβουν το γέλιο, τους ήχους και τις εκφράσεις προσώπου. Προτρέπουμε το παιδί να μιμηθεί τα παλαμάκια, να χαιρετάει και να δείχνει. Είναι σημαντικό οι γονείς να ονομάζουν οικεία πρόσωπα και αντικείμενα και να περιγράφουν στο παιδί τις δραστηριότητες και τις ενέργειες που κάνουν πχ όταν κάνουμε μπάνιο: λούζω τα μαλλιά – πλένω τα χέρια – να η πετσέτα! Σκουπίζομαι με τη πετσέτα.
Οι πρώτοι ήχοι που συνήθως μιμείται το παιδί είναι οι ήχοι των ζώων. Συνεπώς, μπορούμε να δείχνουμε στα παιδιά ζωάκια και να κάνουμε τους ήχους, καθώς και διάφορα αντικείμενα που να συνοδεύονται από κάποιον ήχο πχ αυτοκίνητο μπιπ – μπιπ, τηλέφωνο ντριν ντριν, τύμπανο τα τα , το μωρό κοιμάται να κάνουμε ησυχία σσσσσσσ.
Υπάρχουν λέξεις που είναι εύκολες για ένα παιδί να μιμηθεί, όπως η λέξη «πάει». Μπορούμε να δείξουμε ένα αντικείμενο στο παιδί, να το κρύψουμε και να πούμε «πάει». Άλλες πρώτες λέξεις που μπορούμε να χρησιμοποιούμε στο παιδί και να μιμηθεί είναι έλα –κοίτα- πάλι –να το – γεια – εκεί - ναι –όχι. Χρησιμοποιούμε μικρές προτάσεις όταν μιλάμε στο παιδί, για να μπορεί να συγκρατήσει τα ακουστικά ερεθίσματα και απλή και σωστή γραμματική δομή για να είναι εύκολο στο παιδί να μας μιμηθεί. Μιλάμε αργά, καθαρά και αποφεύγουμε τη «μωρουδίστικη ομιλία».
Βασική προϋπόθεση για να μιλήσει ένα παιδί είναι να κατανοεί. Αρχικά ενθαρρύνουμε τη κατανόηση και τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου ανά κατηγορίες πχ ζώα –ρούχα –φαγητά – εργαλεία –μεταφορικά μέσα. Ένα παράδειγμα είναι, να δείχνουμε δύο ζώα και να ζητάμε από το παιδί να επιλέξει αυτό που του ζητάμε, να κατονομάσει και να κάνει τον ήχο. Σημαντικό είναι στην αρχή να χρησιμοποιούμε πραγματικά αντικείμενα-μινιατούρες και μετά εικόνες. Επίσης είναι απαραίτητο να μάθει το παιδί τη λειτουργική χρήση των αντικειμένων πχ ποτήρι – πίνω νερό. Ενισχύουμε την κατανόηση εντολών και εννοιών με βιωματικό τρόπο. Για παράδειγμα, έχουμε διάφορα τουβλάκια και δείχνοντάς τα στο παιδί λέμε: πάρε το μεγάλο τουβλάκι, βάλτο πάνω στο τραπέζι , βάλτο μέσα στο κουτί.
Όταν το παιδί μιλάει, προσπαθούμε να διευρύνουμε την έκφραση του, αν πει νερό θα επαναλάβουμε θέλω νερό, αν πει μπάλα, μία μεγάλη μπάλα, αν πει ο μπαμπάς τρώει εμπλουτίζουμε λέγοντας ο μπαμπάς τρώει μήλο, προσφέροντας έτσι στο παιδί το σωστό γλωσσικό πρότυπο.
Μέσω του συμβολικού παιχνιδιού, δίνουμε τη δυνατότητα στο παιδί να αναπτύξει τη κατανόηση, την έκφρασή του και να αλληλεπιδράσει με τον ενήλικα. Για παράδειγμα, παίζοντας με τη φάρμα δημιουργούμε μία ιστορία όπου τα ζώα κάνουν φωνούλες, μιλάνε, τρώνε, πίνουν νερό, πάνε βόλτα.
Είναι σημαντικό να καθιερώσουμε μία καθημερινή ρουτίνα ανάγνωσης βιβλίων. Διαβάζουμε παραμύθια στα παιδιά, περιγράφουμε τις εικόνες, τους ζητάμε να μας δείχνουν αντικείμενα στις εικόνες και να απαντούν σε απλές ερωτήσεις, όπως ποιος – πότε – τι κάνει – που – γιατί. Συζητάμε για τα συναισθήματα και τι θα γίνει στη συνέχεια της ιστορίας. Στα μεγαλύτερα παιδιά, διευρύνουμε το λεξιλόγιο τους , περιγράφουμε αντικείμενα, κάνουμε αναδιήγηση των ιστοριών και συζητάμε για τις καθημερινές δραστηριότητες.
Όταν σε ένα παιδί παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις από τα γλωσσικά ορόσημα, είναι απαραίτητο να γίνεται παραπομπή του παιδιού σε ειδικό. Όταν το βρέφος δεν ανταποκρίνεται στα ακουστικά ερεθίσματα, αν δεν αλληλεπιδρά ή στην ηλικία των 12-18 μηνών δεν έχει αναπτύξει καθόλου λόγο ή φαίνεται ότι δεν κατανοεί, είναι σημαντικό να γίνεται αρχικά ακοολογικός έλεγχος. Ο γονέας μπορεί να απευθυνθεί στον λογοθεραπευτή, όταν η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού υπολείπεται σημαντικά σε σχέση με τους συνομήλικους του και υπάρχει ανησυχία για την εξέλιξη του λόγου.
Περισσότερα ενδιαφέροντα κείμενα εδώ.
