.jpg)
Η απίστευτη ιστορία της αποστολή του Φρανθίθκο Χαβιέ ντε Μπαλμίς. Πώς μια -το λιγότερο- ηθικά αμφιλεγόμενη λύση έσωσε τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων
Το 1803 ο Φρανθίθκο Χαβιέ ντε Μπαλμίς ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι προς τις ισπανικές αποικίες του Νέου Κόσμου ώστε να εμβολιάσει τους αποίκους κατά τις ευλογίας. Τα μέσα συντήρησης όμως των εμβολίων ήταν πενιχρά εκείνη την εποχή και ο Ντε Μπαλμίς κατέφυγε σε μια λύση που σήμερα θα προκαλούσε παγκόσμια κατακραυγή. Χρησιμοποίησε ορφανά παιδιά σαν... ψυγεία για να διατηρήσει φρέσκα τα εμβόλια και να τα μεταφέρει ως την Αμερική. Στην έκθεση που φιλοξενείται έως τις 15 Σεπτεμβρίου στο Αρκίβο Χενεράλ ντε Ίνδιας παρουσιάζονται για πρώτη φορά τα επίσημα έγγραφα του ταξιδιού του Ντε Μπαλμίς και γίνονται γνωστά τα ονόματα και οι ηλικίες των παιδιών που χρησιμοποιήθηκαν ως μεταφορείς του εμβολίου. Ο Μανουέλ Αλβάρεθ, επιμελητής της έκθεσης, την περιγράφει ως έναν «φόρο τιμής σε όλους τους επαγγελματίες υγείας που παλεύουν με τον κοροναϊό».
Η ευλογιά στέρησε τη ζωή εκατομμυρίων Ευρωπαίων του 18ου αιώνα. Το 1796, ο Άγγλος γιατρός Έντουαρντ Τζένερ ανακάλυψε πως η δαμαλίτιδα – μια εκδοχή του ιού που προσβάλλει τις αγελάδες – λειτουργούσε ως εμβόλιο απέναντι στη νόσο.
Ο Μπαλμίς, που ήταν στρατιωτικός και γιατρός της αυλής, έπεισε τον βασιλιά Κάρλος Δ’ της Ισπανίας, η κόρη του οποίου είχε πεθάνει από ευλογιά, να χρηματοδοτήσει μια ανθρωπιστική βασιλική αποστολή για τον εμβολιασμό των κατοίκων των αποικιών.
Στόχος του, πρωτοποριακός για εκείνη την εποχή, δεν ήταν μόνο ο εμβολιασμός των πληθυσμών, αλλά και η δημιουργία εμβολιαστικών κέντρων, μέσω των οποίων θα ελέγχονταν οι μελλοντικές εξάρσεις της ασθένειας.
Έπρεπε όμως να βρει λύση σε ένα πρόβλημα που για την εποχή έμοιαζε «γόρδιος δεσμός». Το εμβόλιο μπορούσε να διατηρηθεί μέσα σε μπουκάλι μόνο για 12 ημέρες. Το ταξίδι προς τις ακτές του Μεξικού χρειαζόταν πολύ μεγαλύτερο χρόνο για να ολοκληρωθεί.
Τα παιδιά-δοχεία
Ο Ντε Μπαλμίς κατέληξε σε μια λύση το λιγότερο ηθικά αμφιλεγόμενη. Θα χρησιμοποιούσε ορφανά παιδιά σαν δοχεία που θα μετέφεραν στο σώμα τους το εμβόλιο ώστε να φτάσει ενεργό ως τις αποικίες. Συμφώνησε με τη νοσοκόμα Ισαμπέλ Θενδάλ η οποία ήταν υπεύθυνη ενός ορφανοτροφείου στην Κορούνια της Γαλικίας. Η Θενδάλ θα ταξίδευε μαζί με 22 ορφανά παιδιά με την αποστολή του Ντε Μπαλμίς.
Η τεχνική που θα ακολουθούσε ο Ντε Μπαλμίς ήταν απλή όσο και τρομακτική: Κάθε δέκα ημέρες μόλυνε δύο παιδιά με δαμαλίτιδα και στη συνέχεια αντλούσε ορό από τις φλύκταινες για να μολύνει δύο ακόμη παιδιά. Η διαδικασία συνεχίστηκε μέχρι την άφιξη στον αρχικό τους προορισμό, κι έτσι τελικά είχε στα χέρια του φρέσκο ορό για να εμβολιάσει τους κατοίκους της αποικίας.
Τα παιδιά, φυσικά, ασθένησαν – όμως δεν πέθαναν. Κι όσο βάρβαρη κι αν ακούγεται αυτή η πρακτική, δεν ήταν ασυνήθιστη για την εποχή. Ακόμα και ο Έντουαρν Τζένερ είχε δοκιμάσει το εμβόλιό του σε ένα οκτάχρονο αγόρι. Φυσικά, το γεγονός ότι επιλέχθηκαν ορφανά παιδιά δεν προέκυψε τυχαία.
300.000 εμβολιασμένοι
Τα πρώτα 22 παιδιά, που ταξίδεψαν με τον Ντε Μπαλμίς, έμειναν για πάντα στο Μεξικό. Από εκεί ο Ισπανός πήρε άλλα 26 παιδιά, για να εφαρμόσει την ίδια τεχνική στο ταξίδι του από το Ακαπούλκο μέχρι τις Φιλιππίνες. Σύμφωνα με τα σχετικά έγγραφα, τα παιδιά, όλα τους αγόρια ηλικίας 4 έως 14 ετών, παραδόθηκαν στον Ντε Μπαλμίς από τους γονείς τους, έναντι αμοιβής. Ορισμένα από αυτά περιγράφονται ως ισπανικής και άλλα ως μεικτής καταγωγής. Σε τρεις περιπτώσεις αναφέρεται πως το όνομα των γονιών είναι άγνωστο, ενώ σε πέντε ακόμη αναφέρεται μόνο το όνομα της μητέρας.
Μέχρι το τέλος της αποστολής, περίπου 300.000 άτομα είχαν εμβολιαστεί δωρεάν στα Κανάρια Νησιά, το Περού, το Εκουαδόρ, την Κολομβία, τη Βενεζουέλα, το Μεξικό, τις Φιλιππίνες και την Κίνα.
«Η στρατηγική του Μπαλμίς ήταν μια φθηνή, έξυπνη και πρωτοπόρα λύση που διασφάλισε ότι το εμβόλιο έφτασε στην Αμερική σε καλή κατάσταση», εξηγεί ο Αλμπέρτο Γκαρθία-Μπαστέιρο, επιδημιολόγος και αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. «Είναι πιθανό ότι σήμερα η πρακτική της χρήσης παιδιών για τη μεταφορά ενός εμβολίου θα δεχόταν ηθικές επικρίσεις, όμως τα αποτελέσματα και τα οφέλη της αποστολής είναι αδιαμφισβήτητα» προσθέτει
Το νοσοκομείο της Μαδρίτης, που έχει λάβει το όνομά του προς τιμήν της Ισαμπέλ Θεντάλ, διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στη διάρκεια της πανδημίας του κοροναϊού. Το 2000, όταν η κυβέρνηση της Μαδρίτης αξιοποίησε 2.500 στρατιώτες για την απολύμανση των οίκων ευγηρίας της περιοχής, η αποστολή βαφτίστηκε «Επιχείρηση Μπαλμίς».