.jpg)
ΘΕΜΑΤΑ - ΙΔΕΕΣ
Θέμα: Η θυσία της νεαρής και όμορφης γυναίκας του Πρωτομάστορα προκειμένου να στερεωθεί το γεφύρι που χτίζει
Το στερέωμα, το «στοίχειωμα» του γεφυριού
Το χτίσιμο του γεφυριού
- Είχε μεγάλη σημασία τις παλαιότερες εποχές
- Σηματοδοτούσε την προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασεύσει τη φύση (ωστόσο κάποιες φορές η φύση εκδικείται)
- Επειδή είναι σπουδαίο το έργο απαιτείται και μεγάλη θυσία και μάλιστα ένα σπουδαίο πρόσωπο όπως ο Πρωτομάστορας πρέπει να κάνει τη θυσία. Εδώ υπάρχουν στοιχεία-μνήμες του πανάρχαιου εθίμου των ανθρωποθυσιών
- Η γυναίκα του Πρωτομάστορα που θυσιάζεται γίνεται το καλό στοιχειό του γεφυριού.
Δοξασία της «στοιχειώσεως»: σύμφωνα με τη δοξασία (=πίστη, αντίληψη) της στοιχειώσεως ή του «στοιχειώματος», δηλαδή της θυσίας ζώου ή ανθρώπου στα θεμέλια ενός οικοδομήματος για να στεριώσει, το θύμα γίνεται το καλό στοιχειό του οικοδομήματος και η ψυχή του με τις υπερφυσικές ικανότητες, όχι μόνο το στεριώνει, αλλά και το προφυλάγει από κάθε κίνδυνο.
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Α (1-13) Εισαγωγική ενότητα (δίνει το θέμα και τα πρόσωπα έργου, το πρόβλημα και τη λύση):
Το γκρέμισμα του γεφυριού και η παραμυθική παρέμβαση του πουλιού
Β (14-29) Η πρόσκληση της Λυγερής από τον Πρωτομάστορα και η αντιστροφή των λόγων του από το πουλί
Η άφιξη της Λυγερής στο γεφύρι
Γ (30-34) Το στοίχειωμα
Δ (35-46) Η κατάρα της Λυγερής μετατρέπεται σε ευχή.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ – ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις (μεταπτώσεις) της Λυγερής- αρχικά είναι ξένοιαστη και χαρούμενη
- ανυποψίαστη γι αυτό που πρόκειται να συμβεί
- αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον άντρα της και είναι πρόθυμη να τον βοηθήσει όπως μπορεί
θυσία της Λυγερής
Η Λυγερή δέχεται να κατεβεί στην καμάρα για να βρει το δαχτυλίδι και μόνο τότε συνειδητοποιεί την πρόθεση του Πρωτομάστορα να τη χτίσει μέσα στο γεφύρι για να στεριώσει- (μετά το χτίσιμο) νιώθει θυμό και οργή απέναντι στον Πρωτομάστορα που την ξεγέλασε
- νιώθει ακόμη λύπη, πίκρα, πόνο, απογοήτευση, αίσθημα προδοσίας
κατάρα της Λυγερής
«ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι/ κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες)
- αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον μονάκριβο αδερφό της (ισχυροί οι δεσμοί αίματος)
- τελικά αποδέχεται τη Μοίρα της
κατάρα -> ευχή της Λυγερής
«Αν τρέμουν τ΄ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι/ κι αν πέφτουν τ΄ άγρια πουλιά να πέφτουν οι διαβάτες»
Το δίλημμα (οι εσωτερικές συγκρούσεις) του Πρωτομάστορα:
- νιώθει μεγάλη αγάπη για τη γυναίκα του
- όταν μαθαίνει από το πουλί ότι ο μόνος τρόπος για να στεριώσει το γεφύρι είναι να στοιχειώσει τη γυναίκα του αισθάνεται θλίψη και πόνο, καταρρέει συναισθηματικά και ψυχικά (του θανάτου πέφτει)
- προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του να αναβάλει ή να ματαιώσει το κακό (της παραγγέλλει να έρθει αργά)
- αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει δόλο προκειμένου να πείσει τη Λυγερή να κατεβεί στην καμάρα του γεφυριού
(η αγάπη για τη γυναίκα του λειτουργεί σε ατομικό επίπεδο)
ταυτόχρονα έχει έντονη την αίσθηση του χρέους, της ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους συνανθρώπους του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνος ενός πολύ σημαντικού έργου
(η αίσθηση του χρέους λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο)
νιώθει βίαιη σύγκρουση των δύο καθηκόντων
- στο τέλος όμως υποτάσσεται στη Μοίρα
- βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από τα ατομικά του συναισθήματα
Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα). Τραγικότητα επίσης στοιχειοθετείται και όταν ο άνθρωπος εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα με επακόλουθο την ψυχική του οδύνη, την ενοχή, τη συντριβή ή τη λύτρωση.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που υπάρχουν στο ποίημα:
ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (η πρώτη συλλαβή άτονη και η δεύτερη τονισμένη: )
επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων
στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται
υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων)
προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή)
μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα)
ο νόμος των τριών: (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)
λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή)
λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα ουσιαστικά)
ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο στίχο)
το «θέμα του αδύνατου»
«άσκοπα ερωτήματα»
Μαγικά στοιχεία / στοιχεία παραμυθιού
το γκρέμισμα του γεφυριού χωρίς αιτία
η εμφάνιση του πουλιού που μιλά σαν άνθρωπος (δίνει λύση στον Πρωτομάστορα, μεταφέρει το μήνυμα στη Λυγερή)
το στοίχειωμα του γεφυριού
το δαχτυλίδι που είναι σύμβολο γάμου, ενότητας, αγάπης (το δαχτυλίδι εδώ είναι παραμυθικό στοιχείο, χωρίς όμως να έχει μαγική λειτουργία)
Ο ρόλος του πουλιού
Προωθεί σημαντικά την εξέλιξη της δράσης: αρχικά επεμβαίνει και δίνει λύση στο έως τότε άλυτο πρόβλημα και στη συνέχεια παραλλάσσει-αντιστρέφει τα λόγια του Πρωτομάστορα προκειμένου να υλοποιηθεί η απαιτούμενη λύση
Είναι φορέας του υπερβατικού-του μεταφυσικού (δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο ον – είναι πέρα και πάνω από τα ανθρώπινα) γι αυτό και η λύση που προτείνει έχει κύρος (παράβαλε την οιωνοσκοπία στην Αρχαία Ελλάδα)
Ταυτόχρονα λειτουργεί και ως η φωνή της Μοίρας.
Το πουλί που μιλά είναι ένα παραμυθικό στοιχείο (και προσωποποίηση) και ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα δημοτικά τραγούδια
Τραγική ειρωνεία: Ο αναγνώστης γνωρίζει την τύχη της Λυγερής ενώ η ίδια η ηρωίδα το αγνοεί.
Ειρωνεία (το πουλί, το αηδόνι): Το αηδόνι είναι γνωστό για τη μελωδική του φωνή. Εδώ όμως μπορούμε να πούμε ότι λειτουργεί ειρωνικά, καθώς μεταφέρει με τη μελωδική του φωνή κακό μήνυμα.
Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου
Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (αφηγηματικό μέρος)
Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί. Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων (δραματικό μέρος).
Χρόνος: O Χρόνος είναι γραμμικός, εξελίσσεται συνέχεια προς τα μπρος – δεν υπάρχουν αναδρομές στο παρελθόν (flashback).
Άλλα επιμέρους στοιχεία του ποιήματος:
Ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων δείχνει τη σπουδαιότητα του έργου
Ο πρωτομάστορας ρίχνει μέγα λίθο για να επισπεύσει το μαρτύριο της αγαπημένης του
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Δημοτικά τραγούδια:
δεν είναι ατομικά δημιουργήματα, αλλά έκφραση της λαϊκής ψυχής, οπότε και εκφράζουν τις βαθύτερες επιθυμίες, τους καημούς και το πνεύμα ενός λαού
είναι προφορικές δημιουργίες και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα από τη μια γενιά στην άλλη. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει μόνο μία μορφή ενός δημοτικού τραγουδιού, αλλά πολλές μορφές (παραλλαγές), εφόσον αυτοί που το τραγουδούν το προσαρμόζουν στις ανάγκες τους.
Τα δημοτικά τραγούδια συνδέονται με τη μουσική και το χορό.
Έχουν σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο
Τα δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε τρία είδη:
α) παραλογές
β) ιστορικά (ακριτικά, κλέφτικα, ιστορικά, κλπ)
γ) τραγούδια με κοινωνικό περιεχόμενο, αυτά δηλαδή που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, κάλαντα αποκριάς, της ξενιτιάς, της δουλειάς, μοιρολόγια, σατιρικά, κλπ)
παραλλαγές / παραλογές
παραλλαγές: οι διάφορες μορφές με τις οποίες διασώζεται ένα δημοτικό τραγούδι (πχ οι παραλλαγές «Του γιοφυριού της Άρτας»)
παραλογές: εκτενή αφηγηματικά τραγούδια που διηγούνται μια ιστορία και μοιάζουν με παραμύθια. Δεν εξυμνούν ηρωικά κατορθώματα, αλλά αφηγούνται τις δραματικές περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής.
Χαρακτηριστικά παραλογών:
- Είναι εκτενή αφηγηματικά ποιήματα - Μοιάζουν με παραμύθια (έχουν πολλά παραμυθικά στοιχεία)
- Δραματοποιημένη αφήγηση (δεν έχουμε διήγηση των γεγονότων, αλλά αναπαράστασή τους μέσα από
α) ζωντανούς διαλόγους και β) γοργή δράση).
ΜΕΤΡΑ
Ιαμβικό μέτρο: υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ (το [υ] ισοδυναμεί με άτονη συλλαβή και το [–] με τονισμένη)
πχ Σα ρά / ντα πέ / ντε μά / στο ροι / κιε ξή / ντα μα / θη τά / δες
υ – / υ – / υ – / υ – / υ – / υ – / υ – / υ
ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος του δημοτικού τραγουδιού
Τροχαϊκό μέτρο: – υ – υ – υ – υ (εδώ η πρώτη συλλαβή είναι τονισμένη [-] και η δεύτερη άτονη [υ] )
πχ Σε γνω / ρί ζω (α) / πό την / ό ψη
- υ / – υ / – υ / – υ
τροχαϊκός οχτασύλλαβος
Φύλλο εργασίας
1) Τι είναι ο δημοτικός; Γιατί νομίζεις λέμε τραγούδια και όχι ποιήματα;
2) Παρατήρησε προσεκτικά την εικόνα.
Μπορείς να την περιγράψεις;
Υπάρχει κάποια δυσκολία ,πιστεύεις να χτιστεί ένα τέτοιο έργο παλιότερα;
Σήμερα θα ήταν πιο εύκολο; Γιατί;
3) Τo Γεφύρι της Άρτας (στην λαϊκή παράδοση γιοφύρι της Άρτας) είναι λιθόκτιστη γέφυρα του ποταμού Αράχθου, του 17ου αιώνα, στην πόλη της Άρτας, που έγινε πασίγνωστη από το ομώνυμο θρυλικό δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στην «εξ ανθρωποθυσίας» θεμελίωσή του.
Ο ίδιος όρος αποτελεί ,επίσης, σύγχρονη μεταφορική έκφραση, όταν αναφέρονται έργα τα οποία αργούν να ολοκληρωθούν όπως και στον θρύλο του τραγουδιού («Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν»).
Δες :
https://www.youtube.com/watch?v=lgOSnedhJxs&t=3s
4) Το συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι στηρίζεται σε μια δοξασία. Ποια είναι αυτή; (Διάβασε το εισαγωγικό σημείωμα). Έχεις ακούσει να συμβαίνει κάτι τέτοιο σήμερα;
5) Στο έργο απασχολείται ένας μεγάλος αριθμός μαστόρων και μαθητάδων. Ποιο πρόβλημα αντιμετώπιζαν και πως αντιδρούσαν;
6)Ποιος δίνει λύση στο αδιέξοδο και ποια είναι αυτή;
7) Πώς αντιδρά ο πρωτομάστορας; Θα μπορούσε να αρνηθεί; Τι κάνει τελικά;
8) Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης;
9) Η γυναίκα του πρωτομάστορα φτάνει γρήγορα . Με ποιο τρόπο πετυχαίνουν το ¨στοίχειωμα¨;
«Στοιχείωση» ονόμαζαν οι Βυζαντινοί τη θεμελίωση σημαντικών οικοδομημάτων, όπως κάστρων, υδραγωγείων, ναών, κρηνών, γεφυριών, χωριών ή και πόλεων ακόμη με ανθρωποθυσία.
10) Πότε η γυναίκα συνειδητοποιεί το ψέμα και τι ακολουθεί; Τι κάνει ο πρωτομάστορας;
11) Η γυναίκα μιλάει για τη ζωή της και καταριέται. Στη συνέχεια όμως αλλάζει την κατάρα σε ευχή. Γιατί το κάνει αυτό;
12) Αφού διαβάσεις τον ορισμό του τραγικού ήρωα στο αρχαίο δράμα , να βρεις αν η γυναίκα του πρωτομάστορα είναι τραγικός ήρωας.
13) Χώρισε το δημοτικό τραγούδι σε ενότητες και δώσε έναν πλαγιότιτλο στην καθεμιά.
14) Να βρεις πέντε σχήματα λόγου.
15) Διάλεξε ένα από τα παρακάτω:
Είσαι ο πρωτομάστορας: γράψε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου γι’ αυτό που αποφάσισες να κάνεις.
Είσαι η γυναίκα του πρωτομάστορα: γράψε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου ,όταν συνειδητοποιείς τι θα σου συμβεί.
Είσαι ένας από τους εργαζόμενους στο γεφύρι: Γράψε τις σκέψεις σου όταν βλέπεις τη γυναίκα να πλησιάζει.
16) Αφού θυμηθείς τι είναι η τραγική ειρωνεία να την εντοπίσεις στο δημοτικό και να τη σχολιάσεις,
17) Αφού διαβάσεις τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών, να βρεις κάποια στο συγκεκριμένο.
Χαρακτηριστικά δημοτικών τραγουδιών:
α) Ο λιτός και πυκνός λόγος. Αποφεύγονται δηλαδή οι μακρηγορίες, τα επίθετα είναι ελάχιστα (συνήθως «χαρακτηριστικά») και ο λόγος συγκροτείται κυρίως με ουσιαστικά και ρήματα.
β ) Η επανάληψη ή ολοκλήρωση του νοήματος του πρώτου ημιστίχιου στο δεύτερο.
γ) Το θέμα των άσκοπων ερωτημάτων.
δ) Το θέμα του αδυνάτου- (Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γεφύρι. Κι αν πέφτουν τα άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες...)
ε) Οι προσωποποιήσεις: Τα βουνά, τα πουλιά, τα δέντρα, τα άλογα κλπ., δηλαδή κάθε έμψυχο ή άψυχο μπορεί να μιλάει και να παίρνει μέρος στη δράση.
στ) Τα δημοτικά τραγούδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη μουσική, είναι αυτό που λέει το όνομά τους, τραγούδια. Παράγονται από λαϊκούς δημιουργούς συγχρόνως με τη μελωδία ή προσαρμόζονται νέοι στίχοι σε μελωδία γνωστή.
Καθώς μεταδίδονται με την προφορική παράδοση από τόπο σε τόπο και από γενιά σε γενιά υφίστανται μεταβολές και έτσι δημιουργούνται διαφορετικές μορφές του ίδιου τραγουδιού (παραλλαγές).
Είναι, επίσης ,συνδεδεμένα με διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις: εργασίες (εργατικά), πορείες (του δρόμου), χορούς (χορευτικά), συμπόσια (της τάβλας), γάμους (του γάμου, του γαμπρού, της νύφης), αγερμούς παιδιών (κάλαντα), θανάτους (μοιρολόγια)
ζ) Τυπικός αριθµός 3
- Νόµος των τριών : σε µια νοηµατική ενότητα παρουσιάζονται συνήθως τρία στοιχεία. Παρουσιάζονται είτε αριθµητικά είτε σε κλίµακα όπου το τρίτο είναι το καλύτερο ή το σηµαντικότερο :
Πάνω στηµ πάνω γειτονιά έσιει τρεις αδερφάε ,
τηµ µιαλ λαλούν την Αδωρούν, την άλλην Αδωρούσαν,
την τρίτην την καλλήττερηλ λαλούν τηρ Ροδαφνούσαν.
Ο αριθµός « τρία » είναι ιερός στη λαϊκή παράδοση και κλείνει µέσα του ειδική -µαγική δύναµη. Υπάρχει η πίστη ότι είναι φορέας επιτυχίας. Στη χρήση του αριθµού τρία συντέλεσε και η πίστη στην Αγία Τριάδα. Και τα Πολλαπλάσια του 3 παρουσιάζονται συχνά στο λαϊκό λόγο :
Σαράντα πέντε ( 3 Χ 15 < 5 Χ 3 > )µάστοροι κι εξήντα ( 3 Χ 20 ) µαθητάδες τρεις χρόνους εδουλεύανε στης Άρτας το γεφύρι ».
18) Διάβασε για τα δημοτικά τραγούδια στο εισαγωγικό σημείωμα.
Ποια είναι τα είδη των δημοτικών τραγουδιών;
Ποια στοιχεία αυτού του τραγουδιού αποδεικνύουν πως ανήκει στο είδος των παραλογών;
19) Το τέλος του Γιοφυριού της Άρτας
Ξαναγράψτε το τέλος του δημοτικού τραγουδιού Του Γιοφυριού της Άρτας κάνοντας όποιες αλλαγές θέλετε. Αν μπορείτε, χρησιμοποιήστε ιαμβικό 15σύλλαβο, αλλιώς γράψτε το σε πεζό. Μελετήστε και το παράδειγμα που επισυνάπτεται.