Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Ο Επιτάφιος του Περικλή, μια ομιλία του Αθηναίου πολιτικού, θεωρείται ευρέως ως κλασικό παράδειγμα ρητορικής. Εκφωνήθηκε το 431 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου και είχε σκοπό να τιμήσει τους στρατιώτες που είχαν πεθάνει στη μάχη, ενώ παράλληλα εκθείαζε τις αρετές της αθηναϊκής δημοκρατίας. Αν και δόθηκε πριν από δύο και πλέον χιλιετίες, ο Επιτάφιος του Περικλή εξακολουθεί να έχει σημασία για τους σύγχρονους ανθρώπους.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές πτυχές του Επιταφίου του Περικλή είναι η έμφαση που δίνει στη δύναμη της δημοκρατίας. Ο Περικλής, ο οποίος ήταν εξέχουσα προσωπικότητα της αθηναϊκής πολιτικής, θεωρούσε τη δημοκρατία ως την πιο δίκαιη και ισότιμη μορφή διακυβέρνησης. Στην ομιλία του, επαινεί τον αθηναϊκό λαό για την προσήλωσή του στη δημοκρατία, λέγοντας ότι "δεν λέμε ότι ένας άνθρωπος που δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική είναι ένας άνθρωπος που κοιτάζει τη δουλειά του, λέμε ότι δεν έχει καθόλου δουλειά εδώ" (Θουκυδίδης, 2.40). Για τον Περικλή, η δημοκρατία δεν ήταν απλώς ένα πολιτικό σύστημα, αλλά ένας τρόπος ζωής.
Η έμφαση του Περικλή στη δημοκρατία εξακολουθεί να έχει σημασία για τους σύγχρονους ανθρώπους. Σε μια εποχή που η δημοκρατία απειλείται σε πολλά μέρη του κόσμου, τα λόγια του μας υπενθυμίζουν τη σημασία της διατήρησης και της προώθησης των δημοκρατικών αξιών. Ο Περικλής πίστευε ότι η δημοκρατία ήταν ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι κάθε πολίτης είχε φωνή στις υποθέσεις του κράτους. Αυτό είναι ένα μάθημα που οι σύγχρονοι άνθρωποι μπορούν ακόμη να λάβουν σοβαρά υπόψη τους.
Ένα άλλο σημαντικό θέμα του Επιταφίου του Περικλή είναι η ιδέα της θυσίας. Ο Περικλής αναγνωρίζει τις θυσίες που έκαναν οι στρατιώτες δίνοντας τη ζωή τους για την πατρίδα τους. Τους επαινεί για τη γενναιότητά τους και την προθυμία τους να πεθάνουν για έναν σκοπό στον οποίο πίστευαν. Τονίζει επίσης ότι η θυσία τους δεν ήταν μάταιη, καθώς βοήθησε στη διατήρηση της αθηναϊκής δημοκρατίας και στην προστασία της πόλης από τους εχθρούς της.
Το θέμα της θυσίας είναι εξίσου σημαντικό για τους σύγχρονους ανθρώπους. Μπορεί να μην καλούμαστε να δώσουμε τη ζωή μας για την πατρίδα μας, αλλά συχνά καλούμαστε να κάνουμε θυσίες στην προσωπική και επαγγελματική μας ζωή. Τα λόγια του Περικλή μάς υπενθυμίζουν ότι η θυσία δεν είναι βάρος, αλλά ένα ευγενές και απαραίτητο μέρος της ζωής. Είτε πρόκειται για την αφιέρωση του χρόνου μας για εθελοντισμό είτε για τη θυσία των δικών μας συμφερόντων για το γενικότερο καλό, μπορούμε να διδαχθούμε από το παράδειγμα των στρατιωτών που έδωσαν τη ζωή τους για την αθηναϊκή δημοκρατία.
Τέλος, ο Επιτάφιος του Περικλή είναι μια υπενθύμιση της δύναμης της ρητορικής. Ο λόγος του Περικλή είναι ένα αριστουργηματικό παράδειγμα ρητορικής. Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα και μόνο, καταφέρνει να προκαλέσει ισχυρά συναισθήματα και να δημιουργήσει μια αίσθηση ενότητας μεταξύ του αθηναϊκού λαού. Τα λόγια του είναι ποιητικά και συγκινητικά και διατηρούνται επί αιώνες ως απόδειξη της δύναμης του πειστικού λόγου.
Σε μια εποχή που η επικοινωνία είναι πιο σημαντική από ποτέ, ο λόγος του Περικλή μάς υπενθυμίζει τη σημασία της χρήσης της γλώσσας για να εμπνεύσουμε και να παρακινήσουμε τους άλλους. Είτε εκφωνούμε μια ομιλία σε ένα μεγάλο ακροατήριο είτε απλώς προσπαθούμε να πείσουμε κάποιον να δει τα πράγματα με τον τρόπο μας, το παράδειγμα του Περικλή μπορεί να μας καθοδηγήσει στην αποτελεσματική χρήση της γλώσσας.
Εν κατακλείδι, ο Επιτάφιος του Περικλή προσφέρει πολλά διδάγματα στους σύγχρονους ανθρώπους. Η έμφαση που δίνει στη δημοκρατία, τη θυσία και τη ρητορική είναι όλα ακόμα και σήμερα επίκαιρα. Μελετώντας αυτό το κλασικό έργο ρητορικής, μπορούμε να διδαχθούμε από τη σοφία του παρελθόντος και να την εφαρμόσουμε στις προκλήσεις του παρόντος.
* Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός.