Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Σε μια εποχή κλιμακούμενων πολιτικών ανακατατάξεων είναι επιτακτική ανάγκη να εξετάσουμε το αυξανόμενο κύμα υποστήριξης των ακροδεξιών ιδεολογιών που φαίνεται να σαρώνει την κοινωνία. Δεν πρόεκται μόνο για ελληνικό φαινόμενο, αλλά για πανευρωπαϊκό, κάτι που μάς ωθεί στο να ανακαλύψουμε τα βαθύτερα αίτιά του. Ποιες είναι αυτές οι περίπλοκες δυναμικές που συμβάλλουν στην αυξανόμενη υποστήριξη της ακροδεξιάς;
Φόβος και αβεβαιότητα:
Τα ανθρώπινα όντα είναι εγγενώς πλάσματα της συνήθειας και της ασφάλειας. Όταν έρχονται αντιμέτωποι με ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές, οικονομική αστάθεια και μια μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη, ο φόβος τείνει να κυριεύει τη συλλογική συνείδηση. Η ακροδεξιά, εκμεταλλευόμενη συχνά αυτές τις αβεβαιότητες, προσφέρει την υπόσχεση της σταθερότητας, της τάξης και της επιστροφής σε ένα θεωρούμενο ειδυλλιακό παρελθόν. Προπαγανδίζοντας μια εθνικιστική ατζέντα και προωθώντας οικείες πολιτιστικές αξίες, εκμεταλλεύεται τις ανησυχίες όσων αισθάνονται αποπροσανατολισμένοι και αποκομμένοι από τις παραδοσιακές τους ρίζες.
Οικονομική ανισότητα και αποξένωση:
Το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών έχει σπείρει σπόρους δυσαρέσκειας μέσα στην κοινωνία. Οι οικονομικές ανισότητες δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για συναισθήματα απογοήτευσης και αποξένωσης, ευνοώντας την άνοδο των λαϊκιστικών κινημάτων. Οι ακροδεξιές ιδεολογίες, με τις απλουστευτικές λύσεις και τις τακτικές αποδιοπομπαίων τράγων, εκμεταλλεύονται αυτά τα παράπονα, διοχετεύοντας την οργή προς περιθωριοποιημένες ομάδες ή μειονοτικές κοινότητες. Παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ως υπερασπιστές των ξεχασμένων μαζών, προσφέρουν την ψευδαίσθηση της οικονομικής αναζωογόνησης και της αποκατάστασης της κοινωνικής θέσης.
Διάβρωση της ταυτότητας και πολιτισμική απώλεια:
Η παγκοσμιοποίηση, πέρα από τα ευεργετικά της αποτελέσματα, έχει προκαλέσει ένα αίσθημα κρίσης ταυτότητας. Οι ταχείες πολιτιστικές ανταλλαγές και η ανάμειξη διαφορετικών παραδόσεων έχουν αφήσει ορισμένα άτομα να αισθάνονται παρασυρμένα, καθώς η κάποτε καλά καθορισμένη ταυτότητά τους φαίνεται να διαλύεται μέσα στο χωνευτήρι της σύγχρονης κοινωνίας. Τα ακροδεξιά κινήματα, με την έμφαση που δίνουν στη διατήρηση της κληρονομιάς, της γλώσσας και της πολιτιστικής ομοιογένειας, απευθύνονται σε όσους αναζητούν την αίσθηση του ανήκειν και της πολιτιστικής ασφάλειας.
Κοινωνικά μέσα και "φούσκες αυτοεπιβεβαίωσης":
Στην ψηφιακή εποχή, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει καταλύτες ιδεολογικής πόλωσης. Δημιουργούν "φούσκες αυτοεπιβεβαίωσης", που ενισχύουν τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις και θωρακίζουν τα άτομα από την έκθεση σε διαφορετικές προοπτικές. Οι ακροδεξιές ιδεολογίες συχνά ευδοκιμούν σε αυτές τις "φούσκες", όπου η παραπληροφόρηση, οι θεωρίες συνωμοσίας και οι εξτρεμιστικές απόψεις βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Αυτή η ενίσχυση οδηγεί στην εμπέδωση διχαστικών ιδεολογιών και σε αυξημένη πόλωση της κοινωνίας.
Απώλεια της εμπιστοσύνης στους παραδοσιακούς θεσμούς:
Η διάβρωση της εμπιστοσύνης στους παραδοσιακούς θεσμούς, συμπεριλαμβανομένων των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης, του πολιτικού κατεστημένου, ακόμη και του καθιερωμένου πνευματικού λόγου, έχει συμβάλει στην άνοδο των ακροδεξιών ιδεολογιών. Όταν οι άνθρωποι αισθάνονται προδομένοι από τους κυβερνώντες, γίνονται ευάλωτοι σε εναλλακτικές αφηγήσεις που προσφέρουν μια αίσθηση αυθεντικότητας και εξέγερσης ενάντια στην αντιληπτή διαφθορά των καθιερωμένων συστημάτων. Η ακροδεξιά, με τους χαρισματικούς ηγέτες της και τη ρητορική της κατά του κατεστημένου, αξιοποιεί αποτελεσματικά αυτή την απογοήτευση.
Συμπέρασμα:
Η άνοδος των ακροδεξιών ιδεολογιών στη σύγχρονη κοινωνία είναι ένα σύνθετο και πολύπλευρο φαινόμενο. Πηγάζει από βαθιά ριζωμένους φόβους, οικονομικές ανισότητες, πολιτισμικές ανησυχίες και τη διάβρωση της εμπιστοσύνης στους παραδοσιακούς θεσμούς. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η άνοδος, είναι ζωτικής σημασίας να εμπλακούμε σε εποικοδομητικό διάλογο, να ενισχύσουμε την ενσυναίσθηση και να εργαστούμε για την κοινωνική συνοχή. Με την κατανόηση των βαθύτερων αιτιών και την ενεργή αντιμετώπισή τους, μπορούμε να προσπαθήσουμε για μια πιο περιεκτική και συμπονετική κοινωνία που υποστηρίζει τις αξίες της δικαιοσύνης, της ισότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
* Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός - Συγγραφέας - Δημιουργός του e-didaskalia.blogspot.gr.