Θουκυδίδης Α' Λυκείου - Εισαγωγή με ερωτήσεις και απαντήσεις

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (ΚΑΙ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ)

 

Βασικό θέμα: Ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.Χ.) ανάμεσα σε Αθηναϊκή και Πελοποννησιακή συμμαχία.

·       Ο Θουκυδίδης διηγείται στο έργο του, Ἱστορίαι, τα γεγονότα του πολέμου της περιόδου 431-411 π.Χ, διότι πεθαίνει και δεν ολοκληρώνει το έργο του.

·       Ο Ξενοφώντας διηγείται στο έργο του, Ἑλληνικά, τα γεγονότα του πολέμου της περιόδου 411-404 π.Χ. και συνεχίζει να εξιστορεί τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στον ελλαδικό χώρο μετά το πέρας του πολέμου, μέχρι το 362 π.Χ.

Βασική αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου (σύμφωνα με τον Θουκυδίδη) : Ο φόβος που προκαλούσε στους Σπαρτιάτες η συνεχής ανάπτυξη της οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης της Αθήνας.

 

 

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΟΛΟΡΟΥ ΑΛΙΜΟΥΣΙΟΣ (σελ. 18-28)

 

       I.            Η ΖΩΗ ΤΟΥ

 

1.      Τι γνωρίζετε για την καταγωγή και τη μόρφωση του Θουκυδίδη; (σελ. 18 «Καταγωγή + Μόρφωση»)

Ο Θουκυδίδης γεννήθηκε στο δήμο Ἁλιμοῦντος (στο σημερινό Άλιμο της Αττικής) από πλούσια, αριστοκρατική οικογένεια. Ο πατέρας του είχε οικογενειακούς δεσμούς με το βασιλιά Όλορο της Θράκης, και τους μεγάλους στρατηγούς Μιλτιάδη και Κίμωνα. Η οικογένεια είχε στην κατοχή της χρυσωρυχείο στη Σκαπτή Ύλη της Θράκης και ασκούσε επιρροή στους κατοίκους της περιοχής

 Ο Θουκυδίδης έλαβε λαμπρή μόρφωση με δασκάλους το φιλόσοφο Αναξαγόρα, στενό φίλο του Περικλή, και το ρήτορα Αντιφώντα. Θεωρείται βέβαιο ότι είχε εξοικειωθεί με τη μέθοδο και την έκφραση των μεγάλων σοφιστών, του Γοργία από τους Λεοντίνους της Σικελίας και του Πρόδικου από την Ηλεία και με τις κατακτήσεις της νέας ιατρικής των ημερών του.

Η παιδική και νεανική του ηλικία συμπίπτει με τα λαμπρότερα χρόνια της αθηναϊκής δύναμης, με τον Περικλή να δεσπόζει στην πολιτική ζωή του κράτους, την Αθήνα να στολίζεται με έργα τέχνης που θα έμεναν αριστουργήματα αξεπέραστα στους αιώνες και την πνευματική ζωή στην κορύφωσή της με τα μεγάλα επιτεύγματα του αρχαίου δράματος, του σοφιστικού κινήματος, της ιατρικής επιστήμης.

 

2.      Ποια ήταν η άποψη του Θουκυδίδη για τη στρατιωτική πολιτική του Περικλή; (σελ. 18 «Η στρατηγική του Περικλή»)

Ο Θουκυδίδης κατά την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου πίστευε στη μεγάλη αξία του Περικλή (αν και η οικογενειακή του παράδοση τον συνέδεε με την αντίπαλη παράταξη, των αριστοκρατικών) και στην ορθότητα των βασικών αρχών του πολεμικού του σχεδιασμού : άμυνα στην ξηρά, επίθεση στη θάλασσα, σύνεση και αυτοπεποίθηση.

 

3.      Ποιες ήταν οι συνέπειες του λοιμού και πώς επηρέασε την πολιτική κατάσταση της Αθήνας; (σελ. 18 «Λοιμός + Δημαγωγοί»)

Το δεύτερο έτος του πολέμου έπληξε την Αθήνα και εξόντωσε το 1/3 του πληθυσμού της Αττικής. Από το λοιμό προσβλήθηκε ο Θουκυδίδης, αλλά επέζησε. Πέθανε, όμως, ο Περικλής και στην πολιτική ζωή της εμπόλεμης πολιορκημένης, από τη στεριά, Αθήνας επικράτησε οξεία αντιπαράθεση ανάμεσα στην παράταξη των συντηρητικών αριστοκρατικών και των δημοκρατικών, τους οποίους καθοδηγούσαν πλέον αδίστακτοι δημαγωγοί, με ισχυρότερο τον Κλέωνα.

 

4.      Για ποιους λόγους εξορίστηκε ο Θουκυδίδης και πώς η εξορία του επηρέασε τη συγγραφή του έργου του; / Ποιες συνέπειες είχε για τον ίδιο το Θουκυδίδη η αποτυχία του ως στρατηγού στην Αμφίπολη; (σελ. 19 «Αποτυχία του Θουκυδίδη στην Αμφίπολη + Εξορία»)

Το 424 π.Χ. ο Θουκυδίδης, ως στρατηγός, δεν μπόρεσε να σώσει την Αμφίπολη από την επίθεση των Σπαρτιατών. Η περιοχή είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για την Αθήνα, επειδή διέθετε άφθονη ναυπηγήσιμη ξυλεία για τις ανάγκες του αθηναϊκού στόλου και βρισκόταν κοντά στα χρυσωρυχεία του Παγγαίου. Ο Θουκυδίδης είχε αποσταλεί εκεί με μικρή μοίρα του αθηναϊκού στόλου για να ελέγχει την περιοχή, όταν ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας έφτασε με ταχύτατη πορεία από την Πελοπόννησο στη Μακεδονία, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι τιμώρησαν το Θουκυδίδη με εξορία κι αυτός, εξόριστος πια, αφιερώνει όλο το χρόνο του στην ιστορική του έρευνα και συγκεντρώνει πληροφορίες και από τα δύο στρατόπεδα με πολλές μετακινήσεις στους χώρους των συγκρούσεων. Ο ίδιος αναφέρει ότι βρέθηκε και στα δύο μέρη, και μάλιστα περισσότερο στις περιοχές που ήλεγχαν οι Πελοποννήσιοι λόγω της εξορίας του κι έτσι μπορούσε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις καλύτερα και πιο άνετα.

 

5.      Από πού προκύπτει ότι ο Θουκυδίδης έζησε ως το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου ; (σελ. 19 «Το τέλος του πολέμου»)

Δεν είναι βέβαιο αν ο Θουκυδίδης γύρισε στη Αθήνα μετά το 404 π.Χ. με την αμνηστία που του παραχωρήθηκε. Οι πληροφορίες των αρχαίων πηγών είναι αβέβαιες και αντιφατικές. Το βέβαιο είναι ότι έζησε ως το τέλος του πολέμου. Παρόλο που η εξιστόρηση των γεγονότων δε φτάνει ως το 404 π.Χ. αλλά διακόπτεται στο 411 π.Χ., είναι βέβαιο ότι ορισμένα τμήματα έχουν γραφτεί μετά το τέλος του πολέμου. Μάλιστα στα πρώτα του βιβλία υπάρχουν αναφορές για το τέλος του πολέμου και την τελική καταστροφή. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο Θουκυδίδης έζησε ως το τέλος του πολέμου.

 

    II.            ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ

 

6.      Ποια στοιχεία οδήγησαν τον Θουκυδίδη να κατανοήσει από την αρχή τη σημασία του πολέμου που ξεσπούσε ; (σελ. 19 «Η σημασία του πολέμου»)

Ο Θουκυδίδης κατενόησε από την αρχή τη σημασία του πολέμου που ξεσπούσε : οι αντίπαλοι βρίσκονταν στο ύψιστο σημείο της ακμής τους οικονομικά και στρατιωτικά και τα ουδέτερα ελληνικά κράτη ήταν αδύνατο να μην εμπλακούν στον πόλεμο.

 

7.      Με ποιες μεθόδους ο Θουκυδίδης διερευνά γεγονότα παλαιότερα του μακρινού παρελθόντος; (σελ. 19-20 «Η έρευνα του παρελθόντος» + σελ 24 «Έρευνα του μακρινού παρελθόντος»)

Για τα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος, παρά την κοπιαστική προσπάθειά του, οι δυσκολίες ήταν μεγάλες : οι άνθρωποι δέχονται αβασανίστως (= άκριτα, χωρίς έλεγχο) ό,τι λέει ο ένας και ο άλλος, ακόμα και για τη γενέτειρά τους. Δεν κουράζονται να αναζητήσουν την αλήθεια. Ο Θουκυδίδης διερευνά γεγονότα παλαιότερα του Πελοποννησιακού πολέμου χρησιμοποιώντας λογικές μεθόδους και καταγράφει τις ιστορικές αλλαγές με πορίσματα «εικότα» (=εύλογα, σύμφωνα με τη λογική και την πείρα), «σημεία» ή «μαρτύρια» (= ενδείξεις και αποδείξεις) και «τεκμήρια» (= συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα).

 

8.      Με ποιες μεθόδους ο Θουκυδίδης ερευνά τα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος και της σύγχρονης εποχής στην πορεία αναζήτησης της Αλήθειας; (σελ. 20 «Η έρευνα του παρελθόντος» + σελ. 24 «Έρευνα του μακρινού παρελθόντος» + «Έλεγχος των πληροφοριών για τη σύγχρονη εποχή του»)

Ο Θουκυδίδης έχει πλήρη επίγνωση των δυσκολιών του έργου που αναλάμβανε. Σε διάφορα κεφάλαια του έργου του καταγράφεται η αγωνία του για την ανεύρεση της αλήθεια : η αυτοψία, η επίσκεψη των πεδίων των μαχών, η συλλογή και αξιολόγηση πληροφοριών, η μελέτη επίσημων κειμένων και κρατικών αρχείων.

Για τα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος, παρά την κοπιαστική προσπάθειά του, οι δυσκολίες ήταν μεγάλες : οι άνθρωποι δέχονται αβασανίστως (= άκριτα, χωρίς έλεγχο) ό,τι λέει ο ένας και ο άλλος, ακόμα και για τη γενέτειρά τους. Δεν κουράζονται να αναζητήσουν την αλήθεια. Ο Θουκυδίδης διερευνά γεγονότα παλαιότερα του Πελοποννησιακού πολέμου χρησιμοποιώντας λογικές μεθόδους και καταγράφει τις ιστορικές αλλαγές με πορίσματα «εικότα» (=εύλογα, σύμφωνα με τη λογική και την πείρα), «σημεία» ή «μαρτύρια» (= ενδείξεις και αποδείξεις) και «τεκμήρια» (= συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα).

Για τα γεγονότα της σύγχρονης τους εποχής, δεν καταδέχτηκε να περιλάβει στο έργο του πληροφορίες από τον πρώτο τυχόντα ούτε ό,τι νόμιζε ο ίδιος, αλλά κράτησε μόνο στοιχεία για όσα γεγονότα είχε προσωπική γνώση και για τα οποία είχε κάνει επίπονη έρευνα ακούγοντάς τα από άλλους.

 

9.      Ποιες είναι κατά τον Θουκυδίδη οι βασικές προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενός ισχυρού, από στρατιωτική άποψη, κράτους;

Κατά τον Θουκυδίδη , οι βασικές προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενός ισχυρού, από στρατιωτική άποψη, κράτους είναι οι ακόλουθες : οι μόνιμες εγκαταστάσεις πληθυσμών, η πολιτική σταθερότητα, η οικονομική ανάπτυξη και, κυρίως, η κυριαρχία στη θάλασσα.

 

10.  Να αναφέρετε τα βαθύτερα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου σύμφωνα με το Θουκυδίδη. (σελ. 20 «Τα βαθύτερα αίτια του πολέμου)

Κατά το Θουκυδίδη, η βαθύτερη αιτία του πολέμου ήταν η ανάπτυξη, οικονομική και στρατιωτική, της αθηναϊκής δύναμης. Η αθηναϊκή συμμαχία είχε μετατραπεί σε αθηναϊκή ηγεμονία. Τα σύμμαχα κράτη του Αιγαίου, της Μακεδονίας, της Θράκης τυπικά μόνο ήταν ανεξάρτητα.

 

11.  Πώς απαντά ο Θουκυδίδης στο πρόβλημα που αφορά την ηγεμονική δύναμη της Αθήνας; (σελ. 20 «Ποια προβλήματα θέτει ο Θουκυδίδης»)

Ο Θουκυδίδης προσπαθεί να απαντήσει στο πρόβλημα που αφορά την ηγεμονική δύναμη της Αθήνας (= αν αυτή μπορούσε να ενισχυθεί, να περιοριστεί, να τροποποιηθεί ή να καταρρεύσει) με την εξονυχιστική παρουσίαση των αιτιών και των αφορμών του πολέμου στο 1ο βιβλίο του, με την αντιπαράθεση αντιπάλων απόψεων στις δημηγορίες του και κυρίως με την πρώτη δημηγορία του Περικλή : η Αθήνα θα μπορούσε να κερδίσει τον πόλεμο με συνετή στρατηγική και αυτοκυριαρχία των πολιτικών και των πολιτών της. Η εκστρατεία της Σικελίας απέδειξε την ορθότητα της θέσης του Περικλή : άφρονες και φιλόδοξοι πολιτικοί και πολίτες οδήγησαν την Αθήνα σε πανωλεθρία.

 

 

12.  Ποια είναι η αντίληψη του Θουκυδίδη για την αντιμετώπιση του προβλήματος της διαχείρισης της δύναμης από ένα κράτος, μια συμμαχία, μια πολιτική παράταξη; (σελ. 20-21 «Ποια προβλήματα θέτει ο Θουκυδίδης»)

Το πρόβλημα της διαχείρισης της δύναμης από ένα κράτος, μια συμμαχία, μια πολιτική παράταξη εξετάστηκε κατά τρόπο μοναδικό από τον Θουκυδίδη : Η εξόντωση των Πλαταιέων από τους Σπαρτιάτες, των Μηλίων από τους Αθηναίους, οι φρικαλεότητες στην εμφύλια σύγκρουση της Κέρκυρας και άλλες, απίστευτες σε καιρό ειρήνης, πράξεις οδήγησαν τον ιστορικό στο συμπέρασμα ότι η φύση των ανθρώπων δεν αλλάζει, ότι οι άνθρωποι όταν βρεθούν σε αδιέξοδα και πιεστικές συγκυρίες εξαγριώνονται, ότι στον εμφύλιο πόλεμο οι λέξεις χάνουν το νόημα τους, ότι οι αντίπαλοι δίνουν το λόγο τους, ενώ σκοπεύουν να μην τον τηρήσουν, και δίνουν όρκους χωρίς να φοβούνται τους θεούς.

 

13.  Πώς η λογική και η τύχη, κατά τον Θουκυδίδη, επηρεάζουν τις εξελίξεις ; / Πώς ο Θουκυδίδης οδηγείται στην αντίληψη ότι η λογική αποτελεί τη μόνη αξία στην οποία μπορεί να στηριχτεί ο άνθρωπος ; (σελ. 21 «Ποια προβλήματα θέτει ο Θουκυδίδης»)

Κατά τον Θουκυδίδη, η λογική αποτελεί τη μόνη αξία στην οποία μπορεί να στηριχτεί ο άνθρωπος. Οι θεοί δεν επεμβαίνουν στις ιστορικές εξελίξεις (όπως πίστευαν πολλοί σημαντικοί άνθρωποι και ο Ηρόδοτος ανάμεσα τους). Η τύχη δεν είναι υπερφυσική δύναμη αλλά συγκυρίες, εξελίξεις που δεν μπορεί να τις προβλέψει ο άνθρωπος. Ο Περικλής τονίζει ότι οι εξελίξεις των πραγμάτων μπορεί να είναι τελείως απρόβλεπτες και συνήθως κατηγορούμε την τύχη για όλα τα απρόβλεπτα που συμβαίνουν. Η αθηναϊκή τριήρης που έφερνε τη διαταγή στη Μυτιλήνη (η οποία είχε αποστατήσει από τη συμμαχία) να θανατωθούν όλοι οι ενήλικοι άντρες και να πουληθούν δούλοι οι γυναίκες και τα παιδιά, κινήθηκε αργά στο Αιγαίο, γιατί το πλήρωμα είχε συνείδηση ότι πήγαιναν να εκτελέσουν μια διαταγή πρωτοφανή. Ο παραλογισμός του πολέμου φτάνει στο αποκορύφωμα του στη γενική σφαγή, τελείως αναίτια, του άμαχου πληθυσμού της Μυκαλησσού από Θράκες μισθοφόρους. Η συμφορά αυτή ήταν αδόκητος και δεινή.

 

 

 

 

14.  Ποια είναι κατά τον Θουκυδίδη τα βασικά κίνητρα για τον πόλεμο ;

 

Κατά τον Θουκυδίδη, βασικά κίνητρα για τον πόλεμο είναι η πλεονεξία (= το να αποκτήσει το άτομο ή η πολιτική παράταξη ή το κράτος περισσότερα από όσα δικαιούται) και η φιλοτιμία (= η προσωπική φιλοδοξία ορισμένων).

 

15.  Ποια είναι τα γνωρίσματα του ηγέτη που χαρακτηρίζουν την πολιτική φυσιογνωμία του Περικλή ; / Να περιγράψετε το πρότυπο του ηγέτη που ενσαρκώνει ο Περικλής κατά τον Θουκυδίδη. (σελ. 21-22 «Το πρότυπο του ηγέτη»)

 

Το πρότυπο του ηγέτη το ενσαρκώνει ο Περικλής με την πολιτική του οξυδέρκεια, την ευρύτερη αποδοχή του από το λαό της πόλης του, την ανωτερότητα του ως προς το χρήμα και το πολιτικό του θάρρος να λέει την αλήθεια στο λαό, ακόμα και αν προκαλούσε την οργή του. Αρκετές σύντομες φράσεις του μεγάλου πολιτικού, όπως τις καταγράφει ο Θουκυδίδης, έχουν καταστεί «γνωμικά» με διαχρονική αξία, π.χ. «οι καιροί ου μενετοί» (= οι ευκαιρίες δεν περιμένουν), «μέγα το της θαλάττης κράτος» (=έχει μεγάλη σημασία το να ελέγχει κανείς στρατιωτικά τις θαλάσσιες συγκοινωνίες).

 

16.  Ποια είναι, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, τα χαρακτηριστικά του υπεύθυνου πολίτη ; / πώς ορίζεται η υπεύθυνη συμπεριφορά του πολίτη κατά τον Θουκυδίδη ; (σελ. 22 «Ο υπεύθυνος πολίτης»)

 

Κατά τον Θουκυδίδη, ο πολίτης έχει χρέος να συμπεριφέρεται υπεύθυνα. Θα πρέπει, δηλαδή, να χρησιμοποιεί τη λογική και τη σύνεση στις κρίσιμες αποφάσεις και να μην παρασύρεται από δημαγωγούς. Επίσης, θα πρέπει μαζί με το ενδιαφέρον για τα προσωπικά του συμφέροντα να δείξει ενδιαφέρον για το συμφέρον τη πόλης. Μέσα στο χάος του εμφυλίου πολέμου θα πρέπει να μπορεί να δείξει μετριοπάθεια και ανώτερο ήθος. Ακόμα και μέσα στη γενική αναλγησία που προκάλεσε ο λοιμός, κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρθηκαν με ανθρωπιά και, αδιαφορώντας μήπως προσβληθούν από τη φοβερή νόσο, τόλμησαν να προσφέρουν ένα ποτήρι νερό σε ετοιμοθάνατους συγγενείς και φίλους.

 

17.  Ποιο γνώρισμα σκέψης και μεθόδου χαρακτηρίζει τον Θουκυδίδη όταν στοχάζεται για τα γεγονότα και τη συμπεριφορά του ανθρώπου; Ποια πορεία ακολουθεί ο ιστορικός; (σελ. 22 «Από το συγκεκριμένο στο γενικό»)

Ο βαθύς στοχασμός του ιστορικού πάνω στα γεγονότα και στη συμπεριφορά των ανθρώπων φαίνεται στην τάση για γενίκευση που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της σκέψης και της μεθόδου του. Ανάγεται από το συγκεκριμένο γεγονός στο γενικό και πανανθρώπινο και θεμελιώνει τις δικές του παρατηρήσεις αλλά και τις κρίσεις των πολιτικών στις δημηγορίες σε γενικές αρχές. Τα «γνωμικά» και τα «αποφθέγματα» στο έργο του δεν έχουν χαρακτήρα διδακτισμού και δεοντολογίας αλλά είναι το απόσταγμα της έρευνας και του συλλογισμού μιας συγγραφικής ιδιοφυίας που έχει αξιοποιήσει τη γνώση των αρχών και των μεθόδων της ιατρικής, των σοφιστών, της τραγωδίας.

 

18.  Ποια στοιχεία της αθηναϊκής πολιτείας υπογραμμίζει ο ιστορικός στο έργο του ως άξια θαυμασμού ; (σελ. 22-23)

Ο Θουκυδίδης έζησε στα παιδικά και στα νεανικά του χρόνια τις λαμπρότερες μέρες της Αθήνας και του αρχαίου κόσμου γενικότερα, τον παρατεταμένο αδυσώπητο πόλεμο επί εικοσιεπτά έτη και είδε την Αθήνα ρημαγμένη και τα ιστορικά τείχη του Θεμιστοκλή κατεδαφισμένα. Έγραψε με μοναδική ειλικρίνεια και αμεροληψία τα γεγονότα του πολέμου και άφησε μια αθάνατη εικόνα της αθηναϊκής δημοκρατίας στον Επιτάφιο του Περικλή για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου. Επιγραμματικές φράσεις του Επιταφίου δίνουν το μέτρο του μεγαλείου και του μεγάλου πολιτικού και του μεγάλου ιστορικού:

·         το πολίτευμα δεν στηρίζεται σε λίγους αλλά στην πλειοψηφία:«καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ” ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται»

·         οι Αθηναίοι αγαπάνε το ωραίο και μένουνε απλοί, αγαπάνε τη θεωρία χωρίς να μειώνουν τη δραστηριότητά τους: «φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ” εὐτελείας καὶ φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας»

·         η δυνατή ψυχή ταυτίζεται με την ελευθερία και η ελευθερία με την ευδαιμονία: «τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δ” ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον»

·         και γενικά ολόκληρη η πόλη της Αθήνας (πολιτικά με τη δημοκρατία, οικονομικά με την αυτάρκεια, στρατιωτικά με την πολεμική της δύναμη, πολιτισμικά με τις σχολές της, τα κτήριά της, την ομορφιά της, τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις) είναι σχολείο της Ελλάδας: «Ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι» (2.41.1)

 

 

ΜΕΘΟΔΟΣ

 

19.  Τι είναι οι δημηγορίες και ποια η σημασία τους για την επιστημονική ανάλυση των ιστορικών γεγονότων; / Με ποιον τρόπο παραθέτει ο Θουκυδίδης τους λόγους των ομιλητών στις δημηγορίες του και γιατί; (σελ. 24-25 «Δημηγορίες»)

Οι δημηγορίες είναι λόγοι που εκφωνήθηκαν από πολιτικούς και στρατιωτικούς κατά την προετοιμασία του πολέμου ή κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Τους λόγους αυτούς ο Θουκυδίδης δεν τους παραθέτει αυτολεξεί, αφού κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο να γίνει ακόμα και στις περιπτώσεις που ο ίδιος ήταν ανάμεσα στο ακροατήριο. Ο Θουκυδίδης δηλώνει ότι έγραψε σύμφωνα με τη δική του κρίση ό,τι ήταν προσφορότερο να λεχθεί στην κάθε περίπτωση, χωρίς ωστόσο να απομακρυνθεί από την κεντρική ιδέα των λόγων.

Οι δημηγορίες στο έργο του Θουκυδίδη αποδίδουν τα κίνητρα, τους σχεδιασμούς, τους στόχους των ομιλητών και επίσης την προσωπικότητά τους, τις ιδέες τους, το ήθος τους. Αποτελούν σημαντικό στοιχείο στην επιστημονική ανάλυση των ιστορικών γεγονότων από τη στιγμή μάλιστα που βρίσκονται σε αντιστοιχία με τα μεγάλα γεγονότα του πολέμου αλλά και μεταξύ τους με το σχήμα «θέση» - «αντίθεση», με το οποίο κάθε ζήτημα εξετάζεται και από την αντίθετη άποψη. Στις δημηγορίες, στην παρουσίαση των απόψεων, στη δομή και την επιχειρηματολογία φαίνεται και η ικανότητα του ιστορικού να αναλύει τα γεγονότα και το βάθος της σκέψης του. Από τον τρόπο που δηλώνει ότι προχώρησε στη σύνθεση των δημηγοριών, δεν πρέπει να περιμένει κανείς φυσικότητα ως προς τις διαλεκτικές διαφοροποιήσεις των ομιλητών ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους.

 

20.  Με ποιον τρόπο χρονολογεί τα ιστορικά γεγονότα ο Θουκυδίδης; / Με ποιον τρόπο προσπαθεί ο Θουκυδίδης να εξασφαλίσει τη χρονολογική ακρίβεια κατά την έκθεση των ιστορικών γεγονότων; (σελ. 25 «Χρονολογική ακρίβεια»)

Στην προσπάθειά του για χρονολογική ακρίβεια στην έκθεση των γεγονότων ο Θουκυδίδης αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες. Οι ελληνικές πόλεις – κράτη δεν είχαν ενιαίο χρονολογικό σύστημα, ούτε είχαν κοινές ονομασίες για τους μήνες του σεληνιακού έτους. Ο Θουκυδίδης για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες αυτές, ακολουθεί τον τρόπο χρονολογικής έκθεσης που χρησιμοποίησε ο Ελλάνικος ο Μυτηλιναίος. Εξιστορεί, δηλαδή, τα γεγονότα κατά χρονολογική σειρά και όχι κατά θεματικές ενότητες, και μάλιστα χρόνο με χρόνο, διαιρώντας το έτος σε θέρος (8 μήνες στρατιωτικών επιχειρήσεων) και χειμώνα (4 μήνες που το κύριο σώμα των αντιπάλων στρατευμάτων αποσύρεται στις βάσεις του).

 

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΟΥ

 

21.  Να αναφέρετε ποια είναι τα θέματα που διαπραγματεύεται εκτενώς στην ιστορία του ο Θουκυδίδης. (σελ 25-26)

Η διαίρεση του έργου σε οκτώ βιβλία είναι μεταγενέστερη.

·         Στο 1ο βιβλίο εξετάζονται τα αίτια του πολέμου, εξαίρεται η σημασία του, εκτίθεται η μέθοδος του συγγραφέα, ερευνώνται οι ιστορικές εξελίξεις από το μακρινό παρελθόν ως τις παραμονές του πολέμου, η ανάπτυξη της αθηναϊκής δύναμης κατά την «πεντηκονταετία», 479-432 π.Χ., οι τελευταίες διπλωματικές προσπάθειες, οι δυνάμεις των αντιπάλων.

·         Τα γεγονότα της πρώτης δεκαετίας του πολέμου (431-421 π.Χ.) καταγράφονται από την αρχή του 2ου Βιβλίου ως το 24ο κεφάλαιο του 5ου, με λεπτομερή έκθεση των όρων της ειρήνης του Νικία.

·         Οι συγκρούσεις δεν άργησαν να ξαναρχίσουν. Ο Θουκυδίδης συνθέτει ένα δεύτερο προοίμιο (5.26) για να υποστηρίξει ότι δεν πρόκειται για νέο πόλεμο αλλά για συνέχιση του μεγάλου πολέμου. Στο 5ο βιβλίο εκτίθενται τα γεγονότα ως το 415 π.Χ. και ο συνταρακτικός «διάλογος» των Αθηναίων με τους πολιορκημένους κατοίκους της Μήλου για το δίκαιο του ισχυροτέρου.

·         Το 6ο και το 7ο βιβλίο είναι αφιερωμένα στη Σικελική εκστρατεία.

·         Στο 8ο καταγράφεται η αρχή της τρίτης περιόδου του πολέμου, η εγκατάσταση μόνιμου σπαρτιατικού στρατοπέδου στη Δεκέλεια, η ανάμιξη των Περσών στην ελληνική σύγκρουση, η κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας ως το 411 π.Χ.

 

22.  Ποιες είναι οι εκτιμήσεις των μελετητών για το χρόνο συγγραφής του έργου του Θουκυδίδη ; (να αναφερθείτε στη διάρκεια της συγγραφής και στο χρόνο ολοκλήρωσής της). (σελ 26 )

Οι ελάχιστες «εσωτερικές μαρτυρίες» στο έργο και οι υφολογικές παρατηρήσεις των μελετητών δεν αρκούν για να οδηγήσουν σε ακλόνητα συμπεράσματα για το πότε συνέθεσε ο Θουκυδίδης το έργο του. Η δήλωσή του ότι άρχισε να γράφει αμέσως μόλις ξέσπασε ο πόλεμος  δεν ξεκαθαρίζει αν άρχισε να δίνει στο κείμενο του οριστική μορφή ή αν άρχισε να συγκεντρώνει το υλικό του και να κρατάει σημειώσεις. Μολονότι η εξιστόρηση των γεγονότων διακόπτεται στο 411 π.Χ. είναι βέβαιο ότι ορισμένα τμήματα έχουν γραφτεί μετά το 404 π.Χ..

 

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ

 

23.  Ποια γλώσσα χρησιμοποιεί στο έργο του ο Θουκυδίδης; / Σε ποια διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής γράφει το έργο του ο ιστορικός ; Να σημειώσετε ορισμένες χαρακτηριστικές γλωσσικές ιδιομορφίες. (σελ. 26)

Ο Θουκυδίδης χρησιμοποιεί στο έργο του τη λεγόμενη «αρχαία αττική» του 5ου αιώνα. Χαρακτηριστικές γλωσσικές ιδιομορφίες είναι :

·         Η χρήση του τύπου της πρόθεσης ἐς αντί εἰς και ξὺν αντί σύν.

·         Το αρχαϊκότερο σύμπλεγμα σσ αντί ττ.

 

24.  Να αναφέρετε ορισμένες τυπικές εκφραστικές επιλογές του συγγραφέα που χαρακτηρίζουν το ύφος του Θουκυδίδη. (σελ 26-27)

 I.            Αρχαϊκότεροι τύποι λέξεων: αἰεί/ἀεί, ὠφελία/ὠφέλεια, ἐξαπιναίως/ἐξαπίνης

                               II.            Χρησιμοποίηση γνωστών λέξεων με σπάνια σημασία:  οἰκήτωρ: άποικος (όχι κάτοικος)

                             III.            Το ουδέτερο πληθυντικού, με άρθρο ή χωρίς άρθρο, αντί για επίρρημα: «δυνάμει ὄντες… ὁμοῖα (= ὁμοίως) τοῖς Ἑλλήνων πλουσιωτάτοις», «Κερκυραίοις ἐναντία (= ἐναντίον) πολεμήσοντες»

                            IV.            Η χρήση του ουδετέρου του επιθέτου αντί αφηρημένου ουσιαστικού: «τὸ εὔδαιμον (= ἡ εὐδαιμονία) τὸ ἐλεύθερον (= ἡ ἐλευθερία) τὸ δ” ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον (= ἡ εὐψυχία)»

                              V.            Ρήματα σύνθετα με δύο ή και τρεις προθέσεις για να δηλωθούν βραχυλογικά και πυκνά δύο ή περισσότερες επιρρηματικές σχέσεις του υποκειμένου, ή του αντικειμένου, με τη ρηματική ενέργεια: προκαταρχόμενοι, ξυμπροπέμψαι, ἀνταναγόμενοι.

                            VI.            Η επισώρευση αιτιολογικών προτάσεων και προσδιορισμών φανερώνει την προσπάθεια του ιστορικού να διαφωτίσει πλήρως τα αίτια των γεγονότων

 

25.  Τι είναι τα πάρισα και τα ομοιοτέλευτα ; (σελ 27 )

Πάρισα και Ομοιοτέλευτα. Η χρησιμοποίηση σχημάτων λόγου, κατά τα οποία α) μια φράση έχει ίσο αριθμό συλλαβών ή αντιστοιχία λέξεων με την προηγούμενή της (πάρισον), β) στο τέλος επαλλήλων περιόδων ή προτάσεων τοποθετούνται λέξεις με όμοια κατάληξη (ὁμοιοτέλευτον)

 

26.  Να αναφέρετε ορισμένα χαρακτηριστικά του υψηλού λογοτεχνικού ύφους. (σελ 27)

 Η συνεχής χρήση των αντιθέσεων, η αφθονία των ετερόπτωτων προσδιορισμών (εκεί που ένα απλούστερο κείμενο θα είχε δευτερεύουσα πρόταση), η περίπλοκη σύνταξη, οι μακρές περίοδοι στο λόγο, τα εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα είναι χαρακτηριστικά υψηλού λογοτεχνικού ύφους

Κάνε τη δωρεά σου πατώντας κλικ εδώ: https://www.paypal.com/donate/?hosted_button_id=Q7CTZHSRS3K2Q