Η είσοδος του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα το 330 π.Χ. σηματοδότησε το τέλος της Περσικής Αυτοκρατορίας. Όμως, η κατάκτηση αυτή έφερε και μια λιγότερο γνωστή, αλλά εξίσου κοσμοϊστορική αλλαγή: τη σιωπηλή απώλεια των αρχαίων γλωσσών της Μεσοποταμίας. Για τρεις χιλιετίες, αυτή η κοιτίδα του πολιτισμού φιλοξενούσε γλώσσες που σήμερα έχουν σιγήσει. Ήταν η αρχή του τέλους για μια πολιτισμική συνέχεια που ξεκινούσε από τη μυθική Σουμερία.
Από τα Σουμεριακά στα Αραμαϊκά: Ένας γλωσσικός κόσμος σε μετάβαση
Η σουμεριακή γλώσσα, αν και σταμάτησε να ομιλείται γύρω στο 2000 π.Χ. μετά την καταστροφή του Ουρ από τους Ελαμίτες, δεν εξαφανίστηκε εντελώς. Επιβίωσε ως ιερατική και διοικητική γλώσσα σε ναούς και αρχεία της Ασσυρίας και της Βαβυλώνας. Ήταν η "λατινική" της Μεσοποταμίας, μια ζωντανή απόδειξη ότι "τίποτα δεν πέθαινε αν γραφόταν σε πηλό".
Οι διάδοχοι των Σουμερίων — Ακκάδιοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, ακόμη και Πέρσες — άφησαν το στίγμα τους. Ενώ συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τη σφηνοειδή γραφή, υιοθέτησαν σταδιακά τα αραμαϊκά. Από τον 8ο αιώνα π.Χ., τα αραμαϊκά αναδείχθηκαν στην επίσημη γλώσσα της διοίκησης σε όλη την Εγγύς Ανατολή, από τη Νινευή και την Ιερουσαλήμ μέχρι τη Βαβυλώνα και την Περσέπολη.
Η ελληνική επιδρομή και το τέλος μιας εποχής
Ο ερχομός του Αλεξάνδρου δεν έφερε μόνο στρατούς, αλλά και την ελληνική γλώσσα, διοίκηση και παιδεία. Αρχικά, οι πολιτισμοί συνυπήρχαν. Οι ναοί διατηρούσαν τα αρχεία τους στα παλιά πρότυπα, και οι Έλληνες αξιωματούχοι προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν τις σφηνοειδείς πινακίδες.
Ωστόσο, το πλήγμα δεν άργησε να έρθει. Το 275 π.Χ., ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ, διάδοχος του Αλεξάνδρου, διέταξε την εκκένωση της Βαβυλώνας. Οι τελευταίοι ιερείς, οι φύλακες της ακαδικής και σουμεριακής γνώσης, εγκατέλειψαν τους ναούς. Χωρίς αυτούς, η ανάγκη διατήρησης των αρχαίων εγγράφων έσβησε. Η ακαδική γλώσσα πέθανε σιωπηλά, χωρίς πλέον φωνή, παρά μόνο με τον πηλό της.
Η σιωπηλή κληρονομιά και ο απόηχος του χθες
Τα αραμαϊκά συνέχισαν να επιβιώνουν για αιώνες, καθώς ήταν η γλώσσα των πολλών. Όμως, και αυτά υποχώρησαν σταδιακά μπροστά στην κυριαρχία των ελληνικών και αργότερα των αραβικών. Η αρχαιότερη γη του κόσμου, αυτή που μας χάρισε τη γραφή, τους θεσμούς, τη γεωργία και τις πόλεις, έχασε τη φωνή της. Όχι σε μια στιγμή, αλλά μέσα από μια σειρά σιωπηλών νικών, διαταγμάτων, μεταφράσεων και λησμονιάς.
Σήμερα, μόνο σε απομονωμένα χωριά της Συρίας και της Τουρκίας ακούγονται ακόμα τα αραμαϊκά — ένας μακρινός απόηχος της γλώσσας που κληρονομήθηκε όταν οι Σουμέριοι σίγησαν για πάντα. Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν άλλαξε απλώς χάρτες. Άλλαξε τον ίδιο τον ήχο της Ιστορίας.