Στον 20ό αιώνα, η λοβοτομή παρουσιάστηκε ως μια επαναστατική λύση για τις ψυχικές ασθένειες. Ήταν μια υπόσχεση για γρήγορη ανακούφιση, αλλά πολύ σύντομα αποκαλύφθηκε το τεράστιο ανθρώπινο κόστος της. Από το βραβείο Νόμπελ μέχρι την ολική απαγόρευσή της, η ιστορία της λοβοτομής είναι μια σκληρή υπενθύμιση των κινδύνων της ανεξέλεγκτης επιστημονικής «προόδου».
Το Νόμπελ της αμφιβολίας και ο «πατέρας» της λοβοτομής
Το 1935, ο Πορτογάλος νευρολόγος Αντόνιο Εγκάς Μονίζ εφάρμοσε την πρώτη λευκοτομή σε άνθρωπο, με στόχο να διακόψει τις νευρικές συνδέσεις στον εγκέφαλο. Παρά την έλλειψη στιβαρών δεδομένων για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της, η μέθοδος του βραβεύτηκε με Νόμπελ Ιατρικής το 1949.
Στις ΗΠΑ, ο ψυχίατρος Γουόλτερ Φρίμαν έγινε ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της. Εκείνος ανέπτυξε την ανατριχιαστική transorbital τεχνική, όπου με ένα εργαλείο περνούσε από την οφθαλμική κόγχη του ασθενούς, κόβοντας ζωτικής σημασίας νευρώνες μέσα σε λίγα λεπτά, συχνά χωρίς αναισθησία και εκτός χειρουργείου.
Το ανθρώπινο κόστος και οι διάσημες περιπτώσεις
Η λοβοτομή έγινε μια βιομηχανία. Πάνω από 50.000 επεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να εμφανίζουν συχνά απώλεια προσωπικότητας, απάθεια, επιληπτικές κρίσεις, ακόμα και θάνατο.
Δύο περιπτώσεις έδωσαν πρόσωπο στα στατιστικά στοιχεία:
Rosemary Kennedy: Το 1941, η αδελφή του Προέδρου John F. Kennedy υποβλήθηκε σε λοβοτομή που την άφησε με σοβαρή πνευματική αναπηρία για το υπόλοιπο της ζωής της.
Howard Dully: Έχοντας υποβληθεί σε λοβοτομή σε ηλικία μόλις 12 ετών, χρειάστηκε δεκαετίες για να προσπαθήσει να ξαναβρεί τον εαυτό του.
Η λοβοτομή στην Ελλάδα και το τέλος μιας εποχής
Στην Ελλάδα, η πρακτική έφτασε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και εφαρμόστηκε σε ψυχιατρικά ιδρύματα όπως το Δρομοκαΐτειο και το ΨΝΑ Δαφνί. Στο διάστημα 1947–1954, πραγματοποιήθηκαν πάνω από 250 επεμβάσεις στην Αθήνα, με συχνές συνέπειες την επιληψία και τη συναισθηματική αμβλύτητα.
Το τέλος αυτής της σκοτεινής περιόδου ήρθε το 1954, με την ανακάλυψη της χλωροπρομαζίνης – του πρώτου αντιψυχωσικού φαρμάκου. Το χημικό «νυστέρι» της λοβοτομής αντικαταστάθηκε από μια πιο ασφαλή φαρμακευτική θεραπεία, οδηγώντας στην ταχύτατη παρακμή της. Οριστικά, ο Φρίμαν αποκλείστηκε από τα χειρουργεία το 1967 μετά τον θάνατο μιας ασθενούς.
Σήμερα, η κλασική λοβοτομή έχει απαγορευτεί. Οι σύγχρονες ψυχοχειρουργικές επεμβάσεις, όπως η cingulotomy, εφαρμόζονται μόνο ως έσχατη λύση για πολύ σοβαρές περιπτώσεις και με αυστηρά ρυθμισμένα πρωτόκολλα. Η ιστορία της λοβοτομής παραμένει ένα ηχηρό μάθημα: η επιστημονική πρόοδος πρέπει πάντα να σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να βασίζεται στην ισχυρή τεκμηρίωση.