Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είναι αναμφισβήτητα ένας από τους πιο θρυλικούς και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενους ηγέτες του 20ού αιώνα. Αν και αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως η αποφασιστική φιγούρα που οδήγησε τη Βρετανία στη νίκη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η πραγματική του κληρονομιά είναι πολύ πιο σύνθετη και συχνά αμαυρωμένη από κριτικές. Ήταν ένας άνθρωπος αντιφάσεων, ένθερμος αντικομμουνιστής και υπερασπιστής της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, του οποίου οι επιτυχίες και οι αποτυχίες δεν τελείωσαν με τον πόλεμο.
Τα πρώτα χρόνια και η αναζήτηση της δράσης
Γεννημένος το 1874 στο παλάτι του Blenheim, ο Τσόρτσιλ ήταν ένα παιδί της ανώτερης τάξης που πέρασε την παιδική του ηλικία δίπλα στην νταντά του, καθώς ο πατέρας του, Λόρδος Randolph, ήταν απορροφημένος από την πολιτική. Παρά τις μέτριες ακαδημαϊκές του επιδόσεις στο Harrow, ακολούθησε στρατιωτική καριέρα.
- Περιπέτεια και φήμη: Από το 1895 έως το 1900, υπηρέτησε ως στρατιώτης και δημοσιογράφος σε πεδία μάχης, όπως στην Κούβα, στην Ινδία (βορειοδυτικά σύνορα) και στην εκστρατεία του Κίτσενερ στον Νείλο. Η δράση του στον Πόλεμο των Μπόερ της Νότιας Αφρικής, όπου δραπέτευσε από την αιχμαλωσία, τον έκανε διάσημο στη Βρετανία και τον βοήθησε να εκλεγεί στο Κοινοβούλιο.
- Αντισημιτισμός: Από νωρίς, έδειξε φιλο-Εβραϊκές τάσεις, αντιτιθέμενος σε νομοσχέδια με αντι-εβραϊκό χαρακτήρα και καλωσορίζοντας τους Εβραίους μετανάστες.
Αμφιλεγόμενες αποφάσεις και η καταστροφή της Καλλίπολης
Η πολιτική σταδιοδρομία του Τσόρτσιλ σημαδεύτηκε από αμφιλεγόμενες και καταστροφικές κινήσεις, πριν αναλάβει την ηγεσία του έθνους.
- Αντι-εργατικές θέσεις: Ως υπουργός, επέβλεψε προσωπικά τη βίαιη καταστολή των πανεθνικών απεργιών των ανθρακωρύχων, θεωρώντας τις αντικυβερνητικές ενέργειες.
- Η εκστρατεία της Καλλίπολης: Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τσόρτσιλ ήταν ο κύριος υποστηρικτής της Εκστρατείας των Δαρδανελίων ως τρόπου εξόδου από το αδιέξοδο του Δυτικού Μετώπου. Η αποτυχία της Εκστρατείας της Καλλίπολης (1915) κατέληξε σε στρατιωτική καταστροφή, για την οποία κατηγορήθηκε προσωπικά, οδηγώντας στην παραίτησή του από την κυβέρνηση.
- Χημικά όπλα και αποικίες: Μετά τον πόλεμο, ως Υπουργός Πολέμου, καταδικάστηκε για την έγκριση χημικών επιθέσεων σε μπολσεβίκικα χωριά στον Ρωσικό Εμφύλιο και για την υποστήριξη της χρήσης χημικών όπλων κατά φυλών στα σύνορα της Ινδίας.
- Η Μέση Ανατολή: Ως Υπουργός Αποικιών, αποφάσισε τη δημιουργία μανδάτων (αντί αποικιών) στη Μέση Ανατολή και διαχειρίστηκε τις αντιφατικές δεσμεύσεις για την Παλαιστίνη, επιβεβαιώνοντας το 1922 το ρόλο της ως Εθνική Εστία των Εβραίων, ενώ αναγνώριζε τα αραβικά δικαιώματα.
Η ηγεσία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ο αντικομμουνισμός
Η καριέρα του Τσόρτσιλ παρέμεινε ασταθής μέχρι που οι προειδοποιήσεις του έναντι του Χίτλερ επαληθεύτηκαν. Η άνοδός του στην πρωθυπουργία το 1940 ήταν απόρροια της αναγνώρισης ότι οι προβλέψεις του ήταν σωστές.
- Ο πρωθυπουργός του Πολέμου: Ο Τσόρτσιλ απέρριψε οποιαδήποτε σκέψη συνθηκολόγησης με τη ναζιστική Γερμανία. Παρόλα αυτά, δέχθηκε έντονη κριτική για την εντολή του να καταστραφεί ο γαλλικός στόλος στο Μερς Ελ Κεμπίρ, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών – μια απόφαση που εμπόδισε μια συμμαχία, αλλά έστειλε ένα σαφές μήνυμα στον Χίτλερ.
- Η συμμαχία με τον Στάλιν: Παρά τον έντονο και δια βίου αντικομμουνισμό του, είδε την εισβολή του Χίτλερ στην ΕΣΣΔ ως στρατηγική ευκαιρία, φέρνοντας τους Σοβιετικούς στο συμμαχικό στρατόπεδο. Όμως, αργότερα στον πόλεμο, η αντικομμουνιστική του στάση τον οδήγησε να υποστηρίξει μη κομμουνιστές εθνικιστές στην Ελλάδα κατά της αριστερής αντίστασης.
- Περιθωριοποίηση στη Γιάλτα: Στις διασκέψεις της Γιάλτας (1945) και του Πότσδαμ, ο Τσόρτσιλ ένιωσε ότι περιθωριοποιήθηκε από τον Ρούσβελτ και τον Στάλιν. Παρά τις προσπάθειές του να αποτρέψει τη σοβιετική επιβολή στην Ανατολική Ευρώπη, αναγνώρισε ότι δεν υπήρχε τρόπος να αναγκαστούν οι Σοβιετικοί να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους, νιώθοντας ότι πρόδωσε τους Πολωνούς, για τους οποίους η Βρετανία είχε αρχίσει τον πόλεμο.
Η σκοτεινή κληρονομιά: Πείνα στη Βεγγάλη και πραξικοπήματα
Οι σοβαρότερες επικρίσεις για την κληρονομιά του Τσόρτσιλ αφορούν τη διαχείριση των αποικιών.
- Η πείνα της Βεγγάλης (1943): Κατηγορείται ότι, λόγω των φυλετικών του αντιλήψεων, αρνήθηκε να στείλει επείγουσες αποστολές σιτηρών στην Ινδία, προκαλώντας τον θάνατο εκατομμυρίων Ινδών στη Βεγγάλη. Αν και οι υπερασπιστές του επικαλούνται την έλλειψη σιτηρών λόγω του πολέμου και την Ιαπωνική κατοχή ως βασικές αιτίες, η άρνησή του να ανταποκριθεί στα αιτήματα βοήθειας παραμένει η μεγαλύτερη ηθική κηλίδα στην ιστορία του.
- Καταστολή αποικιών: Επιστρέφοντας στην εξουσία (1951-1955), ο Τσόρτσιλ ενέκρινε τη βίαιη καταστολή της εξέγερσης των Μάου Μάου στην Κένυα και της κομμουνιστικής εξέγερσης στη Μαλάγια, κινήσεις που στοίχισαν χιλιάδες ζωές.
- Το πραξικόπημα του Ιράν: Το 1953, σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, οργάνωσε την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου πρωθυπουργού του Ιράν, Μοχάμεντ Μοσαντέκ, μετά την εθνικοποίηση της Αγγλο-Περσικής Εταιρείας Πετρελαίου. Αντικατέστησε τον Μοσαντέκ με τη βασιλική δικτατορία του Σάχη, διασφαλίζοντας τα βρετανικά και αμερικανικά συμφέροντα στα πετρελαϊκά έσοδα.
Το τελικό συμπέρασμα: Ένας πολύπλοκος γίγαντας
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και αναγνωρίστηκε ως ο αποφασιστικός ηγέτης που κράτησε τη Βρετανία στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, η κληρονομιά του δεν είναι μονοδιάστατη. Η δράση του στον πόλεμο, σε συνδυασμό με τις αμφιλεγόμενες αποφάσεις του για τις αποικίες και τα πραξικοπήματα στο εξωτερικό, τον καθιστούν έναν από τους πιο πολύπλοκους και συζητήσιμους «γίγαντες» της σύγχρονης ιστορίας.