Από την αρχαιότητα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, το σύνδρομο του διχασμού μοιάζει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας. Είναι εντυπωσιακό ότι σχεδόν κάθε μεγάλη νίκη του Έθνους ακολουθείται από έναν εμφύλιο πόλεμο, με ολέθριες συνέπειες για την εθνική και οικονομική πορεία της χώρας.
Ακολουθούν τρεις χαρακτηριστικές περίοδοι διχασμού από τον 19ο αιώνα και μετά, που καταδεικνύουν πώς η εθνική διχόνοια οδηγεί σε τραγωδίες.
1. Οι εμφύλιοι της Ελληνικής Επανάστασης (1823-1825)
Η Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε ως κοινή προσπάθεια των Ελλήνων κατά των Οθωμανών, με μεγάλες αρχικές νίκες. Ωστόσο, μόλις ξεκίνησε η προσπάθεια δημιουργίας κράτους και θεσμών, οι διαφορετικές τάξεις (Φιλικοί, κοτζαμπάσηδες, καραβοκύρηδες) άρχισαν να διεκδικούν την εξουσία, αδιαφορώντας για το εθνικό συμφέρον.
- Η σύγκρουση: Ξέσπασε εμφύλιος μεταξύ της παράταξης των κυβερνητικών/νησιωτών και των οπλαρχηγών της Ρούμελης, εναντίον των Πελοποννήσιων οπλαρχηγών και κοτζαμπάσηδων υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
- Οι επιπτώσεις: Ο εμφύλιος έληξε με την ήττα των Πελοποννησίων και τη λεηλασία του Μοριά από τους Ρουμελιώτες, οι οποίοι μάλιστα χρησιμοποίησαν αγγλικό δάνειο για τον εμφύλιο αντί για την αντιμετώπιση των Τούρκων. Η Επανάσταση αποδυναμώθηκε τόσο, που το 1825 ο Ιμπραήμ αποβιβάστηκε ανενόχλητος στον Μοριά, βρίσκοντας τους Έλληνες αδύναμους να τον αντιμετωπίσουν (με τον Κολοκοτρώνη μάλιστα στη φυλακή). Η Ελλάδα σώθηκε τελικά μόνο χάρη στην ξένη επέμβαση στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827). Ο διχασμός συνεχίστηκε με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια το 1831.
2. Ο Εθνικός Διχασμός (1915-1917)
Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), η Ελλάδα είχε διπλασιάσει τα εδάφη της. Με την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η χώρα διχάστηκε σε δύο στρατόπεδα:
- Βενιζέλος (Φιλελεύθεροι): Πίστευε στην επικράτηση της Αντάντ και επιθυμούσε την ένταξη της Ελλάδας στον πόλεμο, ώστε με τη νίκη να πλησιάσει την Μεγάλη Ιδέα («Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών»).
- Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' (Γερμανόφιλοι): Υποστήριζε την ουδετερότητα της χώρας.
Η κόντρα οδήγησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο να σχηματίσει ξεχωριστή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, με αποτέλεσμα το κράτος να χωριστεί σε δύο μέρη. Ο Διχασμός έληξε το 1917, όταν οι δυνάμεις της Αντάντ επέμβηκαν, επέβαλαν αποκλεισμό στη νότια Ελλάδα και ζήτησαν την παραίτηση του βασιλιά.
Οι Επιπτώσεις: Τα κατάλοιπα αυτού του διχασμού οδήγησαν λίγα χρόνια μετά στην εκλογική επικράτηση των φιλοβασιλικών (1920) και στην εγκατάλειψη της εκστρατείας στη Μικρά Ασία, με αποτέλεσμα την Μικρασιατική Καταστροφή (1922). Η εθνική διχόνοια οδήγησε σε τραγικές απώλειες σε ανθρώπους και εδάφη, βάζοντας οριστικά τέλος στη Μεγάλη Ιδέα.
3. Ο Ελληνικός Εμφύλιος (1946-1949)
Μετά το ηρωικό «Όχι» του 1940 και την αντίσταση κατά των Γερμανών (όπου οι αντάρτικες ομάδες συχνά αντιμάχονταν μεταξύ τους ανάλογα με την πολιτική τους απόχρωση), η Ελλάδα βρέθηκε διχασμένη μεταξύ των δύο μεγάλων μεταπολεμικών μπλοκ:
- Δυτικό Μπλοκ/Καπιταλισμός
- Ανατολικό Μπλοκ/Κομμουνισμός
Η ακραία αντιπαλότητα οδήγησε στον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949), μετά την αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές.
- Οι επιπτώσεις: Τα τρία χρόνια του πολέμου σημαδεύτηκαν από σκληρές μάχες, σφαγές και έκτροπα και από τις δύο πλευρές. Ο πόλεμος προκάλεσε τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο, υπερχρεώνοντας τη χώρα. Αν και έληξε με την επικράτηση της κυβέρνησης των «δυτικόφιλων», τα πάθη, το μίσος και τα τραύματα του πολέμου παραμένουν βαθιά φωλιασμένα στην ελληνική κοινωνία μέχρι και σήμερα.
Ο απολογισμός των διχασμών είναι τραγικός: οικονομική καταστροφή, απώλεια εδαφών, διωγμοί πληθυσμών και, κυρίως, καλλιέργεια αδυσώπητου μίσους μεταξύ Ελλήνων. Η ελληνική ιστορία καταδεικνύει ότι, αν και οι Έλληνες πετυχαίνουν τεράστια επιτεύγματα όταν είναι ενωμένοι, οδηγούνται σχεδόν πάντα σε ήττα και τραγωδία όταν αδυνατούν να υπερβούν τις εσωτερικές έριδες για την εξουσία.