Η περίοδος της Κατοχής (1941-1944) ήταν μια εποχή κατά την οποία η Ελλάδα δεν απειλήθηκε μόνο από τις ναζιστικές δυνάμεις, αλλά και από τους γείτονές της. Εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του ελληνικού κράτους, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και οι Τσάμηδες της Αλβανίας συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις του Άξονα (Γερμανία και Ιταλία) με απώτερο στόχο την κατάληψη ελληνικών εδαφών.
1. Η βουλγαρική θηριωδία στη Μακεδονία και Θράκη
Η Βουλγαρία έβλεπε την Κατοχή ως ευκαιρία για να εκδικηθεί την ήττα της στους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, και να υλοποιήσει τις επεκτατικές της βλέψεις στη Μακεδονία.
- Κατάληψη: Από τις 20 Απριλίου 1941 έως τον Οκτώβριο 1944, οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη (πλην τμήματος του Έβρου). Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, επέκτειναν την κατοχή τους ως τον Αξιό ποταμό στην Κεντρική Μακεδονία (πλην Θεσσαλονίκης).
- Εξόντωση του Ελληνισμού: Κατά τη διάρκεια της κατοχής τους, οι Βούλγαροι προχώρησαν σε πολιτική εκμηδένισης του ελληνικού στοιχείου. Έκλεισαν ελληνικά σχολεία, αντικατέστησαν Έλληνες ιερείς με Βούλγαρους και εφάρμοσαν οικονομική καταστροφή και εκφοβισμό για να αναγκάσουν τον πληθυσμό να εγκαταλείψει την περιοχή.
- Αποτέλεσμα: Η ήττα των δυνάμεων του Άξονα οδήγησε στην απόσυρση των βουλγαρικών στρατευμάτων και την επιστροφή της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος.
2. Οι εθνικιστικές βλέψεις των Τσάμηδων στην Ήπειρο
Στην Ήπειρο (κυρίως στην περιοχή της Θεσπρωτίας) ζούσαν περίπου 20.000 αλβανόφωνοι μουσουλμάνοι, γνωστοί στους Έλληνες ως Τουρκο-Τσάμηδες. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι Τσάμηδες είδαν την ευκαιρία να προωθήσουν το όραμα της Μεγάλης Αλβανίας.
- Συνεργασία: Οι Τσάμηδες, με κεντρικές μορφές τους αδελφούς Nuri και Dino, συνεργάστηκαν διαδοχικά με τους Ιταλούς και, από το 1943, με τους Γερμανούς. Οι Γερμανοί τους υποσχέθηκαν την ανεξαρτητοποίηση της Θεσπρωτίας με στόχο την ενσωμάτωσή της στο αλβανικό κράτος.
- Εγκλήματα: Οι ένοπλες ομάδες των Τσάμηδων επιτέθηκαν σε χριστιανικά χωριά, με στόχο την εξάλειψη του χριστιανικού πληθυσμού της Θεσπρωτίας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Παραμυθιάς, όπου οι Τσάμηδες εξόντωσαν τους προύχοντες και μεγάλο μέρος των αμάχων.
- Αντίποινα και αποχώρηση: Μετά την ήττα των Γερμανών, οι Τσάμηδες έμειναν στο έλεος των ελληνικών αντιστασιακών ομάδων (όπως ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα), οι οποίες προχώρησαν σε αντίποινα για τα εγκλήματα που είχαν διαπραχθεί. Χιλιάδες Τουρκο-Τσάμηδες εγκατέλειψαν μαζικά την Ελλάδα για την Αλβανία. Τα περιουσιακά τους στοιχεία απαλλοτριώθηκαν από το ελληνικό κράτος. Σήμερα, η Αλβανία κατηγορεί την Ελλάδα για γενοκτονία των Τσάμηδων, παραβλέποντας τα δικά τους κατοχικά εγκλήματα.
3. Το «Κουτσοβλαχικό ζήτημα» και η ρουμανική προπαγάνδα
Το Κουτσοβλαχικό ζήτημα αφορούσε τον λατινόφωνο πληθυσμό της Ελλάδας, τους Βλάχους, τους οποίους η Ρουμανία προσπάθησε να διεκδικήσει εθνικά, εκμεταλλευόμενη τη γλωσσική συγγένεια.
- Προπαγάνδα: Ήδη από τον 19ο αιώνα, η Ρουμανία είχε ξεκινήσει προπαγάνδα, ιδρύοντας σχολεία με στόχο την καλλιέργεια ρουμανικής συνείδησης στους Έλληνες Βλάχους.
- Κατοχική δράση: Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Βλάχος Αλκιβιάδης Διαμαντής προσπάθησε, υπό ιταλική (και αργότερα γερμανική) προστασία, να δημιουργήσει αυτόνομες κοινότητες Κουτσοβλάχων σε περιοχές όπως τα Ιωάννινα και το Μέτσοβο (ένα «Κουτσοβλαχικό Καντόνι»).
- Αποτέλεσμα: Λόγω της ήττας της Ιταλίας και της Γερμανίας, η ρουμανική προσπάθεια απέτυχε. Οι Ρουμάνοι υποστηρικτές του Διαμαντή διώχθηκαν και εγκατέλειψαν τη χώρα, και το ζήτημα σταδιακά ατόνησε.
Συμπέρασμα: Η διακινδύνευση της εδαφικής ακεραιότητας
Η περίοδος 1941-1944 αποδεικνύει ότι η ελληνική εδαφική ακεραιότητα τέθηκε σε σοβαρό κίνδυνο όχι μόνο από τις κύριες δυνάμεις κατοχής, αλλά και από τους γείτονες που έσπευσαν να επωφεληθούν της συγκυρίας. Η συνεργασία των Βουλγάρων και των Τσάμηδων με τον Άξονα οδήγησε σε ανείπωτα εγκλήματα και σε μια πολιτική εθνοκάθαρσης, η οποία τερματίστηκε μόνο με την απελευθέρωση και την αποχώρηση των δυνάμεων του Άξονα.