Η Κωνσταντινούπολη, το ιστορικό κέντρο του ελληνισμού και πρωτεύουσα δύο αυτοκρατοριών, αποτέλεσε έναν διακαή πόθο της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ιδέας. Με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την ήττα της στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η ευκαιρία φάνηκε μοναδική. Ωστόσο, τα σχέδια των Συμμάχων, γνωστά ως Συνθήκη των Σεβρών, δεν περιλάμβαναν την παραχώρηση της Πόλης στην Ελλάδα. Γιατί συνέβη αυτό; Ποιοι παράγοντες οδήγησαν τελικά στο να παραμείνει η Κωνσταντινούπολη εκτός ελληνικής επικράτειας;
1. Το παιχνίδι των Μεγάλων Δυνάμεων: Από τη Ρωσία στη «Διεθνή Ζώνη»
Αρχικά, η μοίρα της Κωνσταντινούπολης είχε καθοριστεί διαφορετικά.
Αρχικά σχέδια της Αντάντ
Πριν την ολοκληρωτική νίκη, οι Σύμμαχοι (Αντάντ) είχαν συμφωνήσει να παραχωρηθεί η Πόλη στη Ρωσία μετά τη νίκη τους. Αυτό θα ικανοποιούσε το μακροχρόνιο ρωσικό όνειρο για πρόσβαση στη Μεσόγειο και θα εδραίωνε τη θέση της Ρωσίας ως «Τρίτη Ρώμη».
Η βρετανική επιρροή
Ωστόσο, η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και η έξοδος της Ρωσίας από τον πόλεμο άλλαξαν τα δεδομένα. Όταν οι Όθωμανοι ηττήθηκαν, η Συνθήκη των Σεβρών (1920) όρισε την Κωνσταντινούπολη ως Διεθνή Ζώνη. Αυτή η ρύθμιση εξυπηρετούσε πρωτίστως τη Μεγάλη Βρετανία, η οποία μέσω αυτής της «διεθνοποίησης» διατηρούσε τον ντε φάκτο έλεγχο στα Στενά. Η κυριαρχία στα Στενά ήταν ζωτικής σημασίας για τη βρετανική γεωπολιτική στρατηγική στη Μεσόγειο και δεν ήταν διατεθειμένη να την παραχωρήσει στην Ελλάδα.
2. Η «Μεγάλη Ιδέα» και η άρνηση αναγνώρισης της ελληνικής κληρονομιάς
Ένας δεύτερος λόγος ήταν η υποβάθμιση της Ελλάδας ως συμμάχου και η αμφισβήτηση της ιστορικής της αξίωσης.
Η Ελλάδα ως δευτερεύων σύμμαχος
Η Ελλάδα, παρά τη συμβολή της, θεωρήθηκε ένας «απρόθυμος σύμμαχος» και δεν είχε τις καλύτερες σχέσεις με το σύνολο της Αντάντ. Η Κωνσταντινούπολη ήταν μία από τις μεγάλες πόλεις του κόσμου, και οι Σύμμαχοι δεν την θεωρούσαν αρκετά σημαντική για να της παραχωρήσουν μια τέτοια στρατηγικής σημασίας πόλη.
Η απόρριψη της «Μεγάλης Ελλάδας»
Η παραχώρηση της Κωνσταντινούπολης θα είχε μετατρέψει την Ελλάδα σε μεσαία ευρωπαϊκή δύναμη εν μία νυκτί, κάτι που οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν επιθυμούσαν. Επιπλέον, απέρριψαν την ελληνική αξίωση που βασιζόταν στη συνέχεια του Βυζαντίου. Οι Βρετανοί ηγέτες έβλεπαν την Ελλάδα απλώς ως ένα σύγχρονο εθνικό κράτος, όπως η Ρουμανία, και όχι ως νόμιμο διάδοχο της Ρωμαϊκής κληρονομιάς.
3. Η επανάσταση του Κεμάλ: Ο καθοριστικός παράγοντας
Ο τρίτος και πιο καθοριστικός λόγος ήταν η άρνηση των Τούρκων να δεχθούν τη διαίρεση της πατρίδας τους.
Η τουρκική αντίσταση
Ενώ η Οθωμανική κυβέρνηση αποδέχθηκε τη Συνθήκη των Σεβρών, ο τουρκικός λαός ξεσηκώθηκε. Υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ, αναπτύχθηκαν κινήματα αντίστασης που γρήγορα απέκτησαν δύναμη. Ο Κεμάλ κατάφερε να νικήσει τις ελληνικές δυνάμεις στη Δυτική Μικρά Ασία, οι οποίες είχαν αποβιβαστεί για να καταλάβουν τα νέα τους εδάφη.
Η συνθήκη της Λωζάνης
Μετά τη νίκη του Κεμάλ, οι Σύμμαχοι βρέθηκαν μπροστά σε ένα δίλημμα: είτε θα αναλάμβαναν έναν νέο, δαπανηρό πόλεμο για την επιβολή των Σεβρών (κάτι που όλοι είχαν κουραστεί να κάνουν) είτε θα αναγνώριζαν τη νέα πραγματικότητα. Η τελευταία επιλογή επικράτησε. Η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923 ακύρωσε ουσιαστικά τη Συνθήκη των Σεβρών, αναγνώρισε το νέο τουρκικό κράτος και εδραίωσε τα σύνορά του. Με τη Λωζάνη, η Κωνσταντινούπολη πέρασε οριστικά και αμετάκλητα υπό τουρκική κυριαρχία.
Συμπέρασμα
Η Ελλάδα δεν κατάφερε να αποκτήσει την Κωνσταντινούπολη όχι μόνο λόγω των γεωπολιτικών συμφερόντων της Βρετανίας και της αρχικής ρωσικής αξίωσης, αλλά κυρίως εξαιτίας της στρατιωτικής επιτυχίας του Μουσταφά Κεμάλ. Η αδυναμία των Συμμάχων να επιβάλουν τους όρους τους οδήγησε σε μια νέα συνθήκη, τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία επισφράγισε το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και την απώλεια της Πόλης για την ελληνική πολιτική.