Η ιστορία της Μάρφας Σομπακίνα, της τρίτης συζύγου του Ιβάν του Τρομερού, είναι ένα σκοτεινό κεφάλαιο στην ρωσική ιστορία. Ο γάμος, που προοριζόταν να εδραιώσει τη δυναστεία των Ρομανόφ, μετατράπηκε σε καταλύτη για μία από τις πιο αιματηρές περιόδους τρόμου, λόγω ενός τραγικού λάθους βασισμένου στην πρωτόγονη ιατρική.
1. Ο μεγάλος γαμήλιος διαγωνισμός του Τσάρου
Το έτος 1571, ο 41χρονος Τσάρος Ιβάν Δ΄, κατατρύχεται από την παράνοια και την ανάγκη για νόμιμους κληρονόμους μετά τους ύποπτους θανάτους των προηγούμενων συζύγων του. Οργάνωσε τον μεγαλύτερο γαμήλιο διαγωνισμό στην ιστορία της Μόσχας, καλώντας πάνω από 2.000 νεαρές κοπέλες από όλη την επικράτεια.
- Διαδικασία επιλογής: Τα κριτήρια ήταν εξαιρετικά αυστηρά, βασισμένα σε βυζαντινά πρωτόκολλα. Περιλάμβαναν λεπτομερείς ιατρικές εξετάσεις για παρθενιά και γονιμότητα, καθώς και αστρολογική συμβατότητα με τον Τσάρο.
- Η εκλεκτή: Η τελική επιλογή ήταν η Μάρφα Βασίλιεβνα Σομπακίνα, η 19χρονη κόρη ενός πλούσιου εμπόρου από το Νοβγκορόντ. Η επιλογή της θεωρήθηκε νίκη της ανερχόμενης εμπορικής τάξης εις βάρος των παραδοσιακών Μπογιάρων. Η ομορφιά της περιγραφόταν ως «θεϊκή και καταστροφική», με χρυσά μαλλιά και βαθιά μπλε μάτια.
2. Το φίλτρο που έφερε τον θάνατο
Λίγες μόλις ημέρες μετά την επιλογή της, η υγεία της Μάρφας άρχισε να επιδεινώνεται ραγδαία: το δέρμα της κιτρίνιζε, τα χέρια της έτρεμαν και εμφανίστηκε μια περίεργη λάμψη στα μάτια της.
- Ο γάμος-εφιάλτης: Στις 28 Οκτωβρίου 1571, η Μάρφα έφτασε στην εκκλησία σχεδόν έτοιμη να καταρρεύσει, με τους μάρτυρες να αναφέρουν νέκρική ωχρότητα. Κατά τη διάρκεια των όρκων, λιποθύμησε δύο φορές, με τους παρευρισκόμενους γιατρούς να παρατηρούν κλασικά σημάδια σοβαρής δηλητηρίασης (τρόμος, εφίδρωση, μυϊκοί σπασμοί).
- Η τραγική αλήθεια: Η Μάρφα είχε δηλητηριαστεί από τη δική της μητέρα. Λίγες μέρες πριν τον γάμο, η μητέρα της της είχε δώσει ένα αρχαίο φίλτρο γονιμότητας –μια λαϊκή συνταγή που κληρονομήθηκε επί γενεές– με τις καλύτερες προθέσεις, για να εξασφαλίσει ότι η κόρη της θα έμενε γρήγορα έγκυος και θα ήταν ασφαλής στα μάτια του Τσάρου.
- Το δηλητήριο: Το «θαυματουργό» φίλτρο περιείχε υδράργυρο (το ασημένιο υγρό μέταλλο), ο οποίος τον 16ο αιώνα θεωρούνταν θεραπευτικός για τη σύφιλη και πιστευόταν ότι αύξανε τη γονιμότητα. Στην πραγματικότητα, ο υδράργυρος λειτούργησε ως αδυσώπητο δηλητήριο, επιτιθέμενος στο νευρικό και πεπτικό σύστημα.
3. Ο απόηχος του τρόμου και η εκδίκηση του Ιβάν
Η Μάρφα Σομπακίνα πέθανε μόλις 15 ημέρες μετά τον γάμο της, τη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου 1571. Ο θάνατός της συνέτριψε τον Ιβάν, μετατρέποντας τον πόνο του σε θανατηφόρα οργή και παράνοια.
- Η μαζική εκτέλεση: Ο Τσάρος, πεπεισμένος ότι επρόκειτο για συνωμοσία των Μπογιάρων, διέταξε αμέσως τη σύλληψη και τα βασανιστήρια 20 ατόμων –από υπηρέτες και μάγειρες μέχρι γιατρούς και συγγενείς της Μάρφας– για την «δολοφονία» της.
- Το φρικτό μάθημα: Η πιο φρικτή εκτέλεση ήταν αυτή του Μιχαήλ Τέμρουκ, αδελφού της δεύτερης συζύγου του, ο οποίος καρφώθηκε ζωντανός σε πασάλο στο Κόκκινο Πλατεία, μπροστά στα μάτια χιλιάδων Μοσχοβιτών ως μάθημα. Η οικογένεια Σομπακίνα εξοντώθηκε, με τον πατέρα να εξορίζεται σε μοναστήρι και τα αδέλφια να αποκεφαλίζονται.
- Η κληρονομιά της τρέλας: Η τραγωδία της Μάρφας διέλυσε πλήρως το μυαλό του Ιβάν. Ο θάνατός της αποτέλεσε την αφετηρία της πιο σκοτεινής περιόδου της οπρίτσνινα, όπου ο τρόμος έγινε συστηματική κρατική πολιτική. Η σφαγή του Νοβγκορόντ (27.000 νεκροί σε μία εβδομάδα) και η εξόντωση εκατοντάδων οικογενειών Μπογιάρων ακολούθησαν, με χιλιάδες αθώους να γίνονται έμμεσα θύματα εκείνων των 15 ημερών.
4. Η επιβεβαίωση της επιστήμης
Τέσσερις αιώνες αργότερα, το 2009, επιστημονική έρευνα από τη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών στα λείψανα της Μάρφας στον καθεδρικό ναό του Κρεμλίνου επιβεβαίωσε την ιστορία. Τα επίπεδα υδραργύρου στα οστά της ήταν πολύ πάνω από τη θανατηφόρα δόση, λύνοντας οριστικά το μυστήριο.