.jpg)
Υπάρχει μια σκοτεινή, ξεχασμένη εποχή στην προϊστορία της ανθρωπότητας, όπου η βία έφτασε σε πρωτοφανή επίπεδα, οδηγώντας σε μια σφαγή που υπολογίζεται ότι εξόντωσε έως και το 95% του ανδρικού πληθυσμού σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Δεν πρόκειται για μυθοπλασία, αλλά για ένα συμπέρασμα που προέκυψε από μια απροσδόκητη πηγή: το ανθρώπινο DNA.
Το μυστήριο του γενετικού μπουκαλιού στο Y-Χρωμόσωμα
Ερευνητές που ανέλυσαν τα γονιδιώματα σύγχρονων πληθυσμών ανακάλυψαν ενδείξεις ενός «γενετικού μπουκαλιού» (genetic bottleneck), δηλαδή μιας δραστικής μείωσης της γενετικής ποικιλομορφίας, η οποία συνέβη πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, κατά την ύστερη Νεολιθική περίοδο.
Το εντυπωσιακό στοιχείο ήταν ότι αυτή η μείωση δεν ήταν ομοιόμορφη μεταξύ των φύλων:
- Το Y-Χρωμόσωμα (Άνδρες): Η γενετική ποικιλομορφία στο Y-Χρωμόσωμα, το οποίο κληρονομείται από πατέρα σε γιο, εμφάνισε μια τεράστια πτώση.
- Το Μιτοχονδριακό DNA (Γυναίκες): Αντίθετα, το μιτοχονδριακό DNA, το οποίο κληρονομείται μέσω των γυναικών, δεν εμφάνισε αντίστοιχη μείωση.
Αυτό το μονομερές μοτίβο υποδηλώνει ότι μια φυσική καταστροφή (όπως ένας σεισμός ή μια ηφαιστειακή έκρηξη) δεν ήταν η αιτία. Αντίθετα, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι άνευ προηγουμένου βία και σύγκρουση πρέπει να ήταν η εξήγηση, καθώς επηρέασε μαζικά τους άνδρες, αλλά όχι τις γυναίκες.
Η εκτίμηση της καταστροφής είναι συγκλονιστική: θεωρητικά, μόνο ένας στους 20 άνδρες επέζησε από αυτή την προϊστορική εκκαθάριση, με τον λόγο γυναικών προς άνδρες να φτάνει ενδεχομένως το 17 προς 1. Καμία καταγεγραμμένη σύγκρουση στην ιστορία, ούτε καν οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι, δεν πλησιάζει αυτό το ποσοστό θνησιμότητας.
Τα αρχαιολογικά τεκμήρια της νεολιθικής βαρβαρότητας
Η γενετική απόδειξη ενισχύεται από χιλιάδες αρχαιολογικά ευρήματα που πιστοποιούν την έκρηξη της βίας κατά τη Νεολιθική εποχή.
Η ανάλυση χιλιάδων σκελετών πρώιμων αγροτών έδειξε ότι πάνω από το 10% των ανδρών και γυναικών έφεραν τραύματα από όπλα, με τους ενήλικες και έφηβους άνδρες να έχουν πληγεί δυσανάλογα.
Οι επιστήμονες εντόπισαν δύο εξαιρετικά κοινά μοτίβα αυτής της περιόδου: μάχες και αδιάκριτες σφαγές.
Μαζικοί τάφοι και τρομακτικές πρακτικές
- Ο λάκκος θανάτου του Talheim (Γερμανία): Χρονολογείται γύρω στο 5.000 π.Χ. Βρέθηκαν τα λείψανα τουλάχιστον 34 ατόμων που είχαν σφαγιαστεί βάναυσα. Σχεδόν κανένας σκελετός δεν έφερε αμυντικά τραύματα, υποδεικνύοντας ότι οι άνθρωποι έφευγαν και δεν πολεμούσαν όταν δέχθηκαν τη δολοφονική επίθεση. Οι νεαρές γυναίκες απουσίαζαν, γεγονός που υποδηλώνει ότι πιθανότατα απήχθησαν από τους νικητές ως "τρόπαια".
- Η σφαγή του Schletz (Αυστρία): Ένας μαζικός τάφος με περίπου 200 θύματα, όπου και εδώ οι ενήλικες γυναίκες ήταν λίγες. Πολλά από τα θύματα βρέθηκαν χωρίς άκρα, ενώ αποκεφαλισμένα κρανία βρέθηκαν χωριστά, υποδηλώνοντας βασανιστήρια και διαμελισμό.
- Το Herxheim (Γερμανία): Ο μεγαλύτερος γνωστός προϊστορικός μαζικός τάφος (5.300-4.950 π.Χ.), ο οποίος εκτιμάται ότι περιείχε τα λείψανα 1.000 έως 1.500 ατόμων. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι εδώ βρήκαν όχι τα θύματα, αλλά τους θύτες. Οι κάτοικοι του οικισμού διαμέλιζαν και έσπαγαν τα οστά των θυμάτων, διχοτομούσαν τα κρανία και κατανάλωναν μέρη του σώματος (ο εγκέφαλος ήταν ιδιαίτερα επιθυμητός λόγω του λίπους του), υποδηλώνοντας κανιβαλισμό και θρησκευτικές τελετουργίες με τα κρανία.
Η αγροτική επανάσταση ως καύσιμο του προϊστορικού πολέμου
Τι οδήγησε σε αυτή την πρωτοφανή έξαρση της βίας; Η επικρατέστερη υπόθεση συνδέει το φαινόμενο με τη Νεολιθική Επανάσταση (ή Πρώτη Αγροτική Επανάσταση).
Η μετάβαση από το κυνήγι και τη συλλογή στη μόνιμη εγκατάσταση και την καλλιέργεια είχε τις εξής συνέπειες:
- Νέα κίνητρα για σύγκρουση: Οι οικισμοί και οι φάρμες έγιναν πόροι που άξιζε κανείς να λεηλατήσει (τροφή, ζώα, γυναίκες).
- Οργάνωση: Οι σταθεροί οικισμοί επέτρεψαν τη δημιουργία μεγαλύτερων και καλύτερα οργανωμένων ομάδων για πόλεμο.
- Πολιτισμική ευαλωτότητα: Με την Αγροτική Επανάσταση, οι κοινωνικές δομές αναδιοργανώθηκαν, με τους ανθρώπους να δημιουργούν πατρογραμμικές ομάδες συγγένειας (κλάν). Αυτό σήμαινε ότι η κίνηση των ανδρών περιορίστηκε, ενώ η γυναικεία μετακίνηση ήταν πιο ελεύθερη. Όταν αυτές οι κλάν πολεμούσαν μεταξύ τους, το Y-Χρωμόσωμα έγινε εξαιρετικά ευάλωτο, καθώς η εξαφάνιση μιας πατρογραμμικής γραμμής σήμαινε την οριστική απώλεια της γενετικής υπογραφής της.
Αυτή η περίοδος βίας είχε ως αποτέλεσμα το προσδόκιμο ζωής να πέσει σε μόλις 20 έως 33 χρόνια, καθιστώντας την μια από τις πιο δύσκολες εποχές για την επιβίωση του σύγχρονου ανθρώπου.
Η επιστροφή στην ειρήνη και η κληρονομιά του DNA
Η μαζική αιματοχυσία τελικά υποχώρησε με τη δημιουργία πιο σύνθετων κοινωνιών, την ανάπτυξη του εμπορίου και της διπλωματίας. Μέσα στους αιώνες, η γενετική ποικιλομορφία ανέκαμψε σταδιακά.
Ωστόσο, η κληρονομιά αυτού του προϊστορικού πολέμου παραμένει: ορισμένοι πληθυσμοί εξακολουθούν να μην έχουν φτάσει στα επίπεδα γενετικής ποικιλομορφίας που υπήρχαν πριν από αυτό το μαζικό «γενετικό μπουκάλι».
Σε σύγκριση με την εποχή των λατρειών κρανίων και των τεμαχισμών, ο σύγχρονος κόσμος ζει μια περίοδο σχετικής ηρεμίας, με το προσδόκιμο ζωής να είναι πλέον τρεις φορές μεγαλύτερο από εκείνο των Νεολιθικών προγόνων μας.