.jpg)
Στην Κεφαλονιά του 1849, κάτω από την υποτιθέμενη «προστασία» της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, εκδηλώθηκε μια αιματηρή εξέγερση που η επίσημη ιστορία προτίμησε να ξεχάσει: η Σφαγή της Σκάλας. Αυτή η κορυφαία πράξη αντίστασης του απλού λαού ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία και τη ντόπια φεουδαρχία, έγραψε μια αθέατη σελίδα που κόστισε τη ζωή πολλών ηρώων, αλλά επισφράγισε τελικά την πορεία προς την Ένωση των Επτανήσων.
Η καταπίεση της βρετανικής «προστασίας»
Τα Ιόνια Νησιά, συμπεριλαμβανομένης της Κεφαλονιάς, βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της Μεγάλης Βρετανίας από το 1815 έως το 1864. Η λεγόμενη «προστασία» δεν ήταν παρά μία σκληρή αποικιοκρατική καταπίεση.
Οι κάτοικοι, κυρίως αγρότες και εργάτες, υπέφεραν από:
- Βαριούς φόρους και αγγαρείες.
- Αυθαίρετες κατασχέσεις γης.
- Αυταρχικά μέτρα, σκληρές τιμωρίες, ακόμα και δημόσιες μαστιγώσεις.
Οι αγγλικές αρχές, σε συνεργασία με την Τοπική Αριστοκρατία (γεωκτήμονες), περιφρονούσαν κάθε έννοια λαϊκής δικαιοσύνης, με αποτέλεσμα η φλόγα της εξέγερσης να σιγοκαίει στα νησιά, έχοντας προηγηθεί και μια αποτυχημένη προσπάθεια στην Κεφαλονιά το 1848.
Οι λαϊκοί ηγέτες: Η φιγούρα του παπά-ληστή
Η ηγεσία του ξεσηκωμού δεν προήλθε από την αριστοκρατία, αλλά από λαϊκές μορφές που έγιναν σύμβολα:
- Γρηγόριος Ζαπάντης-Νοδάρος (Παπάς-Ληστής): Ο ιερέας του χωριού Σκάλα αποτέλεσε τον πνευματικό και ηθικό αρχηγό. Εμπνευσμένος από το Άγιο Όρος, ίδρυσε μια οργάνωση τύπου Φιλικής Εταιρείας και ευλογούσε τους εξεγερμένους ενάντια στους «ξένους δυνάστες».
- Θεόδωρος Βλάχος από τα Σπίλια.
- Αναστάσης Λαμπρινάτος ή Μπομπομωτής από τα Ομαλά.
Σημαντικός ήταν και ο ρόλος του λόγιου Παναγή Πανά, στελέχους του Ριζοσπαστικού Κόμματος, ο οποίος διώχθηκε και εξορίστηκε, καθώς αγωνιζόταν τόσο για κοινωνική μεταρρύθμιση όσο και για την Ένωση της Επτανήσου με την ελεύθερη Ελλάδα.
Τα γεγονότα: Η αρχή του ξεσηκωμού
Τον Αύγουστο του 1849, η οργή των αγροτών για τους νέους φόρους και τις δημεύσεις κορυφώθηκε.
- Η επίθεση στη Σκάλα: Στις 15 Αυγούστου, ένοπλοι με επικεφαλής τον Παπά-Ληστή επιτέθηκαν σε αστυνομική περίπολο, σκορπώντας την και σκοτώνοντας αρκετούς.
- Η διάδοση: Ακολούθησε ο ξεσηκωμός των γύρω χωριών. Διακόπηκε η επικοινωνία με το υπόλοιπο νησί και εκδιώχθηκαν οι χωροφύλακες.
- Εκδίκηση κατά των γεωκτημόνων: Οι εξεγερμένοι επιτέθηκαν στα σπίτια γεωκτημόνων και συνεργατών των Άγγλων. Καταστράφηκαν χρεόγραφα, κάηκαν σπίτια και εκτελέστηκαν κάποιοι εκμεταλλευτές, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτή του Νικολάου Μεταξά-Τζανάτου, ο οποίος πιθανότατα εκτελέστηκε για προδοσία της εξέγερσης.
Η στρατιωτική καταστολή και η σφαγή
Στις 17 Αυγούστου, περίπου 400-500 ένοπλοι επαναστάτες βάδισαν προς το Αργοστόλι, αλλά ηττήθηκαν γρήγορα από τις υπέρτερες βρετανικές δυνάμεις. Το ατμόπλοιο Ιωνία, με ενισχύσεις από την Κέρκυρα, βομβάρδισε τους στασιαστές, οι οποίοι τελικά διαλύθηκαν στα γύρω βουνά λόγω έλλειψης πυρομαχικών.
Η πραγματική τραγωδία ακολούθησε με την πλήρη επικράτηση των Άγγλων. Ο αρμοστής Ward, φοβούμενος γενικό ξεσηκωμό (με εκτιμήσεις για 5.000 εξεγερμένους), κάλεσε τον αγγλικό στόλο από τη Μάλτα.
- Μεγάλη στρατιωτική δύναμη: Ο Ναύαρχος Parker αποβίβασε 13.000 στρατιώτες και 10 τηλεβόλα.
- Στρατιωτικός νόμος: Επιβλήθηκε πλήρης στρατιωτικός νόμος σε όλη την Κεφαλονιά (πλην Αργοστολίου και Λιβαθούς).
- Επισήμως: 21 θανατώθηκαν (πραγματικά εκτελεσθέντες εκτιμώνται πάνω από 40).
- Περίπου 400 μαστιγώθηκαν δημόσια (πολλοί πέθαναν αργότερα από τα τραύματα).
- Επιβλήθηκαν εξορίες και πολυετείς φυλακίσεις.
- Καταστροφές: Κατεδαφίστηκαν σπίτια, καταστράφηκαν περιουσίες και κόπηκαν ελαιόδεντρα, ενώ οι τοκογλύφοι βρήκαν την ευκαιρία να αρπάξουν τις περιουσίες των οφειλετών τους.
Το αγγλικό καθεστώς εδραίωσε με αυτά τα μέτρα τη φήμη του ως αποικιοκρατική δύναμη χωρίς έλεος, προκαλώντας καταγγελίες για απάνθρωπη συμπεριφορά ακόμα και στον βρετανικό τύπο.
Μια ιστορία που αρνείται να ξεχαστεί
Η εξέγερση της Σκάλας δεν ήταν μεμονωμένη, αλλά μέρος του κλίματος που επικρατούσε στα Επτάνησα και πυροδότησε νέες ταραχές σε Λευκάδα και Ιθάκη. Η συμπεριφορά του αρμοστή Ward καταδικάστηκε ως «τυφλή και κτηνώδης» από τις βρετανικές εφημερίδες.
Παρά τις μεθοδικές προσπάθειες της εξουσίας να σβήσει τα ίχνη των γεγονότων, η Σφαγή της Σκάλας παραμένει ένα από τα λιγότερο γνωστά ομαδικά εγκλήματα του 19ου αιώνα στην Ελλάδα. Τα οστά του ηγέτη της εξέγερσης, του ιερέα Παπά-Ληστή, παραμένουν άγνωστα, σύμβολο μιας ιστορίας που έμεινε για χρόνια «θαμμένη».
Αν και η ήττα του 1849 ήταν βαριά, η σπορά της αντίστασης καρποφόρησε: μόλις 15 χρόνια αργότερα, το 1864, τα Ιόνια Νησιά ενώθηκαν με την Ελλάδα. Η ιστορία της Σκάλας είναι μια υπενθύμιση ότι η ελευθερία έρχεται πάντα με αίμα και θυσία.