.jpg)
Τον Αύγουστο του 1185, η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έπεσε σε εχθρικά χέρια. Η πτώση δεν οφειλόταν μόνο στη δύναμη των εισβολέων, αλλά κυρίως στην απάθεια και την ανικανότητα της αυτοκρατορικής ηγεσίας στην Κωνσταντινούπολη. Οι Νορμανδοί της Σικελίας πολιόρκησαν, κατέλαβαν και λεηλάτησαν την πόλη με μια αγριότητα που άφησε πίσω της χιλιάδες νεκρούς και μια πόλη βυθισμένη στο αίμα και τη σιωπή. Αυτό το μακελειό αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο στην ιστορία του Βυζαντίου και μια τραγική μαρτυρία για τις συνέπειες της πολιτικής παρακμής.
Ποιοι ήταν οι Νορμανδοί: Οι απόγονοι των Βίκινγκς της Σικελίας
Οι εισβολείς ήταν οι Νορμανδοί της Σικελίας, απόγονοι των Βίκινγκς που είχαν εγκατασταθεί στη Γαλλία. Έχοντας αφομοιώσει τον γαλλικό πολιτισμό, έγιναν εξαιρετικά ικανοί στον πόλεμο και τη διοίκηση. Από τα μέσα του 11ου αιώνα είχαν ιδρύσει το ισχυρό Νορμανδικό Βασίλειο της Σικελίας υπό τη δυναστεία των Ωτβίλ.
Το 1185, στον θρόνο βρισκόταν ο Γουλιέλμος Β' ο Καλός, ο οποίος διέθετε έναν οργανωμένο στρατό 80.000 ανδρών και στόλο 200 πλοίων. Εκμεταλλευόμενος τις εσωτερικές έριδες του Βυζαντίου, οργάνωσε την εκστρατεία με απώτερο στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και την αναγόρευσή του σε Ρωμαίο αυτοκράτορα.
Το πολιτικό χάος στο Βυζάντιο και η αβοήθητη Θεσσαλονίκη
Η εκστρατεία των Νορμανδών πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο αναταραχής για την Αυτοκρατορία. Μετά τον θάνατο του Μανουήλ Κομνηνού, ο Ανδρόνικος Κομνηνός Α' σφετερίστηκε την εξουσία, δολοφονώντας τον ανήλικο Αλέξιο Β' και εξολοθρεύοντας τους πολιτικούς του αντιπάλους. Ο Ανδρόνικος, αφοσιωμένος στη διατήρηση της εξουσίας του, αδιαφόρησε πλήρως για την τύχη της Θεσσαλονίκης, μη στέλνοντας καμία στρατιωτική ενίσχυση.
Η πόλη βρέθηκε πρακτικά αβοήθητη. Η τοπική φρουρά ήταν ελάχιστη και οι κάτοικοι προσπαθούσαν μόνοι τους να επιδιορθώσουν τα τείχη και να φτιάξουν παγίδες. Ο διοικητής της, Δαυίδ Κομνηνός, αντί να οργανώσει την άμυνα, προσπάθησε να διαφύγει απαρατήρητος, αλλά ποδοπατήθηκε και πέθανε μέσα στο πλήθος των πανικόβλητων πολιτών.
Στην απουσία κάθε στρατιωτικής ηγεσίας, ο Μητροπολίτης Ευστάθιος Θεσσαλονίκης παρέμεινε στη θέση του, ενισχύοντας ηθικά τον καταρακωμένο λαό. Στο συγκλονιστικό κείμενό του, κατέγραψε με φρίκη τις εικόνες του πανικού και της επικείμενης καταστροφής.
Η φρικτή άλωση και το μακελειό
Η πολιορκία της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε στις 15 Αυγούστου 1185. Χωρίς βοήθεια, με τα τείχη σε κακή κατάσταση και με τους Νορμανδούς να χτυπούν με σφοδρότητα από τη στεριά και τη θάλασσα, η πτώση ήταν αναπόφευκτη. Έπειτα από μόλις εννέα ημέρες, οι Νορμανδοί κατάφεραν να γκρεμίσουν ένα τμήμα του ανατολικού τείχους με πετροβόλες μηχανές και να εισβάλουν στην πόλη.
Ακολούθησαν εφιαλτικές σκηνές. Η κατάληψη μετατράπηκε σε μαζική σφαγή και λεηλασία με πρωτοφανή αγριότητα.
- Τα θύματα υπολογίζονται σε περίπου 7.000.
- Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου βεβηλώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως κατάλυμα στρατού.
- Η βιβλιοθήκη της πόλης, ένα από τα πνευματικά κέντρα του Βυζαντίου, καταστράφηκε ολοκληρωτικά, με τα χειρόγραφα να καίγονται.
- Ο Μητροπολίτης Ευστάθιος περιέγραψε σκηνές δημοσίων αποκεφαλισμών, βιασμών και την καταστροφή ιερών εικόνων και λειψάνων.
Η Θεσσαλονίκη τιμωρήθηκε όχι επειδή αντιστάθηκε, αλλά επειδή δεν μπόρεσε καν να αμυνθεί, παραδομένη από την ίδια της την πρωτεύουσα.
Η βυζαντινή αντεπίθεση και το τέλος του εφιάλτη
Η είδηση της σφαγής προκάλεσε οργή στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ανδρόνικος Κομνηνός Α' εκτελέστηκε με φρικτό τρόπο από τον εξαγριωμένο λαό, και στον θρόνο ανέβηκε ο Ισαάκιος Άγγελος Β'.
Ο νέος αυτοκράτορας ανασυγκρότησε τα στρατεύματα, εμπιστευόμενος την αντεπίθεση στον ικανό στρατηγό Αλέξιο Βρανά. Ο Βρανάς οργάνωσε έναν ισχυρό στρατό και στη Μάχη του Δημητριτσίου (κοντά στις Σέρρες) συνέτριψε τους Νορμανδούς.
Οι Βυζαντινοί, με μανία εκδίκησης, σφαγίασαν μεγάλο μέρος του εχθρικού στρατού. Οι επιζώντες Νορμανδοί εγκατέλειψαν τις κατακτήσεις τους στην ηπειρωτική Ελλάδα, αποχωρώντας από τη Μακεδονία (πλην των Επτανήσων). Η Θεσσαλονίκη επέστρεψε σε βυζαντινά χέρια, αλλά η πληγή της σφαγής του 1185 άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην ταυτότητα και τη μνήμη της πόλης.