.jpg)
Η λαιμητόμος (Guillotine) θεωρείται συχνά ως ένα σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης και ένα «ανθρώπινο» μέσο εκτέλεσης, σε αντίθεση με τα βάναυσα βασανιστήρια του Παλαιού Καθεστώτος. Ωστόσο, η ίδια της η μηχανική αποτελεσματικότητα την κατέστησε πολύ πιο τρομακτική απ’ ό,τι πιστεύουμε, επιτρέποντας τη μαζική θανάτωση και μετατρέποντας τον θάνατο σε δημόσιο θέαμα.
1. Πριν από τη λαιμητόμο: Η βαρβαρότητα ως θέατρο
Πριν την Επανάσταση, οι εκτελέσεις στη Γαλλία ήταν δημόσια θεάματα σχεδιασμένα για να επιδεικνύουν τη τρομακτική δύναμη του Βασιλιά και να αποτρέπουν το έγκλημα, συχνά περιλαμβάνοντας φρικτά βασανιστήρια.
- Το φρικτό παράδειγμα: Το 1757, ο επίδοξος δολοφόνος του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΕ', Ρομπέρ Φρανσουά Νταμιάν, υπέστη ένα από τα πιο φρικτά βασανιστήρια: του έσπασαν τα πόδια, του έκαψαν το χέρι με λιωμένο μόλυβδο και καυτό κερί, τον κομμάτιασαν με πυρωμένες τσιμπίδες και, αφού έκοψαν τους τένοντες του για να διευκολύνουν τη διαδικασία, τον διαμέλισαν δένοντας τα άκρα του σε τέσσερα δυνατά άλογα. Αναφορές λένε ότι ήταν ακόμα ζωντανός μέχρι το τέλος.
- Η αντίδραση: Τέτοιες πράξεις γαλβάνισαν τους διανοούμενους της εποχής (όπως ο Βολταίρος) κατά του τυραννικού και άδικου τρόπου διακυβέρνησης του Ancien Régime.
2. Η επανάσταση και η αναζήτηση της «ανθρώπινης» εκτέλεσης
Μετά τη Γαλλική Επανάσταση (1789), οι νέοι επαναστάτες ζήτησαν ένα νομικό σύστημα βασισμένο στις ιδέες της Ισότητας και της Δικαιοσύνης.
- Η ισότητα στον θάνατο: Το 1791, ψηφίστηκε νόμος που όριζε ότι κάθε άτομο που καταδικάζεται σε θάνατο θα έπρεπε να αποκεφαλίζεται. Προηγουμένως, ο αποκεφαλισμός με σπαθί ήταν προνόμιο των ευγενών, ενώ οι φτωχοί απαγχονίζονταν. Τώρα, όλοι ήταν ίσοι ενώπιον του νόμου και, συνεπώς, ίσοι στον θάνατο.
- Το πρόβλημα του δήμιου: Ο αποκεφαλισμός από άνθρωπο (με τσεκούρι ή σπαθί) ήταν συχνά αναξιόπιστος και τραυματικός, απαιτώντας δεύτερο ή τρίτο χτύπημα. Για να διασφαλιστεί μια τυποποιημένη, δίκαιη και ανώδυνη εκτέλεση, χρειαζόταν μια μηχανή.
- Η πρόταση του Γκιγιοτέν: Ο γιατρός Ζοζέφ-Ινιάς Γκιγιοτέν (Joseph-Ignace Guillotin) πρότεινε μια «απλή μηχανική» διάταξη. Αν και ο ίδιος ήταν αντίθετος στη θανατική ποινή, η πρότασή του για τη μηχανή υιοθετήθηκε για λόγους ανθρωπιάς. Το όνομα «λαιμητόμος» (Guillotine) προήλθε από ένα σατιρικό τραγούδι που χλεύαζε τον Γκιγιοτέν.
3. Η μηχανική τελειότητα και ο τρόμος
Η τελική σχεδίαση της λαιμητόμου (που έγινε από τον Αντουάν Λουί και κατασκευάστηκε από τον Τομπίας Σμιτ) ήταν τεχνολογικά ανώτερη από παλαιότερες συσκευές αποκεφαλισμού:
- Η λεπίδα: Η λοξή λεπίδα (αντί για επίπεδη) επέτρεπε μεγαλύτερη επιφάνεια κοπής και απαιτούσε λιγότερη δύναμη για ένα καθαρό κόψιμο κάθε φορά.
- Η πρώτη εκτέλεση: Το πρώτο θύμα της μηχανής, ο ληστής Νικολά Ζακ Πελτιέ, αποκεφαλίστηκε στις 25 Απριλίου 1792. Το πλήθος δεν εντυπωσιάστηκε, φωνάζοντας «φέρτε πίσω τις ξύλινες κρεμάλες μας», επειδή η διαδικασία ήταν πολύ γρήγορη, κλινική και «δεν είχε πλάκα».
Ο μαζικός θάνατος και ο τρόμος
Η φαινομενική «ανθρωπιά» της λαιμητόμου ήταν ακριβώς αυτό που την έκανε τόσο τρομακτική. Επειδή ήταν γρήγορη, αποτελεσματική και βολική, έγινε εύκολο να επιβληθεί η θανατική ποινή μαζικά.
- Η εποχή του τρόμου: Κατά τη διάρκεια της Περιόδου του Τρόμου (Ιούνιος 1793 - Ιούλιος 1794), περίπου 17.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν στη λαιμητόμο. Σε ένα σημείο, η μηχανή εκτελούσε 12 άτομα το λεπτό.
- Θέατρο και ισορροπία: Ο αποκεφαλισμός έγινε μέρος της καθημερινής ζωής, με πωλητές να πουλούν λίστες των καταδικασμένων. Η εκτέλεση του ίδιου του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ' το 1793 με λαιμητόμο συμβόλιζε την ισότητα: ο βασιλιάς πέθανε με τον ίδιο τρόπο όπως ο απλός ληστής Πελτιέ.
4. Το τελευταίο ερώτημα: Επίγνωση μετά τον αποκεφαλισμό
Παρά την αρχική της φήμη ως «ανώδυνη», η πιο σκοτεινή πτυχή της λαιμητόμου ήταν το ερώτημα: παρέμενε το θύμα εν ζωή μετά τον αποκεφαλισμό;
- Οι παρατηρήσεις: Το 1793, όταν εκτελέστηκε η Σαρλότ Κορντέ, ο δήμιος της πήρε το κεφάλι της και τη χαστούκισε. Μάρτυρες ανέφεραν ότι τα μάγουλά της κοκκίνισαν, σαν να ντρεπόταν.
- Η σύγχρονη ανάλυση: Αργότερα, το 1905, ο γιατρός Γκαμπριέλ Μπαριού παρακολούθησε μια εκτέλεση και φώναξε το όνομα του θύματος, Λανγκουί, αμέσως μετά τον αποκεφαλισμό. Ο Μπαριού περιέγραψε ότι τα βλέφαρα του κεφαλιού ανασηκώθηκαν και τα μάτια εστιάστηκαν στα δικά του, μια αντίδραση που επαναλήφθηκε σε δεύτερη κλήση. Αυτό υποδηλώνει ότι ο εγκέφαλος μπορεί να παραμείνει ενσυνείδητος για δευτερόλεπτα, ή ακόμα και λεπτά, μετά την αποκοπή, καθιστώντας τον θάνατο μια αγωνιώδη συνειδητοποίηση.
Η Γαλλία πραγματοποίησε την τελευταία της εκτέλεση με λαιμητόμο το 1977 και κατάργησε τη θανατική ποινή το 1981, τερματίζοντας τον ρόλο της μηχανής που, λόγω της μηχανικής της τελειότητας, διευκόλυνε την πιο αιματηρή περίοδο της ιστορίας της.