Φανταστείτε να σκάβετε στη γη και να βρίσκετε κάτι που μοιάζει με παλιά δερμάτινη μπάλα, μόνο για να συνειδητοποιήσετε ότι κρατάτε στα χέρια σας ένα ανθρώπινο κρανίο που έχει διατηρήσει ακόμα και τον εγκέφαλο στο εσωτερικό του.
Αυτό ακριβώς συνέβη στον Andrew Mould το 1983 στο Lindow Moss της Αγγλίας. Η ανακάλυψή του όχι μόνο άνοιξε έναν φάκελο αρχαιολογικού μυστηρίου, αλλά οδήγησε και στην εξιχνίαση μιας σύγχρονης δολοφονίας. Όταν η αστυνομία ενημέρωσε έναν τοπικό ύποπτο, τον Peter Reyn-Bardt, για το εύρημα, εκείνος ομολόγησε τη δολοφονία της συζύγου του, πιστεύοντας ότι το κρανίο ανήκε σε εκείνη.
Η ειρωνεία; Το κρανίο δεν ανήκε στη σύζυγό του. Ανήκε σε μια γυναίκα που πέθανε πριν από 1.600 χρόνια. Η αστυνομία έκλεισε την υπόθεση, αλλά για τους αρχαιολόγους, το μυστήριο μόλις ξεκινούσε.
Πώς οι βάλτοι «παγώνουν» τον χρόνο
Στη Βόρεια Ευρώπη, από την Ιρλανδία μέχρι τη Γερμανία, οι βάλτοι τύρφης κρύβουν ένα μακάβριο μυστικό. Το όξινο περιβάλλον, η έλλειψη οξυγόνου και τα ειδικά βρύα (sphagnum moss) εμποδίζουν τα βακτήρια να αποσυνθέσουν τους ιστούς. Το αποτέλεσμα; Σώματα χιλιάδων ετών διατηρούνται σε τρομακτικά καλή κατάσταση, με δέρμα, νύχια, ακόμα και εσωτερικά όργανα σχεδόν ανέπαφα.
Ο άνθρωπος του Lindow και ο «τριπλός θάνατος»
Λίγο καιρό μετά την πρώτη ανακάλυψη, ο Andrew Mould βρήκε και άλλο σώμα στον ίδιο βάλτο: τον διάσημο πλέον Lindow Man. Έναν άνδρα γύρω στα 20, που έζησε τον 1ο αιώνα μ.Χ.
Η ανάλυση των τραυμάτων του αποκάλυψε κάτι σοκαριστικό:
- Χτυπήθηκε δυνατά στο κεφάλι.
- Στραγγαλίστηκε.
- Του έκοψαν τον λαιμό.
Σύμφωνα με την καθηγήτρια Miranda Aldhouse-Green, αυτή η υπερβολική βία ("overkill") υποδηλώνει τελετουργική θυσία και όχι έναν απλό φόνο. Οι θύτες γνώριζαν καλά την ανθρώπινη ανατομία και κράτησαν το θύμα στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου πριν τον ρίξουν στον βάλτο ενώ ανέπνεε ακόμα.
Ιεροί τόποι και πύλες για τον άλλο κόσμο
Γιατί όμως γίνονταν αυτές οι θυσίες; Για τους ανθρώπους της Εποχής του Σιδήρου, οι βάλτοι δεν ήταν νεκρά τοπία. Ήταν πηγές πόρων (καύσιμα, σίδηρος) αλλά και ομιχλώδη, επικίνδυνα σύνορα μεταξύ γης και νερού.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι οι βάλτοι θεωρούνταν πύλες προς τους θεούς. Εφόσον οι άνθρωποι έπαιρναν τόσα πολλά από τη γη, ένιωθαν την υποχρέωση να «δώσουν κάτι πίσω». Και η υπέρτατη προσφορά ήταν μια ανθρώπινη ζωή.
Το τελευταίο γεύμα και οι παραισθήσεις
Τα στομάχια των σωμάτων αυτών λένε τις δικές τους ιστορίες:
- Lindow Man: Το τελευταίο του γεύμα περιείχε ίχνη από γκι (mistletoe), φυτό ιερό για τους Δρυίδες, το οποίο ίσως χρησιμοποιήθηκε ως ηρεμιστικό πριν τη θυσία. Επίσης, έφαγε καμένο κριθαρένιο κέικ, κάτι που ίσως σχετίζεται με τελετουργική επιλογή του «θύματος».
- Grauballe Man (Δανία): Στο στομάχι του βρέθηκε ερυσιβώδη όλυρα (ergot), ένας μύκητας με παραισθησιογόνες ιδιότητες (παρόμοιες με το LSD). Είναι πιθανό να βρισκόταν σε κατάσταση έκστασης ή ψύχωσης κατά τη διάρκεια της θυσίας του.
Ο άνθρωπος του Tollund: Κοιμισμένος για 2.000 χρόνια
Ίσως το πιο καλοδιατηρημένο πρόσωπο της αρχαιότητας ανήκει στον Tollund Man, που βρέθηκε στη Δανία το 1950. Το πρόσωπό του είναι γαλήνιο, σαν να κοιμάται, με κάθε πόρο του δέρματος και τα γένια του ορατά.
Ωστόσο, η γαλήνη είναι απατηλή. Βρέθηκε γυμνός, φορώντας μόνο ένα σκουφί και μια ζώνη, αλλά με ένα σχοινί θηλιά περασμένο στον λαιμό του. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι κρεμάστηκε ως προσφορά και τοποθετήθηκε προσεκτικά στον βάλτο.
Θυσία, τιμωρία ή ατύχημα;
Δεν ήταν όλα τα σώματα των βάλτων θυσίες.
- Άτομα με αναπηρίες: Πολλά σώματα, όπως το κορίτσι της Yde (σκολίωση) ή η γυναίκα του Zweeloo (νανισμός), είχαν φυσικές ιδιαιτερότητες. Ίσως θεωρούνταν «σημαδεμένοι» από τους θεούς.
- Εγκληματίες ή αυτόχειρες: Οι βάλτοι ίσως ήταν τόποι απόρριψης για όσους πέθαναν με "κακό" ή αφύσικο τρόπο και δεν τους ήθελε η κοινότητα στα κανονικά νεκροταφεία.
- Ατυχήματα: Κάποιοι απλώς χάθηκαν και πνίγηκαν σε αυτό το επικίνδυνο, ομιχλώδες τοπίο.
Σήμερα, τα μουσεία αντιμετωπίζουν ηθικά διλήμματα για την έκθεση αυτών των σωμάτων. Όμως, όπως τονίζει η αρχαιολόγος Melanie Giles, η προσεκτική μελέτη και έκθεσή τους μας επιτρέπει να συνδεθούμε συναισθηματικά με το παρελθόν και να κατανοήσουμε έναν κόσμο όπου οι θεοί ήταν παντού και απαιτούσαν το βαρύτερο τίμημα.
Σας γοητεύει η αρχαιολογία; Ποια θεωρείτε ότι είναι η πιο συγκλονιστική ιστορία από τα σώματα των βάλτων; Γράψτε μας στα σχόλια!