Στην ελληνική μυθολογία, η Ανδρομάχη κατέχει μια από τις πιο τραγικές και συγκινητικές θέσεις. Ήταν η σύζυγος του γενναίου πρίγκιπα της Τροίας, Έκτορα, και κόρη του βασιλιά Ηετίωνα της Υποπλακίης Θήβης. Η ιστορία της είναι συνώνυμη με την απόλυτη απώλεια, καθώς έζησε την πτώση της πατρίδας της και είδε επτά αδέλφια της, μαζί με τον πατέρα της, να χάνονται από το χέρι του Αχιλλέα. Συχνά αναφέρεται ως «η μάνα της τραγωδίας», και η ιστορία της καταγράφεται εκτενώς τόσο στην Ιλιάδα του Ομήρου, όσο και σε έργα συγγραφέων όπως ο Ευριπίδης και ο Ρακίνας. Με τον Έκτορα απέκτησε έναν γιο, τον Αστυάνακτα.
Ο αποχαιρετισμός: Η συγκινητική σκηνή στην Ιλιάδα
Η πιο δυνατή στιγμή της Ανδρομάχης και του Έκτορα καταγράφεται στη ραψωδία Ζ της Ιλιάδας, όπου συναντιούνται για τελευταία φορά. Η σκηνή είναι γεμάτη προαίσθημα. Η Ανδρομάχη συναντά τον άνδρα της και βλέπει τον μικρό τους γιο να κλαίει τρομαγμένος από τη λάμψη της περικεφαλαίας του Έκτορα. Μόλις ο Έκτορας την έβγαλε, το παιδί ηρέμησε και έπεσε στην αγκαλιά του.
Εκεί, η Ανδρομάχη τον ικέτευσε να μείνει, εκφράζοντας τον φόβο της για το μέλλον: «Έκτορα, για μένα είσαι τα πάντα: και πατέρας και μητέρα, και αδελφός, και ο αγαπημένος σύντροφός μου». Τον παρακάλεσε να σκεφτεί ότι αν πέθαινε, εκείνη θα έμενε μόνη, χήρα, και ο γιος τους ορφανός, έρμαιο στα χέρια των εχθρών. Ωστόσο, ο Έκτορας, πιστός στο καθήκον του ως πρίγκιπας και υπερασπιστής της Τροίας, βγήκε να πολεμήσει τον Αχιλλέα, ο οποίος είχε σκοτώσει τον επιστήθιο φίλο του, τον Πάτροκλο.
Ο Θάνατος του ήρωα και η ατίμωση
Πριν από τη μονομαχία, ο Έκτορας ζήτησε από τον Αχιλλέα να συμφωνήσουν να σεβαστούν τα σώματα των νικημένων, αίτημα που ο Αχιλλέας αρνήθηκε. Μετά από σκληρή μάχη, ο Αχιλλέας σκότωσε τον πρίγκιπα της Τροίας τρυπώντας τον στον λαιμό με το ακόντιό του.
Η Ανδρομάχη ανέβηκε στα τείχη και αντίκρισε τον φρικτό θάνατο του συζύγου της. Ο Αχιλλέας, σε μια πράξη εκδίκησης, έσυρε το νεκρό σώμα του Έκτορα γύρω από τα τείχη της Τροίας, πανηγυρίζοντας τη νίκη του. Ο Πρίαμος, πατέρας του Έκτορα, πήγε κρυφά ικέτης στον Αχιλλέα και τον παρακάλεσε να του επιτρέψει να πάρει πίσω τη σορό. Ο Αχιλλέας, ο οποίος επί δέκα ημέρες ατίμαζε το κορμί του, τελικά δέχτηκε το αίτημα, κήδεψε τον Έκτορα με τιμές και υποσχέθηκε μια ενδεκαήμερη ανακωχή για τον θρήνο.
Αιχμάλωτη και νέα αρχή
Μετά την πτώση της Τροίας, η μοίρα της Ανδρομάχης έγινε ακόμα πιο σκληρή. Οι Αχαιοί, φοβούμενοι ότι ο γιος του Έκτορα, ο Αστυάναξ, θα μεγάλωνε για να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του, τον πέταξαν από τα τείχη της πόλης. Η Ανδρομάχη δόθηκε ως παλλακίδα στον Νεοπτόλεμο, τον γιο του Αχιλλέα, ο οποίος την οδήγησε στη Φθία. Εκεί, παντρεύτηκαν και απέκτησαν έναν γιο, τον Μολοσσό (με άλλες εκδοχές να αναφέρουν και άλλα παιδιά).
Μετά τον θάνατο του Νεοπτόλεμου, η Ανδρομάχη βρήκε παρηγοριά στο πλευρό του Έλενου, αδελφού του Έκτορα, στην Ήπειρο. Μαζί έχτισαν τη Νέα Τροία, όπου η Ανδρομάχη συνέχισε πιστά να κάνει προσφορές στο κενοτάφιο του αγαπημένου της Έκτορα. Σύμφωνα με μεταγενέστερη εκδοχή, μετά τον θάνατο του Έλενου, μετανάστευσε με τον γιο της, Πέργαμο, στην Τευθρανία της Μυσίας, όπου ο Πέργαμος ίδρυσε μια πόλη που πήρε το όνομά του. Ο Παυσανίας μάλιστα αναφέρει ότι υπήρχε μνημείο της Ανδρομάχης στην περιοχή μέχρι την εποχή του. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο αστεροειδής 175 Ανδρομάχη, που ανακαλύφθηκε το 1877, πήρε το όνομά του από την τραγική αυτή ηρωίδα.