Στον καθημερινό γραπτό και προφορικό μας λόγο, συχνά υποκύπτουμε σε ορισμένα γραμματικά, συντακτικά ή εκφραστικά λάθη. Οι παρακάτω δέκα περιπτώσεις είναι οι πιο συνηθισμένες και τις συναντάμε διαρκώς σε κάθε μορφή επικοινωνίας:
1. Ονομαστική ή αιτιατική: Η παγίδα του «όσοι»
Πολλοί λανθασμένα χρησιμοποιούν την αιτιατική στη φράση: «Ευχαριστώ όλους όσους ήρθαν».
Το σωστό είναι: «Ευχαριστώ όλους όσοι ήρθαν».
Γιατί: Το αναφορικό «όσοι» είναι το υποκείμενο του ρήματος «ήρθαν» στη δευτερεύουσα πρόταση, άρα πρέπει να βρίσκεται στην ονομαστική πτώση.
2. Το «πλαίσιο» είναι ένα (όχι πολλά)
Συχνά ακούμε: «Στα πλαίσια της συζήτησης».
Το σωστό είναι: «Στο πλαίσιο της συζήτησης».
Γιατί: Το «πλαίσιο» (το κάδρο, το context) είναι ένα και μοναδικό. Η σύγχυση προέρχεται από παρόμοιες φράσεις όπως «μέσα στα όρια» ή «εντός των ορίων» της συζήτησης, όπου τα «όρια» είναι πολλά.
3. Η άκλιτη λέξη: Το λάθος με τον επικεφαλής
Είναι πολύ συνηθισμένο το λάθος: «Βλέπουμε τον επικεφαλή της ομάδας».
Το σωστό είναι: «Βλέπουμε τον επικεφαλής της ομάδας».
Γιατί: Το «επικεφαλής» δεν είναι κλιτό επίθετο, αλλά επίρρημα (σημαίνει «επί της κεφαλής», «στο κεφάλι»). Ως επίρρημα, παραμένει ίδιο, ανεξάρτητα από τη συντακτική του χρήση (π.χ., ο επικεφαλής, του επικεφαλής, τον επικεφαλής).
4. Η λέξη «λάθος» ως επιθετικόςπροσδιορισμός
Λέμε: «Είναι ένα λάθος όνομα».
Το σωστό είναι: «Είναι ένα λανθασμένο όνομα».
Γιατί: Το «λάθος» είναι ουσιαστικό, και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Αντίθετα, η σωστή λέξη είναι το επίθετο «λανθασμένο».
5. Η Ααύξηση στην προστακτική
Το λάθος είναι: «Επανέλαβε, σε παρακαλώ».
Το σωστό είναι: «Επανάλαβε, σε παρακαλώ».
Γιατί: Στην Προστακτική δεν χρησιμοποιείται χρονική αύξηση (το «ε» μεταξύ του α' και β' συνθετικού). Άλλα παραδείγματα: «παράγγειλέ μου» (όχι «επάραγγειλέ μου»), «κατάγγειλέ τον».
6. Η διαφορά του «κατ’ αρχήν» και «κατ’ αρχάς»
Συχνά ξεκινάμε με: «Κατ’ αρχήν, θέλω να σου πω…».
Το σωστό είναι: «Κατ’ αρχάς, θέλω να σου πω…».
Γιατί: Το «κατ’ αρχάς» σημαίνει «αρχικά», με χρονική έννοια (πρώτα-πρώτα). Το «κατ’ αρχήν» σημαίνει «κατά κανόνα», «ως θέμα αρχής».
7. Ο τόνος στα ερωτηματικά μόρια
Συνηθίζουμε να γράφουμε: «Πως σε λένε;».
Το σωστό είναι: «Πώς σε λένε;».
Γιατί: Το «πως» (χωρίς τόνο) είναι ειδικός σύνδεσμος. Όταν χρησιμοποιείται ως ερωτηματικό μόριο (ακόμη και σε πλάγια ερώτηση), τονίζεται (πώς). Το ίδιο ισχύει και για το αναφορικό/ερωτηματικό επίρρημα πού.
8. Η δοτική πτώση στις στερεότυπες εκφράσεις
Το λάθος είναι: «Επί λέξη».
Το σωστό είναι: «Επί λέξει».
Γιατί: Η σωστή γραφή είναι τύπος δοτικής πτώσης, κατάλοιπο της αρχαίας ελληνικής. Αυτή η πτώση διατηρείται σε στερεοτυπικές εκφράσεις όπως: «εν καιρώ», «εν πάση περιπτώσει», «επί τη βάσει».
9. Η σωστή σειρά των επιθέτων (γνώμη πριν από ιδιότητα)
Πολλοί γράφουν: «Ένα μεταξένιο, ωραίο, εντυπωσιακό ρούχο».
Το σωστό είναι: «Ένα ωραίο, εντυπωσιακό μεταξένιο ρούχο».
Γιατί: Στα ελληνικά, τα επίθετα που προηγούνται του ουσιαστικού ταξινομούνται: Πρώτα τα επίθετα που δηλώνουν γνώμη/κρίση (ωραίο, εντυπωσιακό) και μετά (πιο κοντά στο ουσιαστικό) τα επίθετα που δηλώνουν εγγενή, βασική ιδιότητα (μεταξένιο – υλικό). Χρησιμοποιούμε κόμμα μεταξύ των περιγραφικών επιθέτων, αλλά όχι μεταξύ του τελευταίου περιγραφικού και του επιθέτου εγγενούς ιδιότητας.
10. Η λανθασμένη χρήση του αναφορικού επιρρήματος «όπου»
Το λάθος είναι: «Η ταινία είναι για έναν άνδρα όπου ερωτεύεται μια γυναίκα».
Το σωστό είναι: «…έναν άνδρα που/ο οποίος ερωτεύεται μια γυναίκα».
Γιατί: Το «όπου» είναι αναφορικό επίρρημα που δηλώνει κατά κύριο λόγο τόπο και δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον αναφορικό σύνδεσμο «που» ή την αναφορική αντωνυμία «ο οποίος» σε κάθε περίπτωση.