Η επιδίωξη ή, έστω, η διακήρυξη της αντικειμενικότητας κατέχει πάντα μια καίρια θέση στη δημοσιογραφική δεοντολογία. Αναγράφεται σε όλους τους Κώδικες Δεοντολογίας, συχνά στις προγραμματικές επαγγελίες, καμιά φορά και στις προμετωπίδες των εφημερίδων. Η βαρύνουσα σημασία που της αποδίδεται υπογραμμίζεται με την αντιδιαστολή ανάμεσα στην αντικειμενικότητα της ειδησεογραφίας και στον επιτρεπόμενο υποκειμενικό χρωματισμό της αρθρογραφίας. Και, βέβαια, υποτίθεται ότι αφορά όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση, τώρα και ιστοσελίδες του Διαδικτύου. Παντού, τα γεγονότα υποτίθεται ότι εμφανίζονται όπως πραγματικά είναι χωρίς στρεβλώσεις, ανακριβείς προσθήκες ή σκόπιμες παραλείψεις.
Η εικόνα είναι ειδυλλιακή αλλά εξωπραγματική. Γιατί παραγνωρίζει τη σημασία της παρουσίασης του γεγονότος: το ίδιο γεγονός, χωρίς καμιά αλλοίωση, έχει διαφορετική επίπτωση στη λεγόμενη κοινή γνώμη, ανάλογα με το πώς θα παρουσιασθεί. Άλλη σημασία αποκτά το γεγονός που παρουσιάζεται στην πρώτη σελίδα (ή στην αρχή της ροής των ειδήσεων) κι άλλη αυτό που πνίγεται σε κάποια εσωτερική σελίδα (ή ανάμεσα σε άλλες ειδήσεις), άλλη το γεγονός που θεωρείται άξιο να υπογραμμισθεί με πολύ χώρο ή χρόνο κι άλλη εκείνο που κάπου αναφέρεται παρενθετικά και συνοπτικά. Ακόμα, το μέγεθος των τυπογραφικών στοιχείων ή ο τίτλος, ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορούν να κάνουν το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό.
Ας παραδεχτούμε ότι αυτές οι παραβιάσεις της αντικειμενικότητας είναι, ως έναν βαθμό, αναπόφευκτες. Επιτέλους, η είδηση κάπως πρέπει να παρουσιασθεί και κάποιος πρέπει να αποφασίσει για τον τρόπο της παρουσίασής της. Με τι κριτήριο θα κριθεί η αντικειμενικότητα της παρουσίασης; (...)
Η κύρια μέθοδος κατασκευής γεγονότων παίρνει συχνά τη μορφή πρόβλεψής τους. (...) Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια αναγγελλόμενη απεργία ή μια αναγγελλόμενη πορεία κάποιου ορισμένου κλάδου, από τις συνηθισμένες, ας πούμε "ρουτίνας". Ως ένα μεγάλο βαθμό, η επιτυχία της εξαρτάται από τη δημοσιευόμενη πρόβλεψη της επιτυχίας ή της αποτυχίας: η είδηση ότι "καθολική αναμένεται η συμμετοχή στη σημερινή απεργία" ή "μεγαλειώδης προβλέπεται η αυριανή πορεία" μπορεί να αποτελέσει σημαντική παρακίνηση για τους κάθε λογής διστακτικούς. (...)
Άλλωστε στα μέσα μαζικής επικοινωνίας αρέσει ο χαρακτηρισμός ως "τέταρτης εξουσίας" (παράλληλα προς τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική), γιατί τους αναγνωρίζει μια δύναμη επίδρασης στον δημόσιο βίο. Και εξουσία μεν σίγουρα υπάρχει, το ερώτημα είναι αν μπορεί να μπει στην ίδια μοίρα με τις άλλες τρεις. Γιατί, ενώ η δημοκρατική νομιμοποίηση των τριών άλλων εξουσιών στηρίζεται, άμεσα ή έμμεσα, στη λαϊκή κυριαρχία, μετέωρη παραμένει η νομιμοποίηση της εξουσίας που ασκούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. (...)
Συνεπώς, επιβάλλεται η αφύπνιση της προσοχής των αναγνωστών ή των θεατών μπροστά σε κάποιες παγίδες που στήνονται καμιά φορά, ώστε ν' ακτινογραφείται η πραγματικότητα που συχνά συγκαλύπτεται ή εξωραΐζεται. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η ελευθερία του Τύπου και των άλλων μέσων μαζικής επικοινωνίας είναι αγαθό αναμφισβήτητο. Και τούτο γιατί, αν η ελευθερία του τύπου κρύβει κάποιους κινδύνους, η έλλειψή της είναι ένα κακό απόλυτο, όπως κάθε σύμπτωμα ολοκληρωτισμού.
(Διασκευή άρθρου του Γεωργίου Κουμάντου από τον ημερήσιο τύπο)
Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου σε 100 - 120 λέξεις.
Μονάδες 25
Β.1. Να διατυπώσετε έναν τίτλο με σχόλιο κι έναν χωρίς σχόλιο για το κείμενο που σας δόθηκε.
Μονάδες 6
Β.2. "Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορεί να κάνει το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό". Χρησιμοποιώντας τη φράση αυτή ως θεματική περίοδο να αναπτύξετε μια παράγραφο με δικά σας παραδείγματα.
Μονάδες 5
Β.3. εμφανίζονται, συνοπτικά, διαφορετικό, σημαντική, αναμφισβήτητο. Να δώσετε για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου μια συνώνυμη και μια αντώνυμη.
Μονάδες 10
Β.4. Με ποιον τρόπο οι λέξεις γιατί, ενώ της πέμπτης παραγράφου του κειμένου συνδέουν τις προτάσεις μεταξύ τους;
Μονάδες 4
Γ. Το σχολείο σας οργανώνει μια συνάντηση μαθητών – εκπροσώπων των σχολικών μονάδων της περιοχής σας. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής να παρουσιάσετε μια εισήγηση σχετικά με την αναγκαιότητα της κριτικής ικανότητας του εφήβου και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί αυτή να καλλιεργηθεί στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. (500-600 λέξεις)
Μονάδες 50
Απαντήσεις
Α. Ο Γ. Κουμάντος στο άρθρο του προτείνει την προσοχή των δεκτών καθώς είναι αμφίβολη η αντικειμενικότητα των πληροφοριών. Η αντικειμενικότητα της ειδησεογραφίας αποτελεί κανόνα της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, η επίτευξή της όμως είναι δύσκολη. Η είδηση αποκτά διαφορετική βαρύτητα από τη θέση που θα έχει στο έντυπο ή στη ροή του δελτίου, από την έκτασή της, από την εκφώνησή της - παράγοντες αναπόφευκτοι. Τα γεγονότα μπορούν να «κατασκευαστούν» ανάλογα αν το μέσο θα τα προβλέψει θεαματικά ή θα τα παρουσιάσει συνηθισμένα. Οι χειρισμοί αυτοί πηγάζουν από τη διάθεση των μέσων να αποτελούν τέταρτη εξουσία, που —ενώ τοποθετείται πλάι στις τρεις δημοκρατικές εξουσίες-δε νομιμοποιείται από τη λαϊκή βούληση. Όμως παρά τους κινδύνους που πηγάζουν δεν πρέπει να αμφισβητείται η ελευθεροτυπία.
Β.1. Οι απειλητικές, για τη δημοκρατία, τεχνικές ειδησεογραφίας (τίτλος με σχόλιο)
Το πρόβλημα της αντικειμενικότητας στην ειδησεογραφία (τίτλος χωρίς σχόλιο)
Β.2. Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορεί να κάνει το ίδιο το γεγονός να φαίνεται διαφορετικό. Η είδηση για το θάνατο του μικρού ασθενούς, καθώς η Τράπεζα δεν αποδέσμευε τη χρηματική βοήθεια για τη θεραπεία του, μπορεί να εκφωνηθεί απλώς πένθιμα προκειμένου να συγκινήσει για την αντίξοη μοίρα του βρέφους. Μπορεί όμως να χρωματιστεί με σπαρακτικούς τόνους και εχθρότητα για την αναλγησία της Τράπεζας και την ολιγωρία της πολιτείας. Η νίκη της ομάδας στον τάδε αγώνα μπορεί να αναγγελθεί τελείως ουδέτερα, οπότε μετατρέπεται σε κοινό γεγονός, ή μπορεί να παρουσιαστεί με θριαμβευτικό τόνο ώστε να δηλωθεί ως γεγονός μείζονος σημασίας. Ο εκφωνητής πολιτικών, κοινωνικών, αθλητικών γεγονότων μπορεί να μιλά άτονα, νευρικά, επιθετικά, σπαρακτικά, θλιμμένα, ειρωνικά, θριαμβευτικά φορτίζοντας με διαφορετική σημασία τα λεγόμενά του.
Β.3. εμφανίζονται = παρουσιάζονται, προβάλλονται # αποσιωπώνται, αποκρύπτονται
συνοπτικά = περιεκτικά, σύντομα, περιληπτικά # αναλυτικά, διεξοδικά
διαφορετικό = αλλιώτικο, άλλο # ίδιο, όμοιο
σημαντική = αξιόλογη, σοβαρή # ασήμαντη, αδιάφορη
αναμφισβήτητο = αναντίρρητο, αναμφίβολο # αμφίβολο, αβέβαιο
Β.4. Το γιατί αιτιολογεί τη διαφορά των ΜΜΕ από τις άλλες τρεις εξουσίες. Το ενώ αντιθέτει τη νομιμοποίηση των τριών εξουσιών από τη νομιμοποίηση των ΜΜΕ.
Γ. Αυτό που χαρακτηρίζει το σύγχρονο πολιτισμό είναι η επανάσταση στην επικοινωνία και την πληροφόρηση. Επιστήμη και τεχνολογία βελτιώνουν τα υπάρχοντα μέσα επικοινωνίας και εφευρίσκουν καινούργια" τηλεόραση, δορυφόροι, ψηφιακή τεχνική, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, διαδίκτυο αποτελούν τις πιο πρόσφατες κατακτήσεις τους.
Μέσα από την πληροφοριακή επανάσταση οι σύγχρονες κοινωνίες προσπαθούν να επαναπροσδιοριστούν. Τα πολλαπλά μέσα αλλάζουν το τοπίο της κοινωνικής πραγματικότητας προσφέροντας νέες δυνατότητες. Η υφήλιος γίνεται ένα παγκόσμιο χωριό, οι ιδέες και τα πολιτιστικά αγαθά διακινούνται ελεύθερα και ταχύτατα, εμφανίζονται νέες μορφές απασχόλησης. Για πρώτη, ίσως, φορά οι δέκτες των γεγονότων μπορούν να γίνονται και πομποί σε ένα ιδιότυπα δημοκρατικό καθεστώς ενημέρωσης που εγκαθιστά το διαδίκτυο. Από την άλλη πολλαπλασιάζονται οι κίνδυνοι, ιδιαίτερα για τις ευαίσθητες κατηγορίες του πληθυσμού, όπως είναι οι νέοι. Η υπερπληροφόρηση πνίγει το ουσιώδες μέσα στο θόρυβο, η βιομηχανία της επικοινωνίας αναδεικνύεται σε πρώτη εξουσία, η δύναμή της να επηρεάζει την κοινή γνώμη και να εξυπηρετεί οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές σκοπιμότητες είναι αδιαμφισβήτητη.
Είναι προφανές ότι η κοινωνία της πληροφορίας ρυθμίζεται από δυνάμεις που υπηρετούν την ελευθερία, τον πολιτισμό και τον ανθρωπισμό αλλά και από δυνάμεις που επιδιώκουν τη χειραγώγηση της μάζας και την πραγματοποίηση των σχεδίων της εξουσίας. Μέσα σε αυτή την αντίφαση ένα από τα εφόδια που εγγυάται τη νεανική ελευθερία είναι η καλλιέργεια μίας στέρεης κριτικής ικανότητας.
Πρόκειται για τη δυνατότητα των νέων να διακρίνουν το ουσιώδες από το ασήμαντο, την αλήθεια από το ψέμα, το δίκαιο από το άδικο. Είναι η ικανότητά τους να αξιοποιούν τη σύγχρονη τεχνολογία, χωρίς να υποδουλώνονται σε αυτήν, να ιεραρχούν τις γνήσιες από τις πλαστές ανάγκες τους, να αντιστέκονται στην απατηλή γοητεία της μαζικής επικοινωνίας, να ανθίστανται στις τεχνικές παραπληροφόρησης, χάλκευσης της επικαιρότητας και κατασκευής των γεγονότων-ειδήσεων.
Οι νέοι είναι ιδιαίτερα ανοιχτοί στη χρήση των μέσων, απαλλαγμένοι από την τεχνοφοβία των μεγαλύτερων, διαπαιδαγωγημένοι μέσα στην πραγματικότητα της πληροφοριακής επανάστασης. Γι' αυτό είναι ιδιαίτερα ικανοί στη χρήση των νέων τεχνολογιών, αλλά και ευάλωτοι από αυτές. Η κριτική προσέγγιση των ηλεκτρονικών δυνατοτήτων, των επικοινωνιακών μέσων, του διαδικτύου τους προστατεύει από τις παγίδες.
Οι νέες τεχνολογίες εισάγονται στους εκπαιδευτικούς χώρους, οι υπολογιστές υπάρχουν σε κάθε σπίτι" γίνονται εργαλεία μάθησης αλλά και ψυχαγωγίας. Η μετρημένη χρήση τους προστατεύει από την τοξικομανία της πληροφόρησης και επιτρέπει στο νέο άνθρωπο να πλουτίζει τη ζωή, τη γνώση και τις δραστηριότητές του, χωρίς να υποτάσσεται και να εγκλωβίζεται στην εικονική πραγματικότητα.
Όμως η κριτική ικανότητα δεν είναι έμφυτη" είναι αποτέλεσμα της αγωγής, της ευρύτερης και ειδικότερης διαπαιδαγώγησης που υφίσταται ο νέος άνθρωπος. Είναι, επομένως, ευθύνη όλων των παραγόντων αγωγής να καλλιεργήσουν τη σκέψη, την κρίση του νέου, να στερεώσουν την πνευματική του ελευθερία.
Η οικογένεια έχει τις δικές της ευθύνες που είναι ανάλογες με το μορφωτικό της επίπεδο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές της. Ανεξάρτητα όμως από τις ιδιαιτερότητες της οικογένειας το ελάχιστο —αλλά πολύτιμο- που μπορεί αυτή να προσφέρει είναι η αγάπη, η στερέωση της ανιδιοτέλειας, της στοργής, της συμπαράστασης.
Το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί χώροι, που αποτελούν πλέον γενικό δικαίωμα των νέων έχουν περισσότερες ευθύνες" άλλωστε ασκούν επιστημονικά την αγωγή. Το σχολείο, λοιπόν, εκσυγχρονίζεται, υιοθετεί τις νέες τεχνολογίες, αξιοποιεί τις δυνατότητες που αυτές προσφέρουν στην εκπαιδευτική πράξη. Το μάθημα γίνεται πιο συναρπαστικό αλλά και οι μαθητές εξοικειώνονται με την ορθή χρήση των μέσων. Παράλληλα ο εκπαιδευτικός αποκτά έναν καινούργιο ρόλο με διαφορετικό περιεχόμενο από παλιά. Δεν είναι πλέον η αυθεντία που τιμωρεί και φοβίζει αλλά ο άνθρωπος που ερεθίζει την επιθυμία για γνώση, που εμπνέει τα παιδιά που μαγεύει με τη νεανικότητα και την τρυφερότητά του. Αυτός επιφορτίζεται με τη μέγιστη ευθύνη να αποδεικνύει ότι η ανθρώπινη επικοινωνία είναι αναντικατάστατη, ότι η τεχνολογία απλώς την εξυπηρετεί και σε καμία περίπτωση δεν την υποκαθιστά.
Το σχολείο επίσης οφείλει να δείχνει στα παιδιά πώς να αποκρυπτογραφούν τη συχνά αμφίσημη πληροφορία, πώς να ελέγχουν τη χρήση και τις ιδέες που κυκλοφορούν στον κυβερνοχώρο. Πάνω από όλα ότι η ζωή, η γνώση, η συγκίνηση υπάρχουν και πέρα από την κινητή τηλεφωνία, την τηλεόραση, τα δωμάτια συζητήσεων του Ίντερνετ. Το σχολείο δείχνει ότι υπάρχει η τέχνη, η συντροφιά, το ταξίδι, ο αθλητισμός, η κοινωνική συμμετοχή όχι στο περιθώριο της οθόνης αλλά πριν και έξω από αυτήν.
Μία επαναστατική προοπτική θα ήταν τα ίδια τα μέσα να διδάσκουν την ορθή χρήση τους. Μπορούν να γίνουν χώρος για την έκφραση της ποικιλίας των ιδεών που διατυπώνουν οι πνευματικοί άνθρωποι" αρκεί αυτοί να υιοθετούν ένα λόγο κατανοητό και γοητευτικό για τους νέους. Ανάλογα μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη στο βαθμό που το καλλιτεχνικό προϊόν αγγίζει και συγκινεί τους νέους.
Καθώς δεν είναι δυνατό να καταργηθούν οι νέες τεχνικές πληροφόρησης και επικοινωνίας το όπλο για την αντιμετώπιση των κινδύνων δεν είναι η άρνηση και η προκατάληψη αλλά η γνώση και η κριτική αξιοποίησή τους.
ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 21 ΜΑΪΟΥ 2002
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.