Σχόλια στην Ιλιάδα Β' Γυμνασίου

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Α, στ.1-54

Ιλιάδα, Α 1-53, Το προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση

στ .1 : Η επίκληση στη Μούσα, σύμφωνη με τις αντιλήψεις της εποχής, δεν ήταν μια απλή τυπική υποχρέωση του αοιδού, αλλά έπαιζε σημαντικό λειτουργικό ρόλο: όταν ο ποιητής περιγράψει αργότερα σκηνές από τον Όλυμπο, δε θα προκαλέσει την απορία των ακροατών του πώς είναι δυνατόν, θνητός αυτός, να γνωρίζει τι γίνεται στην κατοικία των θεών, γιατί θα θεωρήσουν ότι είναι η Μούσα που μιλάει με το δικό του στόμα.

Τα δομικά στοιχεία του επικού προοιμίου: α) επίκληση στη Μούσα. β) διήγηση με πολύ λίγα λόγια της υπόθεσης του έπους, γ) παράκληση στη Μούσα να αρχίσει το ποίημα από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη μήνις (= θυμός) βρίσκεται στην αρχή του πρώτου στίχου και σηκώνει όλο το βάρος του ποιήματος, αφού αυτή είναι βασικό στοιχείο στην εξέλιξη της πλοκής και απώτερη αιτία όλων των δεινών των Αχαιών και των εξελίξεων. Πρόκειται εδώ για μοναδική καινοτομία του Όμηρου, ο οποίος δεν δίνει τα γεγονότα στη χρονολογική τους σειρά, αλλά παίρνοντας ως κέντρο της πλοκής ένα γεγονός —τη σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα και το θυμό του πρώτου— μας παρουσιάζει όλο τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα αυτού του γεγονότος.

στ. 5: το χωρίο θέτει το πρόβλημα της ευθύνης των ηρώων για τις πράξεις τους και προσφέρεται για σύγκριση με την Οδύσσεια, όπου οι σύντροφοι του κεντρικού ήρωα «χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα…» (Οδ. α στ. 9)14. Επισημαίνουμε ότι και ο ποιητής επικαλείται τη βοήθεια της Μούσας, αν και έχει ο ίδιος το χάρισμα να τραγουδά: ο θεός, δηλαδή, δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά βοηθάει τον άνθρωπο να πραγματοποιήσει αυτό που έχει την ικανότητα να κάνει.

στ. 7: η παράθεση «άρχων των ανδρών» εκφράζει την εξουσία του Αγαμέμνονα και υπαινίσσεται μια πρόσκαιρη νίκη· ο επιθετικός προσδιορισμός ωστόσο που συνοδεύει τον Αχιλλέα («θείος») φανερώνει τη θεϊκή καταγωγή του ήρωα και βοηθάει τον ακροατή να καταλάβει ποιος θα είναι ο τελικός νικητής της διένεξης. Να επισημανθεί επίσης ότι η αναφορά του Αχιλλέα στην αρχή (στ. 1) και στο τέλος του προοιμίου (στ. 7) —σχήμα κύκλου— υπογραμμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα στο ιλιαδικό έπος.

στ. 21-22: το ρήμα ευλαβούμαι σημαίνει «σέβομαι» αλλά και «φοβάμαι»· η αναφορά του ιερέα στην ευλάβεια επιτείνει την ψυχολογική πίεση που έχει δημιουργήσει στο στρατό ο χαρακτηρισμός του Απόλλωνα ως «μακροβόλον τοξευτήν». Ο ποιητής επιλέγει σοφά λέξεις με ιδιαίτερο σημασιολογικό βάρος, ώστε ο λόγος του ιερέα να διαγράφει στο βάθος της εικόνας την απειλητική μορφή του Φοίβου. Τα σύμβολα επίσης, που περιγράφονται σ’ έναν ολόκληρο στίχο (στ. 14), υπογραμμίζουν τη σχέση του γέροντα ικέτη με το θεό και προδικάζουν την τιμωρία του Αγαμέμνονα.

στ. 35 :έντονη αντίθεση του θορύβου της θάλασσας με το βουβό πόνο του ιερέα· η αντίθεση ίσως θέλει να υπογραμμίσει τη μοναξιά του γέροντα, καθώς όλα γύρω του είναι απειλητικά και η φύση δεν συμμετέχει στη θλίψη του. Άλλες αντιθέσεις στην ενότητα: ο ικετευτικός και ήπιος τόνος του λόγου του Χρύση είναι διαμετρικά αντίθετος με το λόγο του Αγαμέμνονα· οι κρυμμένες απειλές του ιερέα με τις φανερές του αρχιστράτηγου.

στ. 38: Η προσευχή του Χρύση (ερώτηση 4η) διαθέτει τα τυπικά στοιχεία μιας ομηρικής προσευχής:

α) επίκληση,

β) προσφώνηση (προσωνυμίες του θεού και σχέση του με το συγκεκριμένο τόπο),

γ) υπενθύμιση των προσφορών,

δ) παρουσίαση του αιτήματος ως ανταπόδοση των προσφορών και

ε) το αίτημα επιγραμματικά.

στ. 45: οι θεοί μπαίνουν στον ανθρώπινο χώρο άλλοτε προερχόμενοι από τον Όλυμπο, όπου πιστευόταν ότι είχαν την κατοικία τους, άλλοτε από τον ουρανό και άλλες φορές από κάποιο χώρο, όπου υπήρχε ιερό και κέντρο λατρείας τους (π.χ. για τον Απόλλωνα η Κίλλα και η Χρύση —στ. 38-39— ή η ακρόπολη της Τροίας, αφού ήταν πολιούχος και προστάτης της πόλης). Η εμφάνιση και η δράση του θεού που ακολουθεί αποτελεί «θαυμαστό» στοιχείο.

στ. 46: η απειλή που υπαινίχθηκε ο Χρύσης, όταν αναφέρθηκε στο «μακροβόλον τοξευτήν» (στ. 22), γίνεται πράξη στην τελευταία σκηνή της ενότητας (στ. 44-53). Τη σκηνή συνθέτουν εικόνες κυρίως οπτικές και δευτερευόντως ακουστικές: η απειλή γίνεται πιο φοβερή πλησιάζοντας μέσα στην απόλυτη σιωπή. Και ο τρόμος επιτείνεται, καθώς η απειλητική μορφή του θεού από το βάθος της εικόνας (βλ. σχόλ. στ. 21-22) μετακινείται σιωπηλά στο κέντρο της· ο μόνος ήχος που ταράζει την απειλητική ησυχία προέρχεται από τα όπλα του θεού, τα οποία άλλωστε θα παίξουν και τον κύριο ρόλο.

στ.52: Χρήση του νόμου των τριών. Άλλα παραδείγματα: «απλή μέθοδος των τριών», «Αγία Τριάδα», «τριαδικός», «Τριήμερος Ταφή και Ανάστασις» ή «Τριήμερος Έγερσις» (προσκυνούμεν Αυτού την Τριήμερον Έγερσιν), «τριανδρία» η «τριαρχία» (Ιστορία) κτλ.

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Α, στ. 54-306

στ. 60: ο Αγαμέμνονας θα αργήσει να πάρει το λόγο (στ. 107)• η παρουσία του, ωστόσο, είναι έντονη σ’ αυτή την πρώτη σκηνή της ενότητας: σ’ αυτόν απευθύνεται ο Αχιλλέας (στ. 60), αυτόν υπαινίσσεται ο Κάλχας (στ. 79-80) και αυτόν θα αναφέρει ρητά ο Πηλείδης (στ. 91-92).

στ. 66: τόσο τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα όσο και ο δισταγμός του Κάλχα που ακολουθεί καθυστερούν (επιβράδυνση) και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού

στ. 106: πολλές φορές οι μάντεις αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, γιατί οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Αγαμέμνονας δεν μας πείθει, όταν αμφισβητεί το χρησμό του μάντη· ούτε ο ίδιος πιστεύει αυτά που λέει, γι’ αυτό λίγους στίχους παρακάτω είναι έτοιμος να υποχωρήσει (στ. 117-118). Η αντίδρασή του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι’ αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (στ. 114-116), δε δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον ιερέα του Απόλλωνα, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (στ. 117). Ο όρος που προσθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια (στ. 119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα – Αχιλλέα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου, στοιχείο γύρω από το οποίο θα πλεχτεί όλος ο επικός μύθος.

Να επισημάνουμε επίσης ότι ο λόγος του αρχιστράτηγου αποκαλύπτει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις (με κορυφώσεις και υφέσεις), χωρίς αυτές να περιγράφονται. Επιπλέον, ο λόγος του Αγαμέμνονα δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση, όπως άλλωστε και ο ποιητής στο ακροατήριο του: όταν ο Αγαμέμνονας υποχωρεί, δημιουργείται για λίγο ανακούφιση, την οποία διαδέχεται νέα ένταση, όταν προβάλλει το αίτημά του για νέο δώρο.

στ. 121: αν και είναι φανερό ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός αγώνα λόγων, το ύφος της παρέμβασης του Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί εριστικό· αντίθετα, ο λόγος του ήρωα είναι ήρεμος και η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία (στ. 125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α’ πληθυντικού προσώπου (στ. 125, 126, 127, 130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (στ. 124, 130) ο Πηλείδης αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενική χροιά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο αρχιστράτηγος με τη στάση του και τις απαιτήσεις του αντιπαρατίθεται σε όλο το αχαϊκό στρατόπεδο. Παρ’ όλα αυτά ο Αχιλλέας με τη φράση «περισσά φιλόπλουτε» (στ. 123) δεν μειώνει απλώς τη θετική προσφώνηση του προς τον Αγαμέμνονα στον ίδιο στίχο, αλλά και αφήνει να διαφανεί ότι έχει προσωπικά ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου. Η κατηγορία μάλιστα που μένει μετέωρη στο στ. 123 θα στηριχτεί στη συνέχεια (στ. 167) με στοιχεία που θα αποδεικνύουν την απληστία του Ατρείδη.

Άλλα στοιχεία του λόγου του Αχιλλέα: α) πληροφορίες για το πώς προμηθευόταν το στράτευμα τα αναγκαία για τη συντήρηση του στη διάρκεια ενός μακροχρόνιου πολέμου μακριά από την πατρίδα (στ. 126, πρβ. στ. 165), β) πώς μοιραζόταν η λεία των ληστρικών επιδρομών (στ. 127) και γ) αναφορά του στόχου της εκστρατείας και πρόωρη προοικονομία μιας επιτυχούς έκβασης (άλωση της Τροίας, στ. 130).

στ. 131:: Ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχιστράτηγο το σύνολο των Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δεν βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την κορύφωση της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία· τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).

στ. 151: Να παρατηρήσουμε σ’ αυτό το σημείο ότι την εποχή των Τρωικών δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση τον πόλεμο αυτό, με τη σκέψη ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Η πανελλήνια ιδέα θα σφυρηλατηθεί κατά τη διάρκεια των Περσικών, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά θα ενωθούν για να αποκρούσουν έναν ξένο εισβολέα. Η αχαριστία και η αναίδεια (στ. 160, και κυρίως η οπτική εικόνα του στ. 150 «μ’ αναίδειαν ενδυμένε» — η αναίδεια έχει καλύψει σαν ρούχο από πάνω ως κάτω το σώμα του Αγαμέμνονα!), αλλά κυρίως η προσβολή που υφίσταται η τιμή του («ατίμητος», στ. 172) οδηγούν τον Αχιλλέα να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησης του για τη Φθία (στ. 170).

στ. 173:: Ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλο του (στ. 174, 178, 181), β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176), γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς, δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και ε) η αναφορά του στον «Κρονίδη» (στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει τον αγώνα. Η αναφορά στον Δία ηχεί σαν τραγική ειρωνεία: ο ακροατής γνωρίζει ότι ο Δίας θα οδηγήσει τα πράγματα έτσι, ώστε να δικαιωθεί ο Αχιλλέας, άρα αντίθετα από τις επιθυμίες του Αγαμέμνονα.

στ. 189: σε μια σκηνή έντασης και δραματικότητας, όπως αυτή, επικρατεί φυσικά ο διάλογος, αλλά δεν λείπει και η περιγραφική αφήγηση, όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυσιογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβαση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπληρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247).

στ. 196-7: Η Ήρα όχι μόνο συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα (αυτή «φώτισε» τον τελευταίο να συγκαλέσει συνέλευση, για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του λοιμού, Α 56-57), αλλά και προστατεύει σε όλο το έπος τους Αχαιούς, ενώ μισεί τους Τρώες και επιθυμεί την καταστροφή τους. Το μίσος της θεάς, όπως και της Αθηνάς, οφείλεται στη γνωστή «κρίση του Πάρη», όταν ο αδερφός του Έκτορα θεώρησε την Αφροδίτη ομορφότερη και της έδωσε το «μήλον της έριδος» (Ω 25 κ.εξ.).

στ. 206: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιο·• ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 215: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 227-228: πληροφορίες για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων· εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα (στ. 227), υπήρχαν και ειδικές αποστολές (ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία, βλ. Κ – «Δολώνεια»). Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους, αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και μεγάλη γενναιότητα, γι’ αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς —ο άριστος— είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου (στ. 228).

στ. 246-247: πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Γι’ αυτό εξάλλου τώρα δεν χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.

στ. 255 κ.εξ.:Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγηση του αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, τη μυθολογική σύγκρουση των Κενταύρων και των Λαπιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου· γι’ αυτό ο ποιητής δεν αναφέρει λεπτομέρειες. Οι Λαπίθες ηταν φημισμένος λαός της Θεσσαλίας και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πήλιο και στην Οίτη· η λαϊκή φαντασία τούς παρίστανε από τη μέση και πάνω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα (ιπποκένταυροι). Ανάμεσά τους ξεχωριστή ήταν η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, προσκλήθηκαν και οι Κένταυροι, οι οποίοι όμως πάνω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση από την οποία βγήκαν νικητές οι Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας, ο γιος του Αιγέα («Αιγίδης», στ. 266). Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται στις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα, στην ανατολική ζωφόρο του ναού του Επικουρείου Απόλλωνος στις Βάσσες (βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο) κ.α.

στ. 286 κ.εξ.:  Οι δύο αντίπαλοι μένουν ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και πρωτύτερα. Ο Αγαμέμνονας αρνείται να υποχωρήσει (στ. 290) και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να μειώσει την ανδρεία του Αχιλλέα (στ. 291, πρβ. στ. 179)· ο Αχιλλέας με τη σειρά του δεν δέχεται να υποταχθεί (στ. 294-295) και θεωρεί συνυπεύθυνους όλους τους Αχαιούς (στ. 300, πρβ. στ. 232) για την αδικία που υφίσταται. Παρ’ όλα αυτά ο ήρωας καθησυχάζει και το στρατόπεδο και τον ακροατή υποσχόμενος την παράδοση της Βρισηίδας (στ. 299-300: προοικονομία).

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Α, στ.350-431α

Η συνάντηση Αχιλλέα – Θέτιδας

στ. 350-357 συμπληρωματικά σχόλια: επισημαίνουμε ότι η προσευχή γίνεται στο ακρογιάλι και απευθύνεται στην κοντινότερη θεότητα αυτού που προσεύχεται. Το ίδιο παρατηρούμε στην προσευχή του Χρύση (Α στ. 35-46) ή του Τηλέμαχου στην Οδύσσεια (β 260-269, μτφρ. Ζ. Σίδερη). Το σκηνικό («μόνος στ’ ακρογιάλι… εκοίταζε τ’ απέραντα πελάγη») δικαιολογείται από την ιδιαίτερη σχέση του Έλληνα της ομηρικής (αλλά και κάθε) εποχής με τη θάλασσα, στην οποία απέδιδε διάφορες ιδιότητες (π.χ. καθαρτικές) και την οποία θεωρούσε κατοικία πολλών θεοτήτων. Το γεγονός μάλιστα ότι η προσευχή του ήρωα απευθύνεται σε θαλάσσια θεότητα είναι ένας ακόμη λόγος για να γίνει στην ακρογιαλιά. Αξίζει ακόμη να σημειώσουμε ότι και στις τρεις προσευχές που αναφέρθηκαν η θεότητα ανταποκρίνεται αμέσως, είτε υλοποιώντας το αίτημα που της υποβλήθηκε (Απόλλωνας -προσευχή Χρύση) είτε με την εμφάνισή της (Αθηνά στον Τηλέμαχο με ενανθρώπιση και Θέτιδα στον Αχιλλέα με επιφάνεια).

στ. 353 συμπληρωματικά σχόλια: ο Αχιλλέας δε γνωρίζει ότι θα πεθάνει πριν από το τέλος του Τρωικού πολέμου. Ο ποιητής όμως διαμορφώνει τη μελλοντική εξέλιξη και υποβάλλει τη σχετική γνώση στον Αχιλλέα. Μόνο έτσι δικαιολογείται αυτή η προαίσθηση. Η βραχύτητα της ζωής, ωστόσο, έπρεπε να συνοδεύεται από μια τιμημένη ζωή. Η αντίληψη αυτή έχει συνδεθεί με μιαν άλλη, που υποστηρίζει ότι όποιον τον αγαπάει ο θεός πεθαίνει νέος (νέος απόλλυται όντινα θεός φιλεί). Το θέμα του πρόωρου θανάτου του ήρωα θα επαναλαμβάνεται σ’ όλη τη διάρκεια του έπους (πρβ. Α στ. 417). Στη ραψωδία Ι βέβαια, για λόγους που εξυπηρετούν τη σκηνή της «πρεσβείας», ο Αχιλλέας παρουσιάζεται να έχει το δικαίωμα να διαλέξει ανάμεσα σε μια ήσυχη και μακροχρόνια αλλά στερημένη από δόξα ζωή και σε έναν πρόωρο, ένδοξο και τιμημένο θάνατο (1410-416). Αυτόν το θάνατο θα διαλέξει βέβαια στο Σ97 κ.εξ., θέλοντας να εκδικηθεί το θάνατο του Πάτροκλου.

στ. 397 συμπληρωματικά σχόλια: ο στίχος συμπυκνώνει την οικογενειακή ατμόσφαιρα που προσπαθεί να δημιουργησει ο ποιητής σε όλη αυτήν τη σκηνή- εδώ ενώνονται τα τρία μέλη της οικογένειας που ζουν σε διαφορετικούς τόπους: ο πατέρας στη Φθία, η μητέρα στο βυθό της θάλασσας και ο γιος στην τρωική πεδιάδα.

στ. 409-411 συμπληρωματικά σχόλια: η βοήθεια του Δία προς τον Αχιλλέα θα ήταν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε οι Τρώες να στριμώξουν τους Αχαιούς στην άκρη της θάλασσας, κολλητά στις πρύμνες των πλοίων· αυτό οι Αχαιοί θα το οφείλουν στο καταστροφικό πείσμα του Αγαμέμνονα. Ο ειρωνικός τόνος της φράσης «για να χαρούν τον βασιλιά τους όλοι» είναι έκδηλος, ενώ η ενοχοποίηση όλων των Αχαιών συνεχίζεται από τον Αχιλλέα. Ο ρόλος της Θέτιδας σ’ αυτόν το μύθο δείχνει ότι αυτή είναι η καταλληλότερη θεότητα για να μεταφέρει το αίτημα του Αχιλλέα στον Δία· δεν είναι μόνο η μητέρα του αδικημένου ήρωα, αλλά και εκείνη που κάποτε έσωσε με τις ενέργειές της τον πατέρα των θεών από βέβαιο κίνδυνο. Υποβάλλοντας λοιπόν το αίτημά της δεν θα επικαλεστεί μόνο το δίκιο του γιου της, αλλά και τη χάρη που της χρωστά από παλιά ο Δίας (δίκαιο της προσφοράς – ανταπόδοσης). Ο Αχιλλέας υποδεικνύει επίσης στη μητέρα του να πάρει την τυπική στάση της ικεσίας (στ. 408· πρβ. στ. 395), ώστε η μεσολάβησή της να είναι αποτελεσματική.

στ. 413 συμπληρωματικά σχόλια: Διαπιστώνουμε επίσης ότι στην προσευχή του Πηλείδη κυριαρχεί η έννοια της τιμής (τιμήν, τιμήσει στ. 355· ατίμασεν στ. 356)· ο ήρωας μάλιστα παρουσιάζει την τιμή σαν κάτι που του το οφείλουν οι θεοί (ο Δίας, στ. 354), σαν αντιστάθμισμα στο γεγονός ότι θα πεθάνει νέος (κοντόχρονον, στ. 353). Εκείνο που θλίβει τον Αχιλλέα δεν είναι η σύντομη ζωή (μία μόνο αναφορά, στ. 353), αλλά η ηθική μείωση και η ατίμωση (τέσσερις αναφορές, στ. 355α, 355β, 356, 357) που υφίσταται με τη βίαιη αφαίρεση του δώρου του («άρπαξεν το δώρο», στ. 357). Το δώρο (γέρας) για τον ομηρικό ήρωα ήταν η ανταμοιβή και η αναγνώριση της ανδρείας του στη μάχη. Και η τιμή, αποτέλεσμα της ανδρείας του, δεν ήταν αξία ιδεατή, αλλά είχε και το υλικό της αντίκρισμα, που εκφραζόταν ως έμπρακτη αναγνώριση από την κοινωνία των συμπολεμιστών και ως υλικό όφελος (αριστείον, γέρας).

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Α 494-612 - Σκηνές από τον Όλυμπο

στ. 501 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια: πρόκειται για μια τυπική σκηνή ικεσίας, της οποίας οι εικαστικές λεπτομέρειες τονίζονται από το λόγο του ποιητή. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η θεά δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη βοήθεια που είχε προσφέρει κάποτε στον Δία (πρβ. επεισόδιο με τον Βριάρεω [στ. 397 κ.εξ.]- μόνο έναν υπαινιγμό διακρίνουμε στο λόγο της («αν κάποτε… σ’ έχω ωφελήσει», στ. 504-505), που είναι σύμφωνος εξάλλου με το τυπικό της προσευχής (πρβ. προσευχή Χρυσή). Στο σημείο αυτό μπορούμε να επισημάνουμε τη λεπτότητα, την ευγένεια και το σεβασμό της Θέτιδας προς τον Δία. Πρέπει επίσης να τονίσουμε τη θέση που έχουν στο λόγο της Θέτιδας η τιμή-δόξα (τίμησε στ. 506, τον ατίμασε στ. 507, να τον υπερδοξάσουν στ. 511) και η δικαιοσύνη (δικαίωσε στ. 509, να δικαιώσουν στ. 511).

στ. 517 συμπληρωματικά σχόλια: Μια πιθανή άρνηση του Δία δε θα ερμηνευθεί από τη Θέτιδα ως έλλειψη ευγνωμοσύνης εκ μέρους του, αλλά ως προσωπική ταπείνωση. Ίσως ο πληροφορημένος ακροατής του Ομήρου έφερνε στο μυαλό του τον παλιό μύθο σύμφωνα με τον οποίο η θαλασσινή θεά καταδικάστηκε να παντρευτεί θνητό, επειδή θα γεννούσε γιο ισχυρότερο από τον πατέρα του (βλ. Παράλληλο κείμενο). Μια πρώτη ταπείνωση λοιπόν για τη θεά ήταν ο γάμος της με θνητό- και σαν να μην έφτανε αυτό, ο θνητός γιος της θα πέθαινε νέος. Η άρνηση επομένως του Δία θα σήμαινε μια συνεχή υποβάθμιση της Θέτιδας. Ίσως έτσι εξηγείται η εύκολη υποχώρηση του πατέρα των θεών.

στ. 535-536: συμπληρωματικά σχόλια: το μεγαλείο που αποδίδει η έκφραση δεν αποκαλύπτει μόνο το σεβασμό των άλλων θεών απέναντι στον Δία, αλλά και τονίζει την αυστηρή ιεραρχική τάξη που ίσχυε στον κόσμο των θεών, ανάλογη με αυτήν που ίσχυε στην ομηρική κοινωνία.

στ. 553 συμπληρωματικά σχόλια: το έντονα απαγορευτικό ύφος του Δία (στ. 550) προκαλεί το ξέσπασμα της Ήρας και έτσι η ένταση της σκηνής βαθμιαία ανεβαίνει. Το παράπονο των πρώτων λόγων της Ήρας γίνεται ανοιχτή κατηγορία εναντίον του Δία (στ. 553).

στ. 559-560 συμπληρωματικά σχόλια: ακούγεται η «βουλή» του Δία ως υποψία την οποία απεύχεται η Ήρα, που προστάτευε πάντα τους Αχαιούς και μισούσε θανάσιμα τους Τρώες, επιθυμώντας την ολοσχερή καταστροφή τους.

στ. 562-568 συμπληρωματικά σχόλια: οι φραστικές απειλές συμβάλλουν στη αυξητική πορεία της έντασης και σηματοδοτούν την όξυνση της σύγκρουσης. Οι απειλές του Δία που ακούγονται σ’ αυτήν και σε άλλες σκηνές του έπους απηχούν μάλλον τις συγκρούσεις μεταξύ των θεών σ’ ένα μακρινό παρελθόν, πολύ πριν ο Δίας επιβάλει την εξουσία του και επικρατήσει στον κόσμο τάξη και αρμονία.

στ. 571 συμπληρωματικά σχόλια: Η σκηνή στο παλάτι του Δία (συνέλευση των θεών, σύγκρουση Δία και Ήρας) παρουσιάζει κάποιες αντιστοιχίες με την αγορά των Αχαιών και τη σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα. Και οι δυο σκηνές πραγματοποιούνται έπειτα από μια ικεσία (Χρύση, Θέτιδας), κέντρο τους έχουν μια σύγκρουση (Αγαμέμνονα και Αχιλλέα, Δία και Ήρας), ο ανώτερος στην ιεραρχία επικρατεί (Αγαμέμνονας, Δίας), ο κατώτερος ιεραρχικά υποχωρεί (Αχιλλέας, Ήρα), έχουν ίδιο ύφος (εριστικό, βίαιο), κεντρικό θέμα τους είναι η τιμή, σε στιγμές κρίσης εκδηλώνεται συμφιλιωτική παρέμβαση (Νέστορας, Ήφαιστος), οι υπόλοιποι (στρατός, θεοί) παρακολουθούν βουβοί. Διαφορές: η παρέμβαση του Ήφαιστου είναι πιο αποτελεσματική από του Νέστορα, η υποχώρηση του Αχιλλέα είναι μικρή σε σύγκριση με την ολοκληρωτική παραίτηση της Ήρας.

στ. 573 συμπληρωματικά σχόλια:  Τη σοβαρότητα της συμφιλιωτικής παρέμβασης του Ήφαιστου διασπούν τα εξής: οι κωμικές εικόνες (στ. 580-581 και 588) των επιχειρημάτων του, οι έντονα κωμικές εικόνες του προσωπικού του παθήματος (στ. 591-594) και κυρίως η εικόνα του ως οινοχόου, ρόλος που ταίριαζε σε σύμβολα αρμονίας και ομορφιάς, όπως ο Γανυμήδης ή η Ήβη.

στ. 585 συμπληρωματικά σχόλια: να τονιστεί το κωμικό στοιχείο της σκηνής: ο χωλός θεός σε ρόλο οινοχόου!

στ. 591 συμπληρωματικά σχόλια: ο ποιητής προσαρμόζει μια γνωστή ιστορία στις ανάγκες της σκηνής. Σύμφωνα με την παράδοση, η Ήρα είχε πετάξει τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο και όχι ο Δίας· αυτό έγινε, όταν γεννήθηκε ο δύσμορφος θεός (Σ 393 κ.εξ.).

στ. 595 συμπληρωματικά σχόλια: οι Σίντιες ήταν κάτοικοι της Λήμνου, μάλλον θρακικής καταγωγής· ο Στράβωνας τους ταυτίζει με τους Σιντούς που κατοικούσαν στη Σιντική. Αυτοί περιέθαλψαν (στ. 594) τον Ήφαιστο, όταν έπεσε με την ψυχή στο στόμα (ετοιμοθάνατος, αν και θεός! — έντονη η αντίληψη του ανθρωπομορφισμού) στο νησί τους, που έκτοτε έγινε κέντρο λατρείας του θεού.

στ. 601: συμπληρωματικά σχόλια: η σκηνή της έριδας της Ήρας με τον Δία δεν επινοήθηκε από τον ποιητή μόνο και μόνο για να μας δώσει στοιχεία από τη ζωή και την οργάνωση-ιεραρχία της θεϊκής κοινότητας, αλλά συμβάλλει αποφασιστικά και στην πλοκή του μύθου: η ανυποχώρητη στάση του Δία και η υπογράμμιση της εξουσίας και της δύναμής του μας βεβαιώνουν ότι θα τηρήσει την υπόσχεσή του προς τη Θέτιδα και είμαστε έτοιμοι να δούμε πλέον πώς θα γίνει αυτό, ώστε να δικαιωθεί ο Αχιλλέας.

στ. 602 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια: το χαρούμενο συμπόσιο με το οποίο κλείνει η σκηνή στον Όλυμπο μας δείχνει ότι η ζωή των θεών είναι ανέμελη, χωρίς βάσανα, και οι συγκρούσεις και οι μικροδιαφορές μεταξύ τους δε διαρκούν πολύ.

στ. 604 του Φοίβου: η ραψωδία άρχισε με την εικόνα του Απόλλωνα ως θεού τιμωρού με φαρέτρα και βέλη. Εδώ έχουμε την εντελώς αντίθετη εικόνα του: είναι ο θεός της μουσικής, που συνοδεύει με την κιθάρα του το τραγούδι των Μουσών.

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Γ, στ.121-244

Ιλιάδα, Γ 121-244 - Η τειχοσκοπία

στ. 121 συμπληρωματικά σχόλια: Η Ίρις εδώ ενεργεί αυθόρμητα (πρβ. Ψ198), αφού δεν αναφέρεται ούτε υπονοείται κάποια απόφαση του Δία. Το μοναδικό σχέδιο του Δία που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι η υλοποίηση της υπόσχεσης που ο θεός έδωσε στη Θέτιδα, το οποίο όμως καθυστερεί η και κινδυνεύει λόγω της μονομαχίας. Η συγκεκριμένη πλοκή εξυπηρετεί το σχέδιο του ποιητή: η μονομαχία Μενέλαου – Πάρη μας μεταφέρει στην αρχή του πολέμου και δίνει στον ακροατή την εντύπωση ότι όλα τώρα αρχίζουν. Η εμφάνιση της Ελένης πάνω στα τείχη έχει πολλαπλές λειτουργίες: γνωρίζουμε την αφορμή του πολέμου και το έπαθλο της επικείμενης μονομαχίας, αλλά καλύπτεται και ο απαιτούμενος χρόνος για την προετοιμασία της θυσίας και των ορκίων κάτω στο πεδίο της μάχης (αληθοφάνεια χρόνου). Ο Όμηρος συνηθίζει, όταν χρειάζεται να καλύψει το μεσοδιάστημα μετάβασης ενός προσώπου από ένα σημείο σε άλλο, να μας μεταφέρει σε άλλη σκηνή. Η τεχνική αυτή που ανακόπτει για λίγο τη δράση καλείται επιβράδυνση (ας θυμηθούμε από την Οδύσσεια την ιστορία του Αυτόλυκου και της ουλής του Οδυσσέα στη σκηνή των νίπτρων, τ 417-493). Η τεχνική αυτή όχι μόνο εντείνει το ενδιαφέρον και την αγωνία του ακροατή, αλλά προσφέρει και σημαντικές πληροφορίες.

στ. 125-128 συμπληρωματικά σχόλια: Η περιγραφή του υφαντού της Ελένης είναι ένα είδος «έκφρασης». Στον τεχνικό όρο «έκφραση» εντάσσεται κάθε περιγραφή έργου των εικαστικών τεχνών (πραγματικού η φανταστικού). Φανταστική «έκφραση» είναι, π.χ., η περιγραφή της περόνης του Οδυσσέα (Οδύσσεια τ 243-247, μτφρ. Δ.Ν. Μαρωνίτης). Το υφαντό της Ελένης δε δηλώνει μόνο πόσο αισθητός είναι ο πόλεμος στο εσωτερικό της πόλης, αλλά και πόσο αυτός απασχολεί την ηρωίδα, που αισθάνεται υπεύθυνη για όσα συμβαίνουν. Το γεγονός μάλιστα ότι το υφαντό απεικονίζει όσα υποφέρουν για χάρη της («εξ αφορμής της») οι Αχαιοί και οι Τρώες προσδίδει στην ύφανση τους ακόμη πιο τραγική διάσταση. Τη σκηνή αυτή ξεπερνάει σε τραγικότητα η ανάλογη του Χ 440 κ.εξ., όπου η Ανδρομάχη υφαίνει ανυποψίαστη, ενώ ο Έκτορας φονεύεται από τον Αχιλλέα έξω από τα τείχη.

στ. 130-138 συμπληρωματικά σχόλια: η περιγραφή των προετοιμασιών στο πεδίο της μάχης σε ευθύ λόγο δίνει στον ποιητή τη δυνατότητα να αποδώσει με δραματικότερο τρόπο την εικόνα των καθιστών στρατιωτών και να υπογραμμίσει την άμεση εμπλοκή της Ελένης στα γεγονότα

στ. 145 συμπληρωματικά σχόλια: σε κάθε ομηρική μονομαχία το έπαθλο θα έπρεπε να βρίσκεται στο χώρο όπου γινόταν η σύγκρουση των δύο αντιπάλων. «Στον ελληνικό μύθο η επίμαχη γυναίκα βρίσκεται μπροστά και παρακολουθεί τη μονομαχία. Τι νόημα έχει η παρουσία της; Στην παλιά εποχή το βραβείο, ό,τι πράγμα και να ήταν —και η γυναίκα δεν ήταν άλλο από πράγμα, είδαμε — έπρεπε να είναι ορατό στους αντίζηλους. Ανταποκρίνεται σε μια πρωτόγονη απαίτηση του ανθρώπου, αυτό που για χάρη του θα αγωνιστείς, συχνά με κίνδυνο της ζωής σου, να το δεις, να αποτιμήσεις την αξία του και έπειτα να παλέψεις να το κερδίσεις. Γι’ αυτόν το λόγο ο αθλοθέτης το παρουσιάζει από την αρχή στη μέση του αγώνα, δεν περιορίζεται να το αναγγείλει μόνο.» (Κακριδής Ι.Θ., Ξαναγυρίζοντας…, σελ. 69-70).

στ. 146-148 συμπληρωματικά σχόλια: τα ονόματα των γερόντων έχουν ηρωικό η τιμητικό χαρακτήρα, όπως θα ταίριαζε στους συμβούλους της πόλης. Εξαίρεση αποτελεί ο Ουκαλέγων (= ο αμέριμνος) < ουκ + άλέγω (= αυτός που δε φροντίζει). Το περίεργο αυτό όνομα πρέπει να ήταν παραδοσιακό, αφού ο ποιητής δύσκολα θα επινοούσε ένα όνομα αταίριαστο με την ιδιότητα του συμβούλου.

στ. 151 συμπληρωματικά σχόλια: αν και το όνομα του Πρίαμου ακούγεται πολύ συχνά στο έπος, ελάχιστα προβάλλεται από τους προσδιορισμούς που το συνοδεύουν η ρητορική δεινότητα και η σύνεσή του, όπως στη συγκεκριμένη σκηνή. Η συμμετοχή του επίσης στις συνελεύσεις δεν είναι ανάλογη με αυτήν του γέροντα του ελληνικού στρατοπέδου, του Νέστορα, ούτε σε συχνότητα ούτε σε έκταση.

στ. 155 συμπληρωματικά σχόλια: με την έκφραση του θαυμασμού των γερόντων για την ομορφιά της Ελένης και τη διάθεση του Πρίαμου να ζητήσει πληροφορίες για τους αρχηγούς των Αχαιών, ο ποιητής βρίσκει έναν εύσχημο τρόπο να παρακάμψει την εύλογη απορία των γερόντων για το λόγο που έφερε την Ελένη στα τείχη.

στ. 163 συμπληρωματικά σχόλια:  η παρατήρηση του στρατοπέδου πάνω από τα τείχη δημιουργεί την εντύπωση αρχαίου θεάτρου και συμπληρώνει την εικόνα που σχημάτισε ο ακροατής του έπους με τον Κατάλογο της ραψ. Β- με την Τειχοσκοπία ο ποιητής απομακρύνει τον ακροατή του από το αχαϊκό στρατόπεδο και του προσφέρει μια εποπτική εικόνα όλου του τρωικού πεδίου, όπου διεξάγονταν οι πολεμικές επιχειρήσεις

στ. 166 συμπληρωματικά σχόλια:  αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η εξωτερική περιγραφή των προσώπων που δίνεται από τον Πρίαμο φτάνει μέχρι την απόδοση εσωτερικών ψυχικών χαρισμάτων μόνο στην περίπτωση που αυτό αντανακλά στην εξωτερική εμφάνιση και το παράστημα των ηρώων (π.χ. στ. 169-170, όπου το παράστημα του Αγαμέμνονα αποπνέει σεβασμό, επιβλητικότητα και αρχοντιά)· αντίθετα, η Ελένη στις περιγραφές της δίνει τα ψυχικά χαρίσματα και τον εσωτερικό κόσμο των αρχηγών των Ελλήνων, επειδή τους γνωρίζει καλά, (στην περίπτωση του Οδυσσέα και του Μενέλαου προσθέτει κάποιες πληροφορίες και ο Αντήνορας που έτυχε να τους γνωρίσει). Να σημειώσουμε επίσης ότι ο ποιητής αποφεύγει να βάλει την Ελένη η τον Πρίαμο να αναφερθούν στον Αχιλλέα η στην απουσία του. Η ραψωδία Γ είναι η μόνη στην οποία δεν γίνεται καθόλου λόγος για τον Αχιλλέα.

στ. 181 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια:  ο ποιητής αναδεικνύει την άμετρη αρχοντιά και ευγένεια του Πρίαμου όχι μόνο από τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται στην Ελένη, αλλά και από την εκτίμηση και το θαυμασμό που δείχνει για τους αντιπάλους του Αχαιούς βασιλιάδες κάτω στην πεδιάδα στην ίδια σκηνή. Αυτή την ασύγκριτη αρχοντιά θα έχουμε την ευκαιρία να τη θαυμάσουμε στα έσχατα όριά της, όταν στην τελευταία ιλιαδική ραψωδία ο γέροντας πατέρας, ικέτης στη σκηνή του Αχιλλέα, θα βρει την ψυχική δύναμη να καμαρώσει την ισόθεη ομορφιά του μεγαλύτερου εχθρού του (Ω 629 κ.εξ.).

στ. 184 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια: εδώ παρακολουθούμε μια από τις ελάχιστες στιγμές που ο Πρίαμος, σαν άλλος Νέστορας, αναφέρεται σε κατορθώματα του παρελθόντος του.

στ. 213-215 συμπληρωματικά σχόλια: ο ποιητής τονίζει την ευφράδεια, τη (λακωνική) συντομία, τη σαφήνεια και την ευστοχία των λόγων του Μενέλαου. Να προσέξουμε, ωστόσο, ότι η λακωνικότητα του βασιλιά της Σπάρτης δεν έχει σχέση με το γνωστό «λακωνίζειν» των Δωριέων, των οποίων η «κάθοδος» θα γίνει περίπου έναν αιώνα μετά τα Τρωικά. Αξίζει να παρατηρήσουμε επίσης ότι τους επαινετικούς λόγους για τον Μενέλαο ο ποιητής τους βάζει στο στόμα του Αντήνορα· θα ήταν δύσκολο για την Ελένη να μιλήσει η ίδια μ’ αυτόν τον τρόπο για τον πρώην σύζυγό της.

στ. 218-220 συμπληρωματικά σχόλια: το ακίνητο σκήπτρο δήλωνε ότι αυτός που το κρατούσε ήταν ανόητος ή οργισμένος, γιατί ο χαρισματικός ρήτορας έκανε χειρονομίες δίνοντας έμφαση σε κάποια σημεία του λόγου του. Η συμπεριφορά βέβαια του Οδυσσέα σε συνδυασμό με το στ. 217 («με τα μάτια τον στη γη προσηλωμένα») και τους στ. 221-223 φαίνεται ότι οφειλόταν στην πολλή σκέψη. Παρατηρούμε έντονη αντίθεση μεταξύ εξωτερικής εικόνας και πραγματικής αξίας του ομιλητή.

στ. 230-233: συμπληρωματικά σχόλια:  η Ελένη αναφέρεται στον Ιδομενέα χωρίς να ερωτηθεί από τον Πρίαμο, επειδή γνώριζε τον ήρωα από παλιά. Έτσι, στη συνέχεια εστιάζει το ενδιαφέρον της σε πιο προσωπικά θέματα: από τις οικογενειακές αναμνήσεις που της ξυπνά η εικόνα του Ιδομενέα, εύκολα πηγαίνει στην έγνοια για τα αδέλφια της. Ίσως αυτή η αγωνία της να δικαιολογεί τα σύντομα σχόλιά της για τον Αίαντα και τον Ιδομενέα, που βρίσκονται σε έντονη αντίθεση με τις μακροσκελείς αναφορές της στον Αγαμέμνονα και τον Οδυσσέα.

στ. 236 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια:  σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Κάστορας, επειδή ήταν γιος του θνητού Τυνδάρεω, ήταν και ο ίδιος θνητός, σε αντίθεση με τον αδελφό του Πολυδεύκη, γιο του Δία. Όταν λοιπόν κάποτε σκοτώθηκε ο Κάστορας, ο Πολυδεύκης δέχτηκε να μοιραστεί μαζί του την αθανασία. Έτσι, όταν ο ένας κατέβαινε στον Άδη, ο άλλος ανέβαινε στον Όλυμπο. Ο Όμηρος όμως, όπως δείχνει ο στ. Γ 243, θεωρεί και τα δυο αδέλφια θνητά.

στ. 243-244 συμπληρωματικά σχόλια: η αναζήτηση από την Ελένη των δύο αδελφών της βοηθάει τον ποιητή να κλείσει ομαλά τη συζήτησή της με τον Πρίαμο και γενικότερα τη σκηνή της «τειχοσκοπίας», ενώ παράλληλα δημιουργεί τραγική ειρωνεία (πρβ. στ. 243). Ίσως τονίζεται επίσης η έσχατη μοναξιά και απομόνωση της ηρωίδας.

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Ζ, στ.369-529

στ. 375 συμπληρωματικά σχόλια: αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο ποιητής τονίζει το σημείο που «εστάθηκε» ο ήρωας («εις το κατώφλι») ο πολεμιστής νιώθει άβολα σ’ ένα χώρο που δεν του ταιριάζει και βιάζεται (αντίθετα με τον αδερφό του, τον Πάρη, βλ. Σ στ. 320 κ.εξ.) να επιστρέψει στο δικό του χώρο, στο πεδίο της μάχης. Ο ποιητής επιμένει να προβάλλει την ταχύτητα των κινήσεων του Έκτορα από τη στιγμή που ξεκίνησε από το στρατόπεδο για την πόλη (στ. 116-117, 237, 242, 313, 370, 375, 390) δίνεται έτσι στον ακροατή η εντύπωση ότι ο πρόμαχος της Τροίας νιώθει άσχημα μακριά από το χώρο στον οποίο τον καλεί το καθήκον.

στ. 378-380 συμπληρωματικά σχόλια:  χρήση της τεχνικής των «άστοχων ερωτημάτων». Στη συνέχεια η «έξυπνη οικονόμα» θα απορρίψει (στ. 383-385) τις λογικές δυνατότητες που πρόβαλε ο Έκτορας σχετικά με την έξοδο της Ανδρομάχης και θα δώσει τη σωστή απάντηση τοποθετώντας την εμφαντικά στο τέλος (στ. 386-389).

«Το θέμα [των άστοχων ερωτημάτων] […] είναι καθαρά οργανωμένο: ανάμεσα σε δύο πρόσωπα το πρώτο απορεί για κάτι και προτείνει, το ίδιο πρώτα, με τη μορφή διαζευκτικών ερωτημάτων, κάποιες, οπωσδήποτε εύλογες λύσεις· επειδή όμως καμιά από αυτές δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, έρχεται η σειρά του δεύτερου προσώπου να δώσει τη σωστή απάντηση, αφού όμως πρώτα αναιρέσει μια-μια και όσο γίνεται με τα ίδια λόγια τις λύσεις που πρότεινε ο άλλος. Από λογική άποψη, η διεξοδική αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων του πρώτου είναι φλυαρία περιττή. Το πιο φυσικό θα ήταν τα άστοχα ερωτήματα να αγνοηθούν και η απάντηση να είναι χωρίς πολλά λόγια: Αυτό που ρωτάς έγινε γι’ αυτόν και γι’ αυτόν το λόγο — όπως κάνει ο Αυτομέδοντας στο ω (στ. 125-127). Ό,τι όμως από λογική άποψη είναι περιττό, μπορεί πολύ ωραία από ποιητική άποψη να είναι απόλυτα δικαιωμένο. Έτσι στην περίπτωση των άστοχων ερωτημάτων, η σωστή λύση του προβλήματος κρατιέται σκόπιμα για το τέλος, για ν’ ακουστεί γεμάτη βάρος και δύναμη, αφού πρώτα η φαντασία μας παρασύρθηκε σε σφαλερούς δρόμους, δύο φορές μάλιστα: Μήπως είναι αυτό, μήπως είναι εκείνο; — Ούτε αυτό είναι ούτε εκείνο, μόνο αυτό! Αντίθετα, με την κοφτή από την αρχή λύση —αυτό είναι το σωστό— θα αδυνάτιζε κάθε κίνηση της φαντασίας.» (Κακριδή Ε.Ι., Η διδασκαλία, σελ. 64-65).

στ. 388 συμπληρωματικά σχόλια: η υπόθεση της οικονόμου για την κατάσταση της Ανδρομάχης βρίσκεται σε αντιστοιχία με την πληροφορία που μας έχει δώσει κιόλας ο ποιητής (στ. 373) και βοηθάει τον ακροατή να πλάσει με τη φαντασία του την εικόνα. Η ενέργεια της Ανδρομάχης να τρέξει στα τείχη, για να μάθει νέα του Έκτορα, την εξισώνει με τις άλλες Τρωαδίτικες που περικύκλωσαν τον Έκτορα κατά την είσοδό του στην πόλη, αγωνιώντας να μάθουν νέα για τους δικούς τους (στ. 237-241) ταυτόχρονα, ωστόσο, τη διακρίνει από τις ανώνυμες αυτές συζύγους και αδελφές των πολεμιστών και την βάζει στο χώρο των Σκαιών πυλών σε μια άλλη χρονική στιγμή, ώστε αυτή η συνάντηση να απομακρύνεται συνεχώς και να μοιάζει αδύνατη, ως την τελευταία στιγμή που οι δυο σύζυγοι θα συναντηθούν σαν από σύμπτωση. Ο ποιητής με αριστοτεχνικό τρόπο προετοίμασε τον ακροατή να δεχτεί αυτόν το χώρο συνάντησης πολύ φυσικά, αλλά και δημιουργώντας του μεγάλη αγωνία, μήπως και αυτή η συνάντηση δεν πραγματοποιηθεί ποτέ. Η ανησυχία της Ανδρομάχης την σπρώχνει έξω και τρέχει να αναζητήσει τον άντρα της στο χώρο του· η επιθυμία επίσης του Έκτορα να δει τους δικούς του για τελευταία ίσως φορά, με την ευκαιρία του ερχομού του στην πόλη, τον ωθεί να ψάξει τη γυναίκα του στο δικό της χώρο, στο παλάτι. Δεν τη βρίσκει όμως και η βιασύνη του να γυρίσει στη μάχη τον οδηγεί στις πύλες που βγάζουν στο στρατόπεδο. Η συνάντηση μοιάζει να ματαιώνεται, ο ποιητής παίζει με την αγωνία του ακροατή του και να που σαν από σύμπτωση η συνάντηση πραγματοποιείται ακριβώς στον μεταίχμιο χώρο, στο σημείο όπου χώρος του μάχιμου στρατιώτη (Έκτορα) και χώρος του άμαχου πληθυσμού (Ανδρομάχη και Αστυάνακτας) εγγίζονται (δηλαδή στις δυσώνυμες Σκαιές πύλες). Το χωρίο Σ 386-389 παραπέμπει στο Χ 460 κ.εξ., όταν η Ανδρομάχη θα ορμήσει σαν τρελή στα τείχη, έχοντας συνειδητοποιήσει ήδη ότι ο Έκτορας είναι νεκρός. «Η παραπομπή είναι ολοφάνερη και προοικονομία διακριτική και συγκινητική» σημειώνει ο  G.S. Kirk  στα σχόλιά του.

στ. 404-405 συμπληρωματικά σχόλια: να τονίσουμε την κινηματογραφική περιγραφή της εικόνας· ο ποιητής, αφού ξεκινάει από την παρουσίαση του σκηνικού, προχωράει στους πρωταγωνιστές (στ. 392 κ.εξ.) και εστιάζει στις κινήσεις πριν καταλήξει στο βλέμμα και την έκφραση του προσώπου (στ. 404-406). Το πρόσωπο του σκληρού πολεμιστή γλυκαίνει στη θέα του γιου του και ένα χαμόγελο ηρεμίας αποδίδει τα αισθήματα του πατέρα. Να σημειώσουμε επίσης ότι την ανέλπιστη συνάντηση των δύο συζύγων ο ποιητής τη δίνει με απαράμιλλη διακριτικότητα και άριστα ψυχολογημένο τρόπο. Λείπουν οι συναισθηματικές εξάρσεις και οι αισθησιακές λεπτομέρειες· με λιτό τρόπο απεικονίζονται οι συγκρατημένες κινήσεις. Ο πατέρας πλησιάζει χωρίς να πει τίποτα· το τρυφερό χαμόγελο που ζωγραφίζεται στο πρόσωπο του τα λέει όλα. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μητέρα και σύζυγο· η ανέλπιστη χαρά της εκφράζεται από τα δακρυσμένα μάτια της και από την αυθόρμητη κίνηση της να αγγίξει το χέρι του συντρόφου της.

στ. 406 κ.εξ.συμπληρωματικά σχόλια:  το επιφώνημα που πρώτο ακούγεται από τα χείλη της Ανδρομάχης («Οϊμέ!») είναι η απαραίτητη εισαγωγή ενός λόγου συναισθηματικά φορτισμένου, που μόλις αρχίζει, και ανταποκρίνεται στην εικόνα που έχουμε σχηματίσει για την ψυχολογική της κατάσταση από τα λόγια του ίδιου του ποιητή (στ. 373, 394 και 406) και της «έξυπνης οικονόμας» (στ. 386 και 388). Τα επιχειρήματα της γυναίκας του Έκτορα, συναισθηματικού κυρίως χαρακτήρα, αποκτούν και έντονο υποκειμενικό χρώμα, όταν εκτός από την ορφάνια του παιδιού τους, προβάλλουν σαν όπλο και τη δική της χηρεία. Η επιχειρηματολογία της κινείται σε τρία χρονικά επίπεδα: α) πρώτα αναπτύσσει ό,τι φοβάται για το μέλλον και θέλει να το αποφύγει (στ. 406-413α), β) ύστερα κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν: τι είχε και τι έχασε (στ. 413β-428), και γ) επανέρχεται στο παρόν: τι έχει τώρα (στ. 429-430). Το νόημα: αν στις απώλειες του παρελθόντος προστεθεί στο μέλλον η απώλεια του μοναδικού προσώπου που έχει τώρα, τότε ο πόνος γι’ αυτήν θα είναι αβάσταχτος και καλύτερα να πεθάνει.

στ. 414 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια:  με επική άνεση δίνεται η ιστορία της πατρικής οικογένειας της Ανδρομάχης. Έτσι όμως ο ποιητής έχει την ευκαιρία να αναφερθεί πλατιά στον Αχιλλέα, στον ιπποτισμό και τη γενναιότητά του (σε 15 στίχους!), ώστε να μην ξεχνάει ο ακροατής τον κεντρικό ήρωα του έπους, αλλά και να μας υποβάλει την εντύπωση ότι η Ανδρομάχη δεν θα καταφέρει να ξεφύγει από την τραγικότητα της γενιάς της· λεπτή τραγική ειρωνεία κρύβεται σ’ αυτά τα λόγια της γυναίκας του Έκτορα: αυτός που ξεκλήρισε την πατρικής της οικογένεια θα της στερήσει αργότερα και τη μοναδική παρηγοριά που της έμεινε, τον άντρα της. Να θυμίσουμε επίσης ότι στην ομηρική μάχη ο νικητής πρέπει να γίνει κύριος του νεκρού σώματος και των όπλων του αντιπάλου, για να θεωρηθεί ολοκληρωμένη η νίκη του. Γι’ αυτό πολλές φορές η μάχη συνεχίζεται γύρω από ένα νεκρό πολεμιστή: ο αντίπαλος προσπαθεί να του αφαιρέσει τα όπλα του, ενώ οι συμπολεμιστές του τα υπερασπίζονται. Ο Αχιλλέας, όπως βλέπουμε, προτιμάει να στερηθεί αυτήν την ικανοποίηση, που θα σήμαινε ατίμωση για το γέροντα βασιλιά των Κιλίκων. Η αναφορά στην ιπποτική συμπεριφορά του ήρωα απέναντι στο νεκρό Αετίωνα δείχνει την αγάπη του ποιητή για τον Πηλείδη.

στ. 421 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια:  η μητέρα της Ανδρομάχης είχε την τύχη που είχαν όλες οι γυναίκες της ομηρικής εποχής στον πόλεμο, οδηγήθηκε δηλαδή σκλάβα στο στρατόπεδο των Ελλήνων στην Τροία και στη συνέχεια εξαγοράστηκε από τον πατέρα της, τον παππού της Ανδρομάχης (η μετάφραση του στ. Σ 428 από τον I. Πολυλά δεν αποδίδει σωστά το πρωτότυπο· καλύτερα: «στο σπίτι του πατρός της»). Ο ποιητής χειρίζεται με τέτοιο τρόπο την προσωπική ιστορία της Ανδρομάχης, ώστε με τον ξαφνικό θάνατο της μητέρας της να χάνει και το τελευταίο της στήριγμα από την πατρικής της οικογένεια και η μοναδική της παρηγοριά και ελπίδα πλέον να είναι ο Έκτορας. (Για την Άρτεμη ως αιτία ξαφνικού θανάτου γυναίκας, βλ. και Τ 59 και Ω 606.)

στ. 433 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια:  οι αιτίες που έκαναν το λόγο της Ανδρομάχης έντονα συναισθηματικό (αγάπη για τον άντρα της και φόβοι για το μέλλον του παιδιού της και το δικό της) την ωθούν στο τέλος να σκεφτεί και να προτείνει ένα αμυντικό σχέδιο που και λογικό και ρεαλιστικό είναι (πρβ. στ. 435-439). Αν και οι στ. 433-439 αθετήθηκαν από τους αρχαίους σχολιαστές, επειδή δεν άρμοζε σε μια γυναίκα να μιλάει σαν στρατηγός, η σύγχρονη έρευνα μάλλον αποδέχεται την αυθεντικότητά τους.

στ. 441 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια:  ο λόγος του Έκτορα είναι γεμάτος κατανόηση, αισθάνεται τους ίδιους φόβους με τη γυναίκα του, αλλά δεν είναι μόνο σύζυγος και πατέρας· βαραίνουν πάνω του οι ευθύνες που έχει απέναντι στο λαό του και το χρέος προς τη γενιά του. Ο Έκτορας είναι πολεμιστής· όσο και αν νιώθει τη γυναίκα του, δεν μπορεί να αφεθεί στο συναίσθημα, πρέπει να λειτουργήσει με γνώμονα τη λογική. Ο πρώτος πολέμαρχος της Τροίας νιώθει βαρύ πάνω του το βλέμμα των Τρώων συμπολεμιστών του και των γυναικών της Τροίας, που έχουν παιδιά στην πρώτη γραμμή. Γίνεται λόγος εδώ για την ομηρική «αιδώ», ένα ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής για το τι θα πουν οι άλλοι, αλλά και σεβασμού αυτής της κοινής γνώμης. Αυτός «ο φόβος της ατίμωσης» ήταν το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα της ομηρικής κοινωνίας. Σ’ αυτήν την εξωτερική πίεση προστίθεται και μια εσωτερική: ούτε ο ίδιος του ο εαυτός του επιτρέπει να κάνει πίσω («ουδ’ η καρδιά μου θέλει το»), θα είναι σαν να προδίδει τη φύση του («να είμαι γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχομαι των Τρώων»). Ο πολεμιστής αγωνίζεται για την πατρίδα του, αλλά και για τη διαφύλαξη της τιμής και της δόξας του πατέρα και της γενιάς του. Με τον αγώνα του και τη στάση του κερδίζει την εκτίμηση των συμπολιτών του, που έχει μεγάλη σημασία για τον ομηρικό άνθρωπο και εξασφαλίζει την τιμή και την υστεροφημία του. Η τιμή και η δόξα της οικογένειας είναι αξίες που η μια γενιά κληρονομεί από την άλλη· το χρέος της είναι να τις διατηρήσει και να τις επαυξήσει (γι’ αυτό ο γιος έπρεπε να δειχθεί πιο άξιος από τον πατέρα), ώστε να τις κληροδοτήσει στις επόμενες γενιές. Αυτό άλλωστε το ιδεώδες εκφράζεται στην ευχή του Έκτορα προς τους θεούς για το γιο του. Για τους λόγους αυτούς βλέπουμε τον Έκτορα να πολεμάει, ακόμα και όταν είναι πεπεισμένος ότι η Τροία θα χαθεί και ο ίδιος θα σκοτωθεί: ο ομηρικός ήρωας δεν μάχεται για τη νίκη, αλλά για την τιμή και τη δόξα της γενιάς του, αξίες διαχρονικές και αιώνιες που δεν εξαρτώνται από τη νίκη η από την ήττα. Η στάση αυτή εξισώνει τον πρόμαχο των Τρώων με τους μαχητές των Θερμοπυλών.

στ. 450-455 συμπληρωματικά σχόλια:  στην κορυφή της πυραμίδας των αγαπημένων προσώπων ο Έκτορας τοποθετεί την Ανδρομάχη· το ίδιο είχε κάνει και η σύζυγός του μ’ αυτόν (στ. 429-430), όμως στην περίπτωση της Ανδρομάχης αυτό ήταν αναμενόμενη λογική απόληξη, αφού έχει ήδη χάσει όλους τους αγαπημένους της πατρικής της οικογένειας.

στ. 462-465 συμπληρωματικά σχόλια: η ευχή του Έκτορα, να τον βρει ο θάνατος πριν δει την ατίμωση της γυναίκας του, βρίσκεται σε αντιστοιχία με την ευχή της Ανδρομάχης (στ. 410-411) και τονίζει την αμοιβαιότητα των αισθημάτων των δύο συζύγων. Να τονίσουμε ωστόσο ότι ο πόνος του άντρα δεν οφείλεται μόνο στον καημό της γυναίκας του, αλλά και στις αρνητικές συνέπειες που θα έχει η δική της σκλαβιά στην υστεροφημία και την τιμή του. Για τον κτηνώδη τρόπο μεταχείρισης των αιχμαλώτων γυναικών πρβ. Β 355.

στ. 466 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια:  η κίνηση του Έκτορα στρέφει την προσοχή του ακροατή σ’ ένα νέο πρόσωπο και η σκηνή διευρύνεται. Από στενά συζυγικής γίνεται οικογενειακή· μετά τον Έκτορα σύζυγο ο ποιητής μάς προετοιμάζει να δούμε τον Έκτορα πατέρα. Η γεμάτη παιδική αφέλεια αντίδραση του μικρού Αστυάνακτα γίνεται με αριστοτεχνικό τρόπο μεγάλη ποίηση: οι γονείς ξεχνούν, έστω για λίγο, την απελπισία που τους ζώνει και τις απαισιόδοξες προβλέψεις των προηγούμενων λόγων τους και αφήνονται να γελάσουν. Η όμορφη πλαστική εικόνα των στίχων αυτών κάνει και τον ακροατή να ξεχάσει τη βαριά ατμόσφαιρα. Παρατηρούμε επίσης ότι η Ανδρομάχη με το λόγο της επιδίωξε να κερδίσει τον Έκτορα σύζυγο και πατέρα εις βάρος του Έκτορα πολεμιστή και δεν το έτυχε. Αυτό το πετυχαίνει ο μικρός Αστυάνακτας με τη δική του διαμαρτυρία: η εικόνα του Έκτορα που αφήνει το κράνος του καταγής είναι ένας έμπρακτος αφοπλισμός μπροστά στη δύναμη της παιδικής αθωότητας. Τέλος, σημειώνουμε ότι η αλλαγή της ατμόσφαιρας, την οποία προκάλεσε η καταλυτική παρουσία του μικρού Αστυάνακτα, δικαιολογεί την αισιοδοξία και την ελπίδα των ευχών του πατέρα προς το γιο. Επίκεντρο τώρα της σκηνής είναι το παιδί, οπότε δεν θα μπορούσε να ακουστεί κάτι κακό. Εξάλλου, ο Έκτορας έχει αφήσει τον πολεμιστή καταγής, τώρα είναι μόνο πατέρας, και ως πατέρας μόνο αισιόδοξα μπορεί να σκεφτεί. Η ηρωικής ιδεολογία επιβεβαιώνεται και πάλι: ο γιος, αντάξιος του πατέρα, επιστρέφει φορτωμένος λάφυρα, πηγή χαράς για τη μητέρα του.

στ. 482-485 συμπληρωματικά σχόλια: η κίνηση του Έκτορα να δώσει το παιδί στη σύζυγό του, ενώ το πήρε από την παραμάνα, δίνει στον ποιητή την ευκαιρία να φέρει πιο κοντά τους αγαπημένους συζύγους μέσω του παιδιού, που αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ τους. Εκείνη το δέχεται «γελοκλαίγοντας» (στ. 484)· το όμορφο σύνθετο αποδίδει με ψυχολογική αλήθεια τα ανάμεικτα συναισθήματα της Ανδρομάχης. Η αισιοδοξία που γέννησε η προσευχή συγκρούεται με τη θλίψη των προηγούμενων λόγων της. Να σημειώσουμε επίσης ότι στην αρχή της σκηνής εκείνη του είχε αγγίξει το χέρι (στ. 405). Τώρα εκείνος μετά το πλησίασμα που προκάλεσε το παιδί την αγγίζει χαϊδευτικά (στ. 485). Η τρυφερότητα του πατέρα έφτασε μέχρι το φιλί (στ. 474), του συζύγου είναι πιο συγκρατημένη.

στ. 489 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια:  η μοιρολατρία της σκέψης του Έκτορα είναι ανάλογη με σημερινές αντιλήψεις, όπως «ό,τι γράφει δεν ξεγράφει» κ.τ.ό. Η Ανδρομάχη θα υφαίνει στον αργαλειό της, όταν ο Έκτορας θα είναι νεκρός (Χ στ. 437 κ.εξ.). Τέλος, με την κίνηση του Έκτορα να ξαναφορέσει την περικεφαλαία του (στ. 494), η οικογενειακή σκηνή τελειώνει ο σύζυγος και πατέρας ξαναγίνεται στρατιώτης.

στ. 500-502 συμπληρωματικά σχόλια:  τα δάκρυα παίζουν σημαντικό ρόλο σ’ όλη τη διάρκεια της σκηνής: στην αρχή της (στ. 406) εκφράζουν χαρά και ευτυχία για την απρόσμενη συνάντηση (η Ανδρομάχη είχε έρθει στις Σκαιές πύλες να μάθει νέα του Έκτορα η έστω να τον δει από μακριά), μετά την αισιόδοξη ευχή στους θεούς τα αισθήματα της συζύγου και μητέρας είναι ανάμεικτα και αυτό αποδίδει η μετοχή «γελοκλαίγοντας» («δακρυόεν γελάσασα», στ. 484), ενώ στο τέλος τα δάκρυά της (στ. 496) εκφράζουν εύγλωττα την πίκρα του αποχωρισμού. Όταν όμως τα δάκρυα γίνονται πρόωρος θρήνος στο παλάτι, ο ακροατής του έπους συνειδητοποιεί ότι το πρωτοπαλίκαρο της Τροίας γυρίζει στο πεδίο της μάχης έχοντας πάνω του το σημάδι του θανάτου. Σ’ ολόκληρη τη σκηνή, εξάλλου, ήταν έντονο το φάσμα του θανάτου του Έκτορα. Έτσι η αισιοδοξία των τελευταίων λόγων του σ’ αυτή τη ραψωδία (στ. 526-529) έχει έντονη τη σφραγίδα της τραγικής ειρωνείας. Η προοικονομία επίσης του στ. 502 πρέπει να μείνει καλά τυπωμένη στη μνήμη του ακροατή, γιατί από το σημείο αυτό και μετά τίποτα δεν θα προμηνύει το θάνατο του Έκτορα, αντίθετα οι νίκες των Τρώων που θα ακολουθούσουν, σύμφωνες με τη «βουλής» του Δία για τη δικαίωση του Αχιλλέα, θα μας κάνουν να περιμένουμε το αντίθετο. Οι νίκες όμως αυτές δεν θα παρασύρουν πλέον τον ακροατή σε λανθασμένα συμπεράσματα: έχει ακούσει ακόμη και τον ίδιο τον υπερασπιστή της Τροίας να προφητεύει την πτώση της. Και το κυριότερο, ο ποιητής μάς έχει κιόλας βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε πως το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων γυρίζει στο πεδίο της μάχης έχοντας πάνω του το σημάδι του θανάτου: σε ολόκληρη τη σκηνή η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το θάνατο του και στο τέλος ο πρόωρος θρήνος που στήνεται στο παλάτι θα θυμίζει από εδώ και πέρα ότι οι νίκες του Έκτορα θα είναι το αναγκαίο πέρασμα για το θάνατο.

στ. 521-525 συμπληρωματικά σχόλια αυστηρός με τον αδελφό του στις προηγούμενες σκηνές: μπροστά στη μητέρα τους Εκάβη (Σ στ. 280-285) και όταν συνάντησε τον ίδιο στο παλάτι του (Σ στ. 326-331). Εδώ όμως, που τον βλέπει έτοιμο να ορμήσει στη μάχη, του μιλάει πολύ φιλικά και αναγνωρίζει τη γενναιότητά του. Παρά το φιλικό ύφος του όμως, δεν παραλείπει να ψέξει την εκούσια οκνηρία του αδελφού του και να του θυμίσει για μια ακόμη φορά την ευθύνη που έχει γι’ αυτόν τον πόλεμο. Εξηγεί, επίσης, και τη δική του δύσκολη θέση και τη θλίψη του, όταν ακούει τους Τρώες δίκαια να κατηγορούν τον Πάρη.

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Ι, στ.225 – 431

Ιλιάδα, Ι 225 – 431 - Ο λόγος του Οδυσσέα και ο αντίλογος του Αχιλλέα

στ. 228 συμπληρωματικά σχόλια: οι τρεις πρώτοι στίχοι (225-227) αποτελούν τη θετική εισαγωγή του λόγου του Οδυσσέα, έτσι ώστε η αντιθετική έκφραση του στ. 228, «τον νουν όμως…», να προετοιμάσει για κάτι αρνητικό: ο βασιλιάς της Ιθάκης διεκτραγωδεί στη συνέχεια την κρισιμότητα της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί στο ελληνικό στρατόπεδο, για να υποστηρίξει στο τέλος ότι μοναδική λύση σωτηρίας είναι η επιστροφή του Αχιλλέα στη μάχη (στ. 231).

στ. 232-236 συμπληρωματικά σχόλια:  τα λόγια του Οδυσσέα διαγράφουν με ρεαλιστικό τρόπο το σκηνικό μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η σκηνή της «πρεσβείας»· ο ποιητής, εξάλλου, φρόντισε να εντυπωσιάσει τον ακροατή του, όταν περιέγραφε τις εικόνες αυτές στο τέλος του £: το σκοτεινό σκηνικό φωτίζεται μόνο από τις αναρίθμητες φωτιές των εχθρών που λάμπουν σαν τα αστέρια μιας ξάστερης νύχτας. Οι Τρώες για πρώτη φορά στο δεκάχρονο αυτό πόλεμο βρήκαν το θάρρος να στρατοπεδεύσουν στην πεδιάδα· εμψυχωμένοι μάλιστα από τις αστραπές του Δία (βλ. Περιληπτική αναδιήγηση του Θ) περιμένουν με αισιοδοξία τις εξελίξεις της επόμενης μέρας.

στ. 237-243 συμπληρωματικά σχόλια: εναργής περιγραφή της αλαζονείας του Έκτορα. Η συμπεριφορά του προμάχου των Τρώων δίνεται με εκφράσεις που δηλώνουν εύγλωττα την ύβρη- ιδιαίτερα με τη φράση «φοβερή μέσα τον λύσσα εμπήκε» ο Οδυσσέας παρουσιάζει τον Έκτορα να βρίσκεται υπό την επήρεια της άτης και να βαδίζει προς την καταστροφή του. Ο Οδυσσέας, βέβαια, δεν γνωρίζει τις επιθυμίες και τα σχέδια του Έκτορα, όπως τα εκθέτει με λεπτομέρειες στους στ. 240-243· ο ποιητής όμως, θέλοντας να κάνει το λόγο του πιο πειστικό, του μεταφέρει γνώσεις δικές του, τις οποίες άλλωστε έχει ακούσει κιόλας ο ακροατής (βλ. Περιληπτική αναδιήγηση του Θ).

στ. 252-258 συμπληρωματικά σχόλια: σε άλλο χωρίο της Ιλιάδας (Η 127) μαθαίνουμε ότι ο Οδυσσέας μαζί με τον Νέστορα, κατά τη διάρκεια της περιοδείας τους στην Ελλάδα με στόχο να στρατολογήσουν νέους για την τρωική εκστρατεία, είχαν περάσει και από τη Φθία· αυτό σημαίνει ότι είχε ακούσει ο ίδιος τον Πηλέα να συμβουλεύει τον Αχιλλέα. Όσον αφορά τις συμβουλές του πατέρα προς το γιο, να επισημάνουμε επίσης τα εξής: α) τα λόγια του Πηλέα εκφράζουν τις απόψεις της ομηρικής εποχής σχετικά με τα όρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων· μπορεί η νίκη να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη θέληση και τη βοήθεια των θεών, αλλά η αξία της αυτοκυριαρχίας και της πραότητας, που εξαρτώνται από τον ίδιο τον άνθρωπο, είναι πολύ μεγάλη. β) Οι συμβουλές του Πηλέα είναι βαθιά ψυχολογημένες· ο πατέρας ξέρει το παιδί του καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. γ) Τοποθετημένες μάλιστα σ’ αυτό το σημείο, ισχυροποιούν την επιχειρηματολογία του Οδυσσέα και αποτελούν όπλο ψυχολογικής πίεσης προς τον Αχιλλέα, ενώ αποκαλύπτουν για μια ακόμη φορά στον ακροατή το δύσκολο χαρακτήρα του ήρωα.

στ. 261-299 συμπληρωματικά σχόλια: στην απαρίθμηση των δώρων αξίζει να επισημάνουμε: α) Στην αξιολογική κλίμακα των δώρων που θα δοθούν άμεσα (στ. 277) η Βρισηίδα τοποθετείται στο τέλος και αφιερώνονται σ’ αυτήν τέσσερις ολόκληροι στίχοι (στ. 273-276)· τονίζεται έτσι η σημαντικότητά της και η αξία της επιστροφής της, αφού αυτήν ήταν η αιτία του θυμού του ήρωα. β) Ο όρκος του Αγαμέμνονα (στ. 274-276) υπονοεί ότι ο αρχιστράτηγος είχε αντιληφθεί το λάθος του από την πρώτη στιγμή, γι’ αυτό άλλωστε απέφυγε να αγγίξει την κόρη· ο εγωισμός του ωστόσο δεν του επέτρεπε να επανορθώσει. γ) Εκτός από τα δώρα που θα δοθούν άμεσα, ο Αγαμέμνονας υπόσχεται και άλλα για το μέλλον (στ. 277-299): αυτά θα δοθούν όμως σε δυο δόσεις· μετά την άλωση της Τροίας (277¬282) και μετά την επιστροφή στην πατρίδα (283-299) και εξαρτώνται από αστάθμητους παράγοντες και από τη θέληση των θεών.

στ. 300-306 συμπληρωματικά σχόλια: ο Οδυσσέας με το λόγο του αποδεικνύεται γνώστης της τέχνης της πειθούς και της ανθρώπινης ψυχολογίας· αλλά κυρίως ως γνώστης του ηρωικού κώδικα αξιών, του οποίου ιδανικό πρότυπο ήταν ο Αχιλλέας, αφήνει για το τέλος το δέλεαρ της δόξας και της τιμής. Ο Πηλείδης θα χρειαστεί πολλή δύναμη για να μείνει ασυγκίνητος μπροστά σ’ αυτήν την προσφορά. Κι όμως: «Σε τούτη την όμορφα συνθεμένη ρήση, που ζωγραφίζει εναργείς ρητορικές εικόνες της νίκης του Έκτορος και των συμβουλών του Πηλέως την ώρα του αποχωρισμού, ο Οδυσσεύς προσέφερε στον Αχιλλέα να κερδίσει δόξα και έξοχα δώρα και του υπέδειξε ότι οφείλει να ελέγξει την οργή του – δεν πρόφερε όμως ούτε μια λέξη κατάκρισης για τον Αγαμέμνονα ή για την ομολογία του ότι το λάθος ήταν δικό του (στ. 115 κ.εξξ.), ούτε μια λέξη υποστήριξης ή συμπάθειας για τον Αχιλλέα εκ μέρους των άλλων πολεμάρχων, ούτε μια λέξη σχετικά με την αγανάκτησή τους για την προσβολή που υπέστη εκείνος.»

στ. 225-306 Ο Οδυσσέας στο λόγο του: α) Τονίζει την κρισιμότητα της κατάστασης του στρατού και τους δικαιολογημένους φόβους. β) Επισημαίνει ότι ο Ζευς ενθαρρύνει τους Τρώες με καλούς οιωνούς (στ. 236). γ) Υποστηρίζει ότι ο Έκτορας έχει καταληφθεί από μανία πολεμική και περιμένει να ξημερώσει η ημέρα, για να κάψει τα πλοία και να σκοτώσει τους Αχαιούς (στ. 237-243). δ) Υπογραμμίζει ότι θα είναι πια αργά, αν τώρα δεν σπεύσει ο Αχιλλέας να βοηθήσει τους Αχαιούς (στ. 250). ε) Επικαλείται τις συμβουλές του Πηλέα, όταν έστελνε το γιο του στον πόλεμο, να είναι μετριοπαθής στο θυμό του (στ. 256). στ) Απαριθμεί τα πολλά και εξαίρετα δώρα που θα δώσει ο Αγαμέμνονας στον Πηλείδη, αν αυτός αφήσει το θυμό του και έρθει να βοηθήσει τους Αχαιούς. ζ) Τέλος, πολύ ψυχολογημένα λέει στον Αχιλλέα ότι, αν μισεί τον Αγαμέμνονα και περιφρονεί τα δώρα του, ας λυπηθεί τους Αχαιούς, που κινδυνεύουν και που θα τον τιμήσουν ως θεό (στ. 302) και, ως επιστέγασμα όλων των επιχειρημάτων, επιφέρει το δελεαστικότατο επιχείρημα ότι τώρα είναι ευκαιρία να σκοτώσει τον Έκτορα, που βρίσκεται μακριά από τα κάστρα της Τροίας, και να κερδίσει άμετρη δόξα. Βλ. και Καλογεράς Β.Α., Αισθητική., σελ. 301-302.

στ. 308 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: «Στα συντριπτικά αυτά επιχειρήματα του Οδυσσέα ο Αχιλλέας αντιτάσσει: α) Ότι δεν έχει ενδιαφέρον να πολεμάει κανείς και να μην αναγνωρίζεται η αξία του. β) Ότι ο πόλεμος αυτός γίνεται για τον Αγαμέμνονα και την Ελένη, ενώ αυτού του έχουν αφαιρέσει τη Βρισηίδα. γ) Ας προστατεύσει τον Αγαμέμνονα το τείχος που έχτισε και η τάφρος. δ) Ότι τα δώρα του Αγαμέμνονα είναι μισητά και ότι ούτε την κόρη του θέλει (στ. 389). ε) Το να σκοτώσει τον Έκτορα και να κυριεύσει την Τροία είναι βέβαια μεγάλη δόξα, αλλά αυτή τη δόξα θα την πληρώσει, σύμφωνα με ένα χρησμό, με το γρήγορο θάνατο τους.» (Καλογερά Β.Α., Αισθητική…, σελ. 302)

στ. 309-313 συμπληρωματικά σχόλια: τονίζεται εδώ η ευθύτητα του χαρακτήρα και η ειλικρίνεια του Αχιλλέα, καθώς επίσης και η αποστροφή του προς την υποκρισία· το επιχείρημα της ειλικρίνειας θα του επιτρέψει να τα πει όλα «έξω απ’ τα δόντια». Η ρητή διαβεβαίωση του ότι δεν θα υποχωρήσει από τις θέσεις του, τοποθετημένη εμφατικά στην αρχή της ρήσης του (στ. 310), προδικάζει την αποτυχία της «πρεσβείας»· ο λόγος του, ωστόσο, θα είναι μακροσκελής, όχι μόνο για να στηρίξει ο ήρωας με επιχειρήματα την ανυποχώρητη στάση του, αλλά και για να αφήσει την πίκρα του να εκφραστεί. Η αιτιολογική πρόταση του στ. 312 μαζί με την έκφραση-υπερβολή, που δηλώνει μίσος στον ύψιστο βαθμό («μισητός, όσο του Άδ’ οι πύλες») αποκαλύπτουν την ταραγμένη ψυχολογικής του κατάσταση. Τα λόγια αυτά, που επαινούν την ειλικρίνεια και καταδικάζουν το αντίθετο ήθος, αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα τη στιγμή που λέγονται στον Οδυσσέα (βλ. παρακάτω, Κείμενα από τη βιβλιογραφία, αρ. 1 και 2).

στ. 316-322 συμπληρωματικά σχόλια: ο Αχιλλέας συσχετίζει την προσφορά ενός γενναίου πολεμιστή με την ηθική, κυρίως, αμοιβή του, την τιμή, και συμπεραίνει ότι δεν αξίζει να πολεμάει κανείς, γιατί και ο γενναίος και ο δειλός αμείβονται το ίδιο στη ζωή, ενώ και η μοίρα του θανάτου είναι κοινή και για τους δυο. Τη γενική αυτήν διαπίστωση την τεκμηριώνει με προσωπικά παραδείγματα. Η αντίθεση της προσφοράς με την ανταπόδοση τονίζεται με μια παραστατικότατη παραβολή (στ. 323 κ.εξ.), που εξαίρει τη συμβολή του ήρωα στον πόλεμο, αλλά υποβιβάζει όλους τους άλλους Αχαιούς και όχι μόνο τον Αγαμέμνονα. Για τη σκέψη που διατυπώνεται στο στ. 327, βλ. παραπάνω σχόλ. Α 148 κ.εξ

στ.348 κ.εξ.συμπληρωματικά σχόλια: σίγουρα τα λόγια αυτά λέγονται με αρκετή δόση πικρής ειρωνείας. Το τείχος (βλ. περίληψη Η 316-482) κατασκευάστηκε, επειδή λείπει ο Αχιλλέας. Η Ελ. Κακριδή σημειώνει σ’ αυτό το χωρίο: «Μέσα από τα λόγια τον προβάλλει ο μεγάλος αντίμαχος, ο Έκτορας: τόσα χρόνια μόνο ο Αχιλλέας μπορούσε να τον συγκρατήσει. Αυτό που ήθελε ο Αχιλλέας έχει γίνει. Οι Αχαιοί βρίσκονται σε δύσκολη θέση, ο Έκτορας φρενιάζει. Η Φθία σημαίνει για τον Αχιλλέα τη ζωή, τη ζωή του Αχιλλέα. Τα αγαθά του Αγαμέμνονα και της Τροίας το θάνατο. Πιο κάτω (στ. 406-409) η διαπίστωση θα γενικευτεί. […] Να νιώθει τάχα ικανοποιημένος; Τι περιμένει; Ο ποιητής τον βάζει να προχωρεί ένα βήμα ακόμα: Αύριο φεύγω! […]Ο Αχιλλέας δεν πρόκειται να φύγει. Να πούμε πως όλα τελείωναν εδώ, δε θα υπήρχε ολόκληρο το δεύτερο μέρος της Ιλιάδας πως, αν ο Αχιλλέας ξεθύμωνε με τα δώρα και ξαναγύριζε στη μάχη, θα ήταν ένας απλός επικός ήρωας σαν το Μελέαγρο για παράδειγμα, πως η εμμονή τον Αχιλλέα που τον μεταβάλλει από μια στιγμή και πέρα σε τραγικό ήρωα που προκαλεί ο ίδιος χωρίς να το ξέρει, το θάνατο του Πάτροκλου και έμμεσα και το δικό του, όλα αυτά είναι σωστά, όμως δε φτάνουν.Την αντίφαση ανάμεσα σ’ αυτό που απειλεί πως θα κάνει ο Αχιλλέας και σ’ αυτό που κάνει πρέπει να την ερμηνεύσουμε και μέσα από την ίδια την ψυχολογία του: ο ήρωας παλεύει με τον εαυτό του. Είναι αλήθεια πως θέλει να φύγει, μια αντίρροπη όμως δύναμη τον εμποδίζει, δεν αφήνει κανείς εύκολα τον κόσμο του, κι ο κόσμος του Αχιλλέα είναι ο κόσμος του πολέμου. Για το διχασμό αυτό ο ποιητής δε μας λέει τίποτα: όλα αυτά βγαίνουν από το δεδομένο ότι παραμένει στην Τροία.Πάρα πολύ φυσικά το όραμα της Φθίας του φέρνει στη σκέψη τα αγαθά που άφηνε εκεί πέρα, όταν έφτανε στην Τροία, αυθόρμητη η αντίδραση: «τι ήθελα κι ερχόμουνα», για να περάσει σ’ αυτά που θα πάρει μαζί του, αποτέλεσμα της πολεμικής του δραστηριότητας όλα αυτά τα χρόνια και στο μοναδικό που του λείπει, αυτό που του πήρε αυθαίρετα ο Αγαμέμνονας. Εδώ η ευθύνη βαραίνει ολόκληρη τον Αγαμέμνονα: «ο Αγαμέμνονας μου το ‘χει αρπάξει»… Αυτό που ζητά τώρα ο Αχιλλέας είναι να ξεμπροστιαστεί ο Αγαμέμνονας μπροστά σε ολόκληρο τον αχαϊκό στρατό, γοργά όμως περνά η σκέψη του από την επιθυμία, να αποκαλυφθεί η αδιαντροπιά του, για να μην μπορεί να ξεγελάσει άλλον, στον προσωπικό του καημό: με γέλασε, με αδίκησε. Η πικρή εμπειρία οδηγεί στην τελεσίδικη απόφαση: άλλη φορά δε με γελά! […] Ο ποιητής βάζει τον Αχιλλέα να χρησιμοποιεί το σχήμα της υπερβολής για να υπογραμμιστεί πόσο κατηγορηματικός είναι στην άρνησή του ο ήρωας: όλα τα καλά του κόσμου να μου έδινε, εγώ δεν τα θέλω, αν δε μου πληρώσει πρώτα…! Εδώ ο λόγος είναι πάλι για την άδικη προσβολή. Τα λόγια του Αχιλλέα αφήνουν να φανεί πως περιμένει κι άλλη ξεπληρωμή. Λες και η αλλαγή στην τύχη του πολέμου και η ταπείνωση του Αγαμέμνονα δεν είναι ξεπληρωμή ή τουλάχιστον αρκετή ξεπληρωμή. Με το σχήμα της υπερβολής (στ. 385-386) υπογραμμίζεται και η κατηγορηματική άρνηση του Αχιλλέα να πάρει γυναίκα του την κόρη του Αγαμέμνονα. Δεν την παίρνω, ακόμα και αν έχει όλα τα χαρίσματα του κόσμου. Μέσα από τα λόγια του Αχιλλέα με τη διπλή υπερβολή που περιέχουν, προβάλλει και πάλι το ιδανικό της εποχής για τη γυναίκα: όμορφη και χρυσοχέρα (βλ. Α113 εξ.). Λογικά, τα λόγια αυτά του Αχιλλέα δένουν με την αιτιολογική πρόταση: «Τι εμένα, αν γύρω… εκείνος». Τα λόγια που μεσολαβούν (στ. 392-393) είναι πιο πολύ ειρωνεία παρά αιτιολόγηση της άρνησής του. Από το όραμα μιας ευτυχισμένης ζωής δίπλα σε ένα αγαπημένο ταίρι η σκέψη του Αχιλλέα περνά εύκολα στην υπέρτατη αξία της ζωής, της δικής του πρώτα (στ. 401-405), και της ζωής του ανθρώπου γενικά (στ. 406-409). Ο ποιητής στους στίχους 402 εξ. βρίσκει την ευκαιρία να προβάλει μπροστά στα μάτια μας το όραμα της ευτυχισμένης άλλοτε Τροίας (πβ. Χ 147-156).» (Κακριδή Ε.Ι., Η διδασκαλία…, σελ. 221-223)

στ.387 συμπληρωματικά σχόλια: αυτός ο στίχος είναι ο μόνος σ’ όλη τη μακροσκελή απάντηση του Αχιλλέα που επιτρέπει μια μικρή ελπίδα υποχώρησης. Αν και ο ήρωας έχει δηλώσει επανειλημμένα την πρόθεση του να μείνει αμετακίνητος στη θέση του και μάλιστα να αναχωρησει αύριο κιόλας για τη Φθία, η διατύπωση αυτή υπονοεί ότι θα μπορούσε με κάποιον τρόπο ο Αγαμέμνονας να «πληρώσει ολόκληρον το μέγ’ αδίκημά του» και ο Αχιλλέας να επιστρέψει στη μάχη. Στη συνέχεια της συζήτησης με τον Φοίνικα και τον Αίαντα ο Αχιλλέας θα φανεί πιο υποχωρητικός. Αυτό γίνεται κυρίως στους στ. Ι 649-655, όπου η σκέψη για αναχώρηση στην πατρίδα εγκαταλείπεται και ο ήρωας δηλώνει ότι θα μπει στη μάχη, όταν ο Έκτορας φτάσει μέχρι τα καράβια των Μυρμιδόνων. Είναι ολοφάνερο ότι ο Αχιλλέας θέλει την ολοκληρωτική ταπείνωση και τον απόλυτο εξευτελισμό του Αγαμέμνονα — τότε μόνο ο αρχιστράτηγος θα του έχει «πληρώσει ολόκληρον το μέγ’ αδίκημά του».

Στ.398-400 συμπληρωματικά σχόλια: η πίκρα του Αχιλλέα είναι τόσο μεγάλη που τον αναγκάζει να υποστηρίξει ιδέες και αντιλήψεις, οι οποίες δεν ταιριάζουν με το χαρακτήρα του ούτε είναι δυνατόν να τις πιστεύει. Πώς είναι δυνατόν ο κυριότερος εκπρόσωπος του ομηρικού ηρωικού ιδανικού να προτιμάει την απόλεμη ζωή ενός φιλήσυχου οικογενειάρχη; Τι νόημα μπορεί να έχει γι’ αυτόν μια μακροχρόνια ζωή, όταν αυτή είναι στερημένη από δόξα και τιμή; Και όμως αυτήν υποστηρίζει ότι θα επιλέξει, και μάλιστα τη συστήνει και στους άλλους (στ. 398-417).

Στ.410-416 συμπληρωματικά σχόλια: ο Οδυσσέας του θύμισε τα λόγια του πατέρα του (στ. 254-258)· ο Αχιλλέας θα αναφέρει ως απάντηση το χρησμό της μητέρας του, σύμφωνα με τον οποίο είχε τη δυνατότητα να επιλέξει είτε το θάνατο κάτω από τα τείχη της Τροίας, που θα συνοδευόταν όμως από τιμή και δόξα αιώνια, γιατί θα είχε σκοτώσει τον πρώτο πολέμαρχο της Τροίας, προετοιμάζοντας έτσι ουσιαστικά την πτώση της πόλης, είτε την επιστροφή στην πατρίδα με αντάλλαγμα μια ήσυχη και μακροχρόνια αλλά άδοξη ζωή. Είναι φανερό ότι ο ποιητής χρησιμοποιεί το θέμα της μοίρας του Αχιλλέα ανάλογα με τις ανάγκες κάθε σκηνής (πρβ. Α στ. 415-416, όπου δεν υπάρχει δυνατότητα επιλογής).

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Π, στ.684-867

Ιλιάδα, Π 684-867 - Το κύκνειο άσμα και ο θάνατος του Πάτροκλου

στ. 686 συμπληρωματικά σχόλια: ποια τύφλωσις!: στο πρωτότυπο ο ποιητής αποκαλεί τον Πάτροκλο νήπιο, χαρακτηρισμός που προοιωνίζεται κάτι κακό. Είναι φανερό και από τα επόμενα ότι η άτη έχει χτυπήσει τον ήρωα και ξεχνάει τις εντολές του Αχιλλέα (στ. 87 κ.εξ.). Είναι λογικό μετά τις απανωτές επιτυχίες, με αποκορύφωμα τη νίκη του επί του Σαρπηδόνα, η αυτοπεποίθηση του Πάτροκλου να έχει ενισχυθεί υπερβολικά. Ο ποιητής τονίζει πρώτα την προσωπική ευθύνη του ήρωα, που δεν υποχωρεί μετά τη διάσωση των πλοίων, όπως του είχε ζητήσει ο Αχιλλέας, αλλά δεν ξεχνάει και τη βουλή του Δία, που συμφωνεί απόλυτα με το βιβλικό μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι (στ. 688-691).

στ. 692 συμπληρωματικά σχόλια: Ποιον πρώτον…: ενώ η τυπική εισαγωγή σε καταλόγους πεσόντων απαιτεί ερώτημα που απευθύνει ο ποιητής στη Μούσα η στον εαυτό του (πρβ. Ε 703, Ξ 508 κ.α.), εδώ το ερώτημα δίνεται σε β’ πρόσωπο, σε μια συγκινητική αποστροφή του ποιητή προς τον ήρωα, όπως σε πολλά σημεία αυτής της ενότητας (στ. 744, 754, 787, 812-813, 843). Η αποστροφή αυτού του τύπου, εκτός των άλλων, εκφράζει τη συμπάθεια και τη συμπόνια του ποιητή για τον ήρωα.

στ. 702-705 συμπληρωματικά σχόλια: Και τρεις εσκάλωσε φορές… ο ήρως: ο αριθμός τρία είναι τυπικός, όχι μόνο στον Όμηρο, αλλά γενικά στις λαϊκές διηγήσεις μέχρι σήμερα (βλ. και σχόλ. Α 54). Τυπικό επικό σχήμα είναι και η τριπλή επίθεση ενός ήρωα που αποκρούεται την τέταρτη φορά.. (πρβλ. και παρακάτω στ. 784 κ.εξ.).

στ. 702 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια: το τυπικό σχήμα «τρεις… αλλά την τέταρτη φορά» δημιουργεί αγωνία στο ακροατήριο, που θα περίμενε ότι η τέταρτη προσπάθεια θα απέβαινε μοιραία για τον Πάτροκλο σύμφωνα με το παραδοσιακό μοτίβο. Ο ποιητής όμως τον «σώζει» αυτή τη φορά από τον Απόλλωνα και παρατείνει τη μάχη, αυξάνοντας έτσι και την αγωνία μας, μέχρι την εμφάνιση και πάλι του ίδιου τυπικού σχήματος των τριών (στ. 784 κ.εξ.), που θα είναι πλέον μοιραίο.

στ. 721-725 συμπληρωματικά σχόλια: στα λόγια του θεού λανθάνει ειρωνεία, αφού αυτοπαρουσιάζεται κατώτερος του Έκτορα και υποθέτει ότι ίσως ο Φοίβος (ο ίδιος, δηλαδή) βοηθήσει τον Έκτορα να σκοτώσει τον Πάτροκλο, πράγμα που θα γίνει στη συνέχεια.

στ. 744 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: είναι η τελευταία φορά που ο Πάτροκλος γελά με τις νίκες του· σε λίγο η αριστοτελική περιπέτεια επέρχεται. Τα λόγια του ήρωα έχουν τον γνωστό κυνισμό των θριαμβολογιών αυτού που πλανάται και αγνοεί ότι και το δικό του τέλος πλησιάζει. Ανάλογη περίπτωση τραγικής άγνοιας θα επιδείξει σε λίγο και ο Έκτορας (στ. 829 κ.εξ.).

στ. 757 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: η παρομοίωση («δνο λεοντάρια») δηλώνει ισότιμη μάχη. Σε άλλες περιπτώσεις το ισχυρότερο ζώο επικρατεί, όπως στους στ. 487-489, όπου ο Πάτροκλος είναι το λιοντάρι και ο Σαρπηδόνας ταύρος, η στους στ. 823-826, όπου λιοντάρι είναι ο Έκτορας και ο Πάτροκλος παραβάλλεται με κάπρο. Παρ’ όλα αυτά ο στ. 753, όπου ο Πάτροκλος παρομοιάζεται με λιοντάρι που δέχεται τραύμα στο στήθος, είναι μια ακόμη προσήμανση του θανάτου του ήρωα.

στ. 780 συμπληρωματικά σχόλια: χωρίς να θέλ’ η μοίρα: (στο πρωτότυπο υπέρ αίσαν) όταν κάποιος επιχειρεί πράγματα που ξεπερνούν τη θέληση της μοίρας, θα πρέπει να περιμένει ανατροπές. Κι αυτές δεν θα αργήσουν να έρθουν στους επόμενους στίχους.

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Σ, στ.478-616

Ιλιάδα, Σ 478-616 - Ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα-Περιγραφή της ασπίδας

ΔΟΜΗ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.478-488: Κατασκευή της ασπίδας – Εικονογράφηση: κοσμικά στοιχεία.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.489-507: Εικονογράφηση: μια πόλη σε καιρό ειρήνης.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.508-539: Εικονογράφηση: μια πόλη σε καιρό πολέμου.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.540-571: Εικονογράφηση: σκηνές από το γεωργικό βίο.

5Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.572-588: Εικονογράφηση: σκηνές από τον κτηνοτροφικό βίο.

6Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.589-605: Εικονογράφηση: ο χορός.

7Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.606-616: Εικονογράφηση: ο Ωκεανός – Κατασκευή των άλλων όπλων – Αναχώρηση της Θέτιδας.

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ:

1)      Ο γάμος.

2)      Η απονομή δικαιοσύνης.

 στ. 482 συμπληρωματικά σχόλια: ο πρώτος στίχος της περιγραφής αποδίδει το σύνολο των παραστάσεων, από τα ουράνια σώματα που τοποθετούνται στο κέντρο (εικόνες του σύμπαντος) ως τον Ωκεανό που εικονογραφείται να περιβάλλει όλες τις άλλες παραστάσεις. Πιθανόν στο κέντρο της ασπίδας η γύρω από τον ομφαλό (αν υπήρχε ομφαλός) ο Ήφαιστος φιλο¬τεχνεί τη γη, τη θάλασσα και τα ουράνια σώματα (στ. 482-488). Σε μια δεύτερη ζώνη, αν θεωρηθεί πρώτη η κεντρική του «σύμπαντος», απεικονίζονται δύο πόλεις σε ειρη¬νικές και πολεμικές σκηνές αντίστοιχα (στ. 489-539). Στην τρίτη ζώνη απεικονίζονται τρεις σκηνές από τη γεωργική ζωή: όργωμα, θερισμός, τρύγος (στ. 540-571). Η τέταρ¬τη ζώνη περιλαμβάνει σκηνές από την ποιμενική ζωή: ένα κοπάδι βόδια που δέχεται επίθεση λιονταριών και ένας βοσκότοπος με κοπάδι πρόβατα (στ. 572-588). Στην πέμπτη ζώνη απεικονίζονται σκηνές χορού, όπου αναγνωρίζουμε και τον ίδιο τον ποιητή στην κεντρική μορφή του «θείον αοιδού» (στ. 589-605). Τελευταίος μνημονεύεται ο Ωκεανός (στ. 606-607), τον οποίο ο ποιητής πιθανόν τον φαντάζεται ως ένα κύκλο ανά¬μεσα σε δύο διακοσμητικές ζώνες της στεφάνης.

στ. 483-485 συμπληρωματικά σχόλια: οι αρχαίοι πρέπει να φαντάζονταν τον ουρανό ως θόλο που κάλυπτε τον επίπεδο δίσκο της γης. Ο Ωρίωνας ήταν σπουδαίος κυνηγός, σύντροφος στο κυνήγι της Αρτέμιδας, η οποία όμως τον σκότωσε από φθόνο, επειδή τον είχε αγαπήσει η Αυγή (Οδύσσεια ε 135-138). Τότε οι θεοί τον έκαναν αστερισμό και η θέση του ήταν μεταξύ της Μ. Άρκτου και του Μ. Κυνός.

486-488 συμπληρωματικά σχόλια: την Άρκτον… το λούσμα δεν γνωρίζει: η Μ. Άρκτος, σε αντίθεση με τον ήλο, τη σελήνη και τα άλλα άστρα που ανατέλλουν και δύουν στον Ωκεανό, δεν λούζεται στα νερά αυτού του ποταμού που περιβάλλει τη γη, όπως πίστευαν οι αρχαίοι. Κάθε φορά που βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα και ετοιμάζεται να πάρει το λουτρό της, εμφανίζεται ο Ωρίωνας, ο μεγάλος κυνηγός, και την τρομάζει. Στην πραγματικότητα όμως ο αστερισμός της Μ. Άρκτου δεν βυθίζεται στον Ωκεανό, επειδή δεν δύει ποτέ στον ορίζοντα («αυτού γυρίζει / πάντοτε») για τους κατοίκους του βόρειου ημισφαίριου.

στ. 489 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: «Η εναλλακτική ερμηνεία (που προτείνεται από τον Οαξατίη 1973) είναι ότι ο ένας αντίδικος ισχυρίζεται ότι κατέβαλε την αποζημίωση για το θάνατο κάποιον, ενώ ο άλλος αρνείται ότι έλαβε την παραμικρή πληρωμή. Πηγαίνουν, λοιπόν, να βρουν διαιτητή για την έκδοση απόφασης (ενώπιον ενός χαρακτηριστικά ανήσυχου πλήθους Ελλήνων). Με τη σειρά τους οι δημογέροντες, καθισμένοι στις επίσημες θέσεις τους και κρατώντας το σκήπτρο τον ομιλητή, προτείνουν συμβιβασμούς- δύο τάλαντα χρυσού (πρόκειται για το ποσό που προσφέρεται ως τέταρτο βραβείο στην αρματοδρομία, με πέμπτο βραβείο έναν πήλινο στάμνο – Ψ 269-270) θα προσφερθούν στον δημογέροντα, του οποίου η γνώμη θα θεωρηθεί η δικαιότερη από τους παρευρισκόμενος. Η διαδικασία αυτή μοιάζει πολύ με εκείνην που ακλουθεί τη διένεξη μεταξύ Αντιλόχου και Μενελάου μετά την αρματοδρομία (Ψ 566 κ.εξ.) […]. Όποια ερμηνεία κι αν ισχύει, αυτό που συμβαίνει εδώ είναι η εκδίκαση μιας υπόθεσης αστικού δικαίου — λύση προτιμότερη από τη βεντέτα ή την εξορία – είναι μάλιστα πιθανόν ότι, παρουσιάζοντας εδώ τη σκηνή αυτή, ο ποιητής παρεμβάλλει συνειδητά έναν υπαινιγμό στην άρνηση τον Αχιλλέως να δεχθεί την αποζημίωση που πρόσφερε ο Αγαμέμνων και στα φρικτά αποτελέσματα της πεισμονής τον, τα οποία συνειδητοποίησε ο ίδιος στην αρχή της παρούσας ραψωδίας.» (Edwards M.W., σελ. 386-387)

στ. 508-539 συμπληρωματικά σχόλια: η σκηνή της εμπόλεμης πόλης παρουσιάζει αναλογίες με άλλες περιγραφές του ιλιαδικού έπους, π.χ. την περιγραφή της πολιορκίας μιας πόλης των Πυλίων από τους Επειούς (Λ 710 κ.εξ.), τη σκέψη του Έκτορα να μοιράσουν οι Τρώες τα υπάρχοντα της Τροίας με τους Αχαιούς (Χ 111-121)· ακόμη, η περιφρούρηση της πόλης που θυμίζει τις οδηγίες του Έκτορα για την υπεράσπιση της Τροίας (Θ 517-522). Επίσης, η αρπαγή κοπαδιών (στ. 526 κ.εξ.) και η επίθεση σε μοναχικούς βοσκούς είναι συνηθισμένο θέμα στην Ιλιάδα (βλ. π.χ Α 155, Σ 423-424). Στο στ. 539 παρατηρούμε ότι κάθε παράταξη προσπαθούσε να σύρει προς το μέρος της τους νεκρούς των αντιπάλων για να πάρει, προφανώς, τα όπλα τους. Δεν αποκλείεται αυτή η σκηνή να υπαινίσσεται τη μάχη γύρω από το σώμα του νεκρού Πάτροκλου. Σχετικά με την έκφραση «δύο στρατοί» (στ. 508): «Ηλ. στρατός μπορεί να έχει τη σημασία «ομάδα», «στράτευμα», π.χ. Θ 472, άρα το νόημα εδώ μπορεί να είναι απλά «δύο ομάδες <ενόπλων> ανδρών» ή «δύο στρατόπεδα», όχι απαραίτητα δύο διαφορετικοί στρατοί.

στ. 540-571 συμπληρωματικά σχόλια: η γεωργία, όπως και παραπάνω οι σκηνές οι σχετικές με τη ζωή της πόλης, και η δικαιοσύνη αποτελούν βασικές ασχολίες και διαδικασίες της πολιτισμένης κοινωνίας. Οι άγριοι Κύκλωπες, π.χ., δεν γνωρίζουν την καλλιέργεια της γης και το δίκαιο, ούτε έχουν συνελεύσεις ούτε ζουν σε κοινότητες (ι 106-115). Οι γεωργικές σκηνές τις οποίες παρακολουθεί με ικανοποίηση ο βασιλιάς (στ. 555-556) θυμίζουν την εικόνα του καλού βασιλιά της Οδύσσειας (τ 109 κ.εξ.). Στη σκηνή αυτή το «αγόρι» που «τραγουδούσε μελωδικά τον λίνον» παίζει το ρόλο του αοιδού, δηλαδή του ίδιου του ποιητή· η εικόνα του αοιδού δίνεται πιο καθαρά στο χορό των νέων (στ. 602-605). πρβ. Οδύσσεια, θ 581-583 και λ 414-417. Σύμφωνα με τις πηγές, το τραγούδι του Λίνου ήταν θρηνητικό και φαίνεται παράδοξο πώς τραγουδιέται σ’ αυτή τη σκηνή που είναι ευχάριστη. Αν όμως ο Λίνος ήταν ένας από τους θεούς της βλάστησης, ίσως το τραγούδι του να ήταν κατάλληλο για την εποχή του τρύγου το φθινόπωρο.

στ. 591-592 συμπληρωματικά σχόλια: η αναφορά στης «Κνωσού τα μέρη», δικαιολογείται και επειδή οι Κρήτες ήταν πολύ φημισμένοι χορευτές. Οι παρθένες χαρακτηρίζονται πολύπροικες, επειδή ήταν όμορφες και οι γαμπροί θα έδιναν πλούσια δώρα στους πατεράδες τους για να τις νυμφευτούν (βλ. και σχόλ. Σ 395).

 στ. 603 συμπληρωματικά σχόλια: τον ποιητή μπορεί να τον αντιπροσωπεύει «ο αοιδός ο θείος», αλλά και ο ίδιος ο Ήφαιστος, ο οποίος είναι επίσης δημιουργός και αναπαριστά με την τέχνη του βασικές πλευρές της ανθρώπινης ζωής, ό,τι δηλαδή κάνει και ο επικός ποιητής με το έργο του.

στ. 608-612 συμπληρωματικά σχόλια: η υπόλοιπη πανοπλία δίνεται συνοπτικά σε ελάχιστους στίχους. Τονίζεται έτσι η σημασία της διεξοδικής περιγραφής της ασπίδας για την προώθηση του μύθου και το συμβολισμό της: ο Αχιλλέας θα κρατάει στα χέρια του ένα όπλο που θα απεικονίζει τη ζωή ολόκληρη καθώς ο ίδιος θα βαδίζει προς το θάνατο. Να προσθέσουμε επίσης ότι «δεν θα προκαλούσε έκπληξη, εάν ο Όμηρος σκεφτόταν να συμβολίσει με τον τρόπο αυτό τη δύναμη και την αθανασία της τέχνης του, η οποία έπλασε μέσα στην ίδια την Ιλιάδα ένα αριστούργημα «τέτοιο, που ο κάθε άνθρωπος θα θαυμάζει, σαν τ’ αντικρίζει.”

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Χ, στ.247-394

Ιλιάδα, Χ 247-394 - Η μονομαχία Έκτορα και Αχιλλέα

ΔΟΜΗ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.247-311: Η ανταλλαγή λόγων και βολών.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.312-366: Ο θάνατος του Έκτορα.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.367-394: Η αφαίρεση των όπλων του Έκτορα – Η θριαμβολογία του Αχιλλέα.

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ:

1)      Η απάτη της Αθηνάς.

2)      Η αδιαλλαξία και η ωμότητα του Αχιλλέα.

3)      Ο θάνατος του Έκτορα και ο θάνατος του Πάτροκλου.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ:

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ:

1)      Καθοριστικό ρόλο παίζει μια θεότητα, που εξαπατά τον ηττημένο: ο Απόλλωνας τον Πάτροκλο, η Αθηνά τον Έκτορα.

2)      Ο ηττημένος φοράει τα άρματα του Αχιλλέα.

3)      Ο νικητής καυχιέται πάνω από τον ετοιμοθάνατο ηττημένο και δηλώνει με ωμότητα ότι δε θα σεβαστεί το κουφάρι του: ο Έκτορας λέει στον Πάτροκλο ότι θα παραδώσει το σώμα του στα όρνεια, ο Αχιλλέας λέει στον Έκτορα ότι θα αφήσει τα σκυλιά να τον κατασπαράξουν.

4)      Ο ετοιμοθάνατος συζητάει με το νικητή.

5)      Ο ετοιμοθάνατος προβλέπει το θάνατο του νικητή.

6)      Ο νικητής προσφωνεί τον ήδη νεκρό αντίπαλό του.

7)      Καθένας με τον τρόπο του, και ο Πάτροκλος και ο Έκτορας εξυψώνονται τη στιγμή του θανάτου τους

στ. 249 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: προηγείται ο τυπικός διάλογος των αντιπάλων πριν από τη σύγκρουση. Στο λόγο του Έκτορα να τονιστεί η αξιοπρέπεια, η ευγένεια και η μελαγχολική διάθεση. Η τελευταία είναι περισσότερο έντονη μετά τη σύγκρουση, όταν ο ήρωας εγκαταλείπει τη ζωή. Αντίθετα, ο λόγος και η στάση του Αχιλλέα χαρακτηρίζονται από υπερβολική σκληρότητα.

στ. 256-259 συμπληρωματικά σχόλια: με πρόταση του Έκτορα ο ποιητής προκαταλαμβάνει την εξέλιξη των γεγονότων. Η άρνηση του Αχιλλέα θα δείξει ως αναπόφευκτη συνέπεια την αγριότητά του, καθώς θα κακοποιήσει το πτώμα του Έκτορα. Ο πρόμαχος των Τρώων με την πρόταση του επικαλείται έναν κώδικα τιμής και την αυτονόητη συνήθεια να παραδίδονται οι νεκροί για ταφή. Έτσι εδώ η πρόταση για κάτι που είναι αυτονόητο γίνεται για να δώσει μεγαλύτερη δραματικότητα στη συμπεριφορά του Αχιλλέα, που με την παράβαση των κανόνων αυτών θα προκαλέσει τις διαμαρτυρίες των θεών.

στ. 297 συμπληρωματικά σχόλια: ο Έκτορας κατάλαβε τότε ότι προηγουμένως δεν του μίλησε ο Διήφοβος, που είναι μέσα στην Τροία, αλλά η Αθηνά, που τον ξεγέλασε με δόλο παίρνοντας τη μορφή του Διήφοβου. Αυτό το συμπεραίνει ο ήρωας γνωρίζοντας ότι η Αθηνά προστατεύει τον Αχιλλέα. Από αυτό το περιστατικό συμπεραίνει ότι τώρα ο θάνατος του πλησιάζει, αλλά είναι αποφασισμένος να πέσει ηρωικά.

στ. 308-311 συμπληρωματικά σχόλια: μια ακόμη από τις πολλές παρομοιώσεις της ραψ.Χ, για τις οποίες έχει παρατηρηθεί ότι: «ένα από τα εμφανέστερα χαρακτηριστικά της 22ης. ραψωδίας είναι η προβολή του θέματος της σε δύο επίπεδα · το ένα επίπεδο ορίζεται από την κυριολεκτική αφήγηση των δρωμένων· το άλλο από το πλέγμα των πολλαπλών παρομοιώσεων που μοιράζονται ανάμεσα στους δύο ήρωες ή αφορούν και τους δύο μαζί. Σε καμιά άλλη ίσως ραψωδία της Ιλιάδας η λειτουργία των ομηρικών παρομοιώσεων δεν έχει τη συνέπεια και τη συνοχή που έχει εδώ. Θα μπορούσε κάποιος να απομονώσει όλες τις παρομοιώσεις της 22ης. ραψωδίας και να τις διαβάσει, παραλείποντας τα ενδιάμεσα αφηγηματικά μέρη. Το κέρδος από μια τέτοια αυτόνομη ανάγνωση των παρομοιώσεων της 22ης. ραψωδίας θα ήταν η διαπίστωση ότι, και μόνο μ’ αυτές, ολοκληρώνεται σε όλες τις φάσεις του το βασικό θέμα της ραψωδίας που είναι η » ‘Έκτορος αναίρεσις». Πράγμα που σημαίνει: η 22η. ραψωδία τονίζεται ταυτόχρονα σε δύο παράλληλες και παράλληλα εξελισσόμενες κλίμακες- στην κλίμακα της κυριολεξίας και στην κλίμακα της μεταφορικής παρομοίωσης.» (Δ.Ν. Μα¬ρωνίτης, «22η. Ραψωδία της Ιλιάδας…», σελ. 33)

στ. 358 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: με την πρόρρηση του θανάτου του Αχιλλέα, ο Έκτορας ξεψύχησε και η ψυχή του πήγε στον Άδη θρηνώντας που έχασε τη νεότητα και την ανδρεία (βλ. και Π 855). Ο ποιητής παριστάνει την ψυχή να φεύγει πετώντας (πταμένη στο πρωτότυπο) για τον Άδη. Αυτό ανταποκρίνεται στην πίστη ότι η ψυχή φεύγει από το σώμα με μορφή πτηνού. Η αναφορά της τοποθεσίας των Σκαιών πυλών είναι μία ακόμη σύνδεση της παρούσας σκηνής με το παρελθόν (ραψ. Ζ) και με ένα μέλλον (θάνατος Αχιλλέα) που ξεπερνάει τα όρια του ιλιαδικού χρόνου.

στ. 367 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: στη συνέχεια ο Αχιλλέας γυμνώνει τον Έκτορα από την πανοπλία και όλοι τρέχουν να δουν το φοβερό εχθρό τους. Τώρα είναι ανήμπορος αυτός που απειλούσε να κάψει τα καράβια τους. Ο Αχιλλέας θυμάται πάλι το φίλο του Πάτροκλο και πριν από καθετί άλλο επείγεται να τον θάψει με όλες τις τιμές· η σκέψη του νεκρού φίλου δεν επιτρέπει στον ήρωα να χαρεί το θρίαμβο του.

Σχόλια Ιλιάδα ραψωδία Ω, στ. 468-677

Ιλιάδα, Ω 468-677 - Η συνάντηση Πρίαμου και Αχιλλέα

ΔΟΜΗ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.468-506: Η άφιξη του Πρίαμου στη σκηνή του Αχιλλέα και η ικεσία του προς τον Πηλείδη.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.507-551: Η συγκίνηση του Αχιλλέα και οι παρηγορητικοί του λόγοι προς τον Πρίαμο.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.552-595: Η περιποίηση και η ετοιμασία του άψυχου σώματος του Έκτορα.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.596-633: Το δείπνο του Αχιλλέα και του Πρίαμου.

5Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.634-633: Οι υποσχέσεις του Αχιλλέα στον Πρίαμο και η απόσυρση για ύπνο.

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ:

1)      Η ικεσία.

2)      Τα πιθάρια του Δία και η κοινή μοίρα των ανθρώπων.

3)      Η λύτρωση του Έκτορα και η κάθαρση του Αχιλλέα

στ. 474 συμπληρωματικά σχόλια: ο Αχιλλέας ακολουθώντας την προτροπή της μητέρας του αποφασίζει να φάει. Η Θέτιδα τον βρήκε και πάλι να θρηνεί μέσα στη σκηνή του και τον συμβούλευσε να απολαύσει, όσο ακόμη είναι καιρός, τις χαρές της ζωής (Ω 126-132). Η έμφαση που δίνεται στο φαγητό, σε συνδυασμό με την κατάπαυση του θρήνου, δηλώνει ότι ύστερα από μια περίοδο θλίψης και βιαιότητας αποκαθίσταται βαθμιαία η ηρεμία στη ζωή του Αχιλλέα.

στ. 479 συμπληρωματικά σχόλια: η ενέργεια του Πρίαμου, να φιλήσει τα χέρια του φονιά του γιου του, ξεχωρίζει αυτή τη σκηνή ικεσίας από οποιαδήποτε άλλη και την καθιστά μοναδική• της προσδίδει επίσης έντονη τραγικότητα. Να σημειωθεί ακόμη ότι η παράτολμη ενέργεια του γέροντα πατέρα μπορεί να χαρακτηριστεί «αριστεία», ανάλογη με αυτήν που οι νεότεροι πραγματοποιούσαν στο πεδίο της μάχης.

στ. 517-551 συμπληρωματικά σχόλια: στον παρηγορητικό λόγο του Αχιλλέα προς τον Πρίαμο βασικό ρόλο παίζει η καρτερία ως τρόπος αντίδρασης στα βάσανα, καθώς και η άποψη ότι ο πόνος είναι κοινός για όλους τους ανθρώπους. Όσα λέει ο Αχιλλέας στον Πρίαμο θυμίζουν όσα είχε πει προηγουμένως ο Απόλλωνας (0 46-52), διαμαρτυρόμενος για τη συμπεριφορά του Πηλείδη προς το νεκρό Έκτορα. Ο μύθος των δυο πιθαριών έχει γνωμικό χαρακτήρα, εκφράζει δηλαδή τη γενική άποψη ότι σε όλους τους θνητούς αναλογεί, σύμφωνα με τη θεϊκή βούληση, ένα αναπόφευκτο μερίδιο βασάνων. Όμως μερικοί άνθρωποι βρίσκονται σε χειρότερη μοίρα, επειδή είναι συνεχώς δυστυχισμένοι, σε αντίθεση με άλλους που περνούν περιόδους δυστυχίας και ευτυχίας. Οι στοχασμοί του Αχιλλέα ταιριάζουν τόσο με τη ζωή του Πηλέα (535-542) και του Πρίαμου (543-548) όσο και με την τωρινή κατάσταση του ίδιου του ήρωα. Το γεγονός ότι ο Αχιλλέας ευσπλαχνίζεται τον Πρίαμο δηλώνει ότι έχει αποδεχθεί τον πόνο ως αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής (στ. 525-526) και επομένως έχει συμβιβαστεί με την ιδέα του θανάτου του Πάτροκλου.

στ. 588-589 συμπληρωματικά σχόλια: εντύπωση προκαλεί η τρυφερότητα και η φροντίδα που δείχνει εδώ ο Αχιλλέας για το νεκρό Έκτορα· είναι φανερή η διάθεση του ποιητή να αποκαταστήσει τον κορυφαίο ήρωα των Αχαιών και να μην τον αφήσει ηθικά γυμνό. Ο λόγος και η συμπεριφορά του Αχιλλέα οδηγούν στην κάθαρση μετά την απάνθρωπη και ιδιαίτερα σκληρή συμπεριφορά του απέναντι στο νεκρό Έκτορα.

στ. 601 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: το φαγητό, τυπικό στοιχείο φιλοξενίας, ενισχύει στην προκείμενη περίπτωση τους δεσμούς συμπάθειας και φιλίας ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Πρίαμο. Επιπλέον, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα της Νιόβης, το φαγητό εδώ δηλώνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να ζουν υπομένοντας τον πόνο τους.

στ. 630 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: ο αλληλοθαυμασμός των δύο αντιπάλων προβάλλει έντονα το νόημα και το περιεχόμενο του ομηρικού ανθρωπισμού, ενώ παράλληλα καταδικάζει τον πόλεμο που χωρίζει τους ανθρώπους.

στ. 676-677 συμπληρωματικά σχόλια: Ο Αχιλλέας για άλλη μια φορά ακολουθεί τη συμβουλή της μητέρας του. Ο ύπνος στο πλευρό της Βρισηίδας, της γυναίκας που υπήρξε η αφορμή της μήνιδος και της αναστάτωσης, είναι μια ακόμη ένδειξη ότι η ζωή του ήρωα ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό, ύστερα από μια περίοδο οργής και ανεξέλεγκτης θλίψης. Εξάλλου, με τον κοινό ύπνο Αχιλλέα και Πρίαμου κάτω από την ίδια στέγη ολοκληρώνονται οι σκηνές συμφιλίωσης των δύο αντρών και αναγνώρισης των δικαιωμάτων του νεκρού Έκτορα.

filologein.wordpress.com

Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.