Ηθικές αξίες
Ηθικές αξίες: Σύνολο αντιλήψεων και κανόνων, που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του.
Το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινής μας συμπεριφοράς καθορίζεται από ς αξίες αυτές, γιατί οι νόμοι δεν είναι δυνατόν να παρακολουθούν και να ελέγχουν την κάθε μας ενέργεια. Ο ηθικός νόμος είναι αυτός που υπαγορεύει, κα-υθύνει και ελέγχει όλες μας τις πράξεις. Είναι ο άγρυπνος φρουρός, ο φύλακας άγγελος μας, ο αδυσώπητος συνειδησιακός έλεγχος και, όταν οι πράξεις μας υπαγορεύονται από την ηθική μας βούληση, μόνο τότε έχουμε συνεχή συμπεριφορά. Η τυχόν παράβαση του ηθικού νόμου δεν επισύρει ποινές, αλλά έχει ως αποτέλεσμα τον έλεγχο της συνείδησης. Οι τύψεις δημιουργούν συνειδησιακά προβλήματα, που ως τιμωρία είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από την επιβολή άλλων κυρώσεων από την πολιτεία.
Οι ηθικές αξίες στην εποχή μαςΣτην εποχή μας οι ηθικές αξίες περνούν κρίση. Οι υλικές αξίες έχουν υποσκελίσει τις ηθικές. Ζούμε σε μια εποχή που το «έχω» είναι αδιαφιλονίκητα τάρταρο του «είμαι». Ο υπερκαταναλωτισμός και το όραμα του υλικού ευδαιμονισμού ισοπέδωσαν τις ηθικές αντιλήψεις, εξάλειψαν την ευαισθησία, άμβλυναν την ηθική βούληση. Ο άνθρωπος έπαψε να είναι συνάνθρωπος, δεν αντιμετωπίζεται ως αξία, αλλά ως μέσο για εκμετάλλευση. Η αλληλεγγύη, η αμοιβαιότητα, η ανθρωπιά και η ανιδιοτέλεια θεωρούνται παρωχημένες αντιλήψεις. Το χαμόγελο θεωρείται ύποπτο και η φιλία εξυπηρετεί ωφελιμιστικές σκοπιμότητες.
Εξάλλου η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη συντέλεσε και αυτή στον αποπροσανατολισμό του ανθρώπου με συνέπεια τον επαναπροσδιορισμό των αξιών. Οι πνευματικές και ηθικές αξίες παραμερίστηκαν και δόθηκε έμφαση στις οικονομικές. Η μονοδιάστατη αυτή αντίληψη οδήγησε στη θεοποίηση του κέρδους. Ιδανικός τύπος ανθρώπου της εποχής μας δεν είναι ο «καλός κάγαθός» αλλά μόνο ο παραγωγικός, ο οικονομικά επιτυχημένος.
Επίδραση των ηθικών αξιών στον ανθρώπινο βίο και πολιτισμόΜε την επίδραση των ηθικών αξιών πετυχαίνεται:
* Ηθική - ανθρωπιστική ανάπτυξη: Αντιμετώπιση του ανθρώπου ως συ¬νανθρώπου, συμπαράσταση, αλληλεγγύη, αλτρουισμός, αποβολή παθών...
* Εξύψωση του ανθρώπου πάνω από τις υλικές αξίες. Χαρακτηριστικά του η ανιδιοτέλεια, η αποβολή της καταναλωτικής μανίας, του ωφελιμισμού και της χρησιμοθηρίας. Καθιερώνει το μέτρο ως τρόπο ζωής.
* Προώθηση των αναγκαίων όρων της ζωής: ειλικρίνεια, σωφροσύνη, σεβασμός, συνέπεια, διάλογος, διαλλακτικότητα, υποχωρητικότητα.
* Προτεραιότητα του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού, αποβολή ανταγωνιστικότητας, κοινωνική αρμονία, κοινωνική προκοπή.
* Κατευθύνονται και οριοθετούνται ορθά όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες, με αποτέλεσμα ν' αποφεύγονται οι ακρότητες, να επικρατεί κοινωνική γαλήνη, να κατοχυρώνεται η αξιοπρέπεια του ατόμου, να γίνονται σεβαστοί οι θεσμοί, να εμπεδώνεται η δημοκρατία.
* Η ήρεμη ηθική συνείδηση συνεπάγεται και ήρεμο ψυχικό κόσμο, απαλλαγμένο από άγχος, ενοχές και τύψεις.
* Επέρχεται πολιτιστική ανάπτυξη, γιατί ο πραγματικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός της ψυχής.
* Καταξιώνεται η ύπαρξη του ατόμου, γιατί δεν έχει ως κύρια επιδίωξη μόνο το «ζην», αλλά και το «εύ ζην».
Συνέπειες από την έλλειψη των ηθικών αξιών* Επικράτηση αντιανθρωπιστικών αξιών: εκμετάλλευση, απανθρωπιά...
* Επικράτηση του ωφελιμισμού, του ευδαιμονισμού και της ατομοκρατίας.
* Ανασφάλεια, αβεβαιότητα, ρευστότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται και ψυχολογικά προβλήματα.
* Κυριαρχία παθών: φανατισμός, εγωισμός, βία, εγκληματικότητα...
* Κοινωνική αναταραχή, κοινωνική δυσλειτουργία, ανταγωνιστικότητα, υι¬οθέτηση της αντίληψης «ο θάνατος σου η ζωή μου».
* Πνευματικός μαρασμός. Αδιαφορία για πνευματικά θέματα.
* Πολιτιστικός μαρασμός και αλλοτρίωση...
* Αποστασιοποίηση από τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα ή ενασχόληση μ' αυτά με απώτερο στόχο το προσωπικό κέρδος.
Στοιχεία ηθικής κρίσης της εποχής μαςΣχεδόν όλες οι εποχές του ανθρώπινου βίου, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο, χαρακτηρίζονταν από ηθικές παρεκτροπές, από ηθική κρίση. Σταχυολογούμε τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής μας, που φανερώνουν την ηθική της κρίση.
* Θεοποίηση του κέρδους, καταναλωτική μανία, ιδιοτέλεια, ευδαιμονισμός, προτεραιότητα του ατομικού και όχι του κοινωνικού συμφέροντος.
* Μειωμένο ενδιαφέρον για τα πνευματικά θέματα, έλλειψη διαλογισμού και προβληματισμού. Ανισομερής ανάπτυξη του τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού.
* Εγωισμός, ατομισμός, ανεντιμότητα, ανειλικρίνεια, υποκρισία, αναλγησία, ανευθυνότητα, δεν καλλιεργούνται ορθές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση.
* Αδιαφορία για το συνάνθρωπο: απανθρωπιά, εκμηδένιση καρδιάς, νέκρωση αλτρουιστικών συναισθημάτων, υποβάθμιση της ανθρώπινης ύπαρξης, ο άνθρωπος εκλαμβάνεται ως «μέσο» και όχι ως «αξία», εκμετάλλευση.
* Κυριαρχία παθών, ορμών, ενστίκτων, παράλογων επιθυμιών, νόθες μορφές ψυχαγωγίας.
* Αδιαλλαξία, φανατισμός, δογματισμός, προκατάληψη, διάφοροι ρατσισμοί, εκμηδένιση ορθοφροσύνης, αδυναμία αντικειμενικής σκέψης.
* Βία, εγκληματικότητα, αναρχία, μηδενισμός, σκληρότητα.
* Ψυχική δουλεία, όχι ελεύθερη ηθική βούληση.
* Αποστασιοποίηση από το πολιτικό και κοινωνικό «γίγνεσθαι», παθητκότητα.
* Παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων, πόλεμοι, αδιαφορία για τα οικολογικά προβλήματα.
Αίτια κρίσης ηθικών αξιών
- το έντονο υλοκρατικό πνεύμα της εποχής, η τάση για εύκολο πλουτισμό και η κυριαρχία του ατομικού συμφέροντος.
- η καταστρατήγηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, οι ρατσιστικές αντιλήψεις, οι πόλεμοι, η πείνα, η ανεργία, η εκμετάλλευση, οι πυρηνικοί εξοπλισμοί, η βία, η τρομοκρατία, τα ναρκωτικά.
- η επιτυχία, η άνοδος, η καταξίωση αποτελούν «εσχατολογική προσδοκία» και συνδέονται με τη χρήση αθέμιτων μέσων.
- οι αλλοτριωμένες διαπροσωπικές σχέσεις, η χρησιμοθηρία, η δυσπιστία και η καχυποψία.
- η κρίση των θεσμών και η απουσία υγιών προτύπων και ιδανικών.
- η απομάκρυνση από το Θεό, η ψευδαίσθηση της ανθρώπινης παντοδυναμίας, απόρροια της τεχνολογικής υπερανάπτυξης και της απελευθέρωσης από την κυριαρχία της φύσης.
- το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
- η τάση των νέων ανθρώπων για διαφοροποίηση.
Κυριότερα μέτρα για τον περιορισμό του φαινομένου
* Η οικογένεια να παίζει ορθά το ρόλο της. Να δίνει αγωγή στα νέα παιδιά.
* Η εκπαίδευση, με το περιεχόμενο σπουδών της, να διαμορφώνει ανθρώπους με προσωπικότητα. Να καλλιεργεί τα ανθρωπιστικά αισθήματα, να ολοκληρώνει πρώτα ηθικά το άτομο και ύστερα να το εξειδικεύει. Να δίνει έμφαση στον ηθικό και όχι μόνο στον παραγωγικό άνθρωπο.
* Αναθεώρηση τρόπου ζωής. Αποβολή της καταναλωτικής μανίας, του ωφελιμισμού, της ιδιοτέλειας και ευδαιμονισμού..
* Τόνωση των ηθικών αξιών: ειλικρίνεια, συνέπεια, ευθύτητα, δικαιοσύνη...
* Ορθές διαπροσωπικές σχέσεις: φιλία, διάλογος, ανεκτικότητα, συνεργασία.
* Εξυγίανση των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
* Απόκτηση κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.