Αρχαία Α' Γυμνασίου: Ενότητα 3 - Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων

Διαδραστικό μάθημα 3ης ενότητας

Ανάλυση 3ης ενότητας

Να και μια άλλη όψη της αρχαίας Αθήνας ή γενικότερα της αρχαίας Ελλάδας.

Ποια επαγγέλματα έκαναν οι αρχαίοι; Με ποιες δουλειές εξασφάλιζαν τα απαραίτητα για την τροφή τους και το ντύσιμό τους;

Στο κείμενο θα συναντήσεις κάποια από αυτά τα επαγγέλματα.

 Το κείμενο και η μετάφρασή του

Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ κατοικοῦντες ἑτέρας πόλεις,	Οι Αθηναίοι, όπως και αυτοί που κατοικούν στις άλλες πόλεις,
πολλὰ  ἐπιτηδεύουσιν ἐν τῷ βίῳ,	ασκούν πολλά επαγγέλματα στη ζωή τους,
ἵνα  πορίζωνται τὰ ἀναγκαῖα:	για να εξασφαλίζουν τα αναγκαία:
Ναυσικύδης ὤν ναύκληρος ἐσπούδαζε	Ο Ναυσικύδης που ήταν πλοιοκτήτης, μεριμνούσε
περὶ τὴν τροφὴν τοῦ σώματος ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις,	για τη συντήρηση του εαυτού του και των δικών του,
τοῦτ’ αὐτό δὲ ἐποίουν	και το ίδιο ακριβώς έκαναν
Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ  Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος.	ο Ξένων ο έμπορος και ο Ξενοκλής ο μικροπωλητής.
Πολύζηλος ἔτρεφεν ἑαυτόν καὶ οἰκέτας	Ο Πολύζηλος συντηρούσε τον εαυτό του και τους οικιακούς του δούλους
ἀπὸ ἀλφιτοποιίας,	με την παρασκευή κριθάλευρου,
ἔτι δὲ πολλάκις	και ακόμα μερικές φορές
ἐλειτούργει τῇ πόλει.	προσέφερε δημόσια υπηρεσία στην πόλη με δικά του χρήματα.
Γλαύκων ὁ Χολαργεύς ἐγεώργει	ο Γλαύκων από το Χολαργό ήταν γεωργός
καὶ ἔτρεφε βοῦς,	και έτρεφε βόδια,
Δημέας δὲ  διετρέφετο	ο Δημέας ζούσε
ἀπὸ χλαμυδουργίας,	από την τέχνη της κατασκευής χλαμύδων,
οἱ πλεῖστοι δὲ Μεγαρέων ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας.	και οι περισσότεροι από τους Μεγαρείς από την τέχνη της κατασκευής εξωμίδων.
Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν ἐξαμάνθανον τέχνην τινά,	Αρκετοί από τους πολίτες μάθαιναν καλά κάποια τέχνη,
οἷον τὴν (τέχνην) τῶν λιθοξόων,	όπως την τέχνη του μαρμαρά,
κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων,	του κεραμέα, του μαραγκού, του τσαγκάρη,
καὶ ἐξειργάζοντο πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ.	και εξασφάλιζαν πάρα πολλά αναγκαία αγαθά για τη ζωή τους.

1η δραστηριότητα: Διαβάζω το αρχαίο κείμενο και απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης

2η δραστηριότητα: Άσκηση αντιστοίχισης με τα επαγγέλματα στην αρχαία Αθήνα

3η δραστηριότητα: Προσπαθώ να αποδώσω στη ν.ε. το αρχαίο κείμενο

Επεξεργασία κειμένου

1 Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ κατοικοῦντες ἑτέρας πόλεις, ὡς = όπως οἱ κατοικοῦντες > του ρ. κατοικῶ = αυτοί που ζουν / κατοικούν ἑτέρας > ἕτερος, ἑτέρα, ἕτερον = άλλος, άλλη, άλλο > άλλες 2 πολλὰ ἐπιτηδεύουσιν ἐν τῷ βίῳ, ἐπιτηδεύουσιν > του ρ. ἐπιτηδεύω = ασκώ κάποιο επάγγελμα  > ασκούν κάποιο επάγγελμα ἐν τῷ βίῳ = στη ζωή τους 3 ἵνα πορίζωνται τὰ ἀναγκαῖα: ἵνα πορίζωνται > του ρ. πορίζομαι = αποκτώ, εξασφαλίζω > για να εξασφαλίζουν τὰ ἀναγκαῖα = τα απαραίτητα 4 Ναυσικύδης ὤν ναύκληρος ὤν = που ήταν ναύκληρος = πλοιοκτήτης 5 ἐσπούδαζε περὶ τὴν τροφὴν τοῦ σώματος ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις, ἐσπούδαζε > του ρ. σπουδάζω = φροντίζω περὶ γύρω, ολόγυρα, σχετικά, περίπου, υπεράνω ἑαυτῷ = για τον εαυτό του τοῖς οἰκείοις = των δικών του 6 τοῦτ’ αὐτό δὲ ἐποίουν τοῦτ’ αὐτό δ' = και αυτό το ίδιο, κι αυτό ακριβώς ἐποίουν > του ρ. ποιῶ = κάνω > έκαναν 7 Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. κάπηλος = ο μικροπωλητής 8 Πολύζηλος ἔτρεφεν ἑαυτόν καὶ οἰκέτας ἀπὸ ἀλφιτοποιίας, ἑαυτόν = τον εαυτό του οἰκέτας = αιτ. του ουσ. ὁ οἰκέτης = ο οικιακός δούλος ἀπὸ από κάπου, σε απόσταση ἀλφιτοποιία = η παρασκευή αλφίτων, κριθάλευρου 9 ἔτι δὲ πολλάκις ἐλειτούργει τῇ πόλει.  ἔτι > επίρρημα     = ακόμη πολλάκις = πολλές φορές ἐλειτούργει > του ρ. λειτουργέω - λειτουργῶ = προσφέρω δημόσια υπηρεσία με δικά μου χρήματα τῇ πόλει > του ουσ. ἡ πόλις > στην πόλη 10 Γλαύκων ὁ Χολαργεύς ἐγεώργει καὶ ἔτρεφε βοῦς, Χολαργεύς = από το Χολαρχό. Η κατάληξη -ευς στα ονόματα δείχνει την καταγωγή, π.χ. Αθηνεύς = από την Αθήνα,  Θεσσαλονικεύς = από τη Θεσσαλονίκη ὁ βοῦς = το βόδι 11 Δημέας δὲ διετρέφετο ἀπὸ χλαμυδουργίας, διετρέφετο > του ρ. διατρέφομαι = εξασφαλίζω τα απαραίτητα, ζω ἡ χλαμυδουργία = η τέχνη της κατασκευής χλαμύδων 12 οἱ πλεῖστοι δὲ Μεγαρέων ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. οἱ πλεῖστοι = οι περισσότεροι Μεγαρέων = από τους Μεγαρείς ἡ ἐξωμιδοποιία = η τέχνη της κατασκευής εξωμίδων  (ενδυμάτων που άφηναν ακάλυπτους τους ώμους) 13 Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν ἐξαμάνθανον τέχνην τινὰ,     οὐ, οὐκ, οὐχ, οὐχὶ > αρνητικό μόριο = όχι, δεν ἐξαμάνθανον = του ρ. ἐκμανθάνω = μαθαίνω καλά > μάθαιναν καλά 14 οἷον τὴν (τέχνην) τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, οἷον = όπως, παραδείγματος χάρη τῶν λιθοξόων > του ουσ. ὁ λιθοξόος = ο τεχνίτης της πέτρας, ο μαρμαράς κεραμέων > του ουσ. ὁ κεραμεύς = ο τεχνίτης του πηλού τεκτόνων > του ουσ. ὁ τέκτων = ο μαραγκός ή ο οικοδόμος  (πρβλ. αρχιτέκτονας) σκυτοτόμων > του ουσ. ὁ σκυτοτόμος = ο τσαγκάρης, ο βυρσοδέψης = ο τεχνίτης της επεξεργασίας δέρματος 15 καὶ ἐξειργάζοντο πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ. ἐξειργάζοντο  > του ρ. ἐξεργάζομαι = εργάζομαι και αποκτώ > εργάζονταν και αποκτούσαν πλεῖστα = πολλά ἐπιτήδεια = απαραίτητα τῷ βίῳ > του ουσ. ὁ βίος = η ζωή > για τη ζωή (τους)

4η δραστηριότητα: άσκηση για τη μετάφραση

Συντακτική ανάλυση κειμένου

Γραμματική

Πόσοι είναι οι τόνοι στα αρχαία ελληνικά;
Οι τόνοι στα αρχαία ελληνικά είναι τρεις: η οξεία ( ´  ) (θόλος) η βαρεία ( `  ) (λαὸς) η περισπωμένη ( ῀  ) (τιμῶ)
Βασικοί κανόνες τονισμού
Σε ποια θέση μπαίνουν οι τόνοι;
Οι τόνοι μπαίνουν στη λήγουσα (Λ), στην παραλήγουσα (ΠΛ) και στην προπαραλήγουσα (ΠΠΛ)
Μια λέξη, ανάλογα με τη συλλαβή στην οποία τονίζεται, λέγεται:
οξύτονη, αν έχει οξεία στη λήγουσα, π.χ. πα-τήρ·
περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα, π.χ. τι-μῶ
παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα, π.χ. λό-γος
προπερισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα, π.χ. δῶ-ρον
προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα, ἄν-θρω-πος
1. Καμιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα, π.χ.
ΠΠΛ ΠΛ Λ λέ γο μεν ἐ λέ γο μεν ἐ λε γό με θα ΠΠΛ = προπαραλήγουσα, ΠΛ = παραλήγουσα, Λ = λήγουσα
Πότε βάζουμε οξεία;
2. Οξεία παίρνει πάντα η προπαραλήγουσα, π.χ. ἄν-θρω-πος
3. Οξεία παίρνουν πάντα τα φωνήεντα ό και έ, π.χ. λόγος, νέος (δε μας ενδιαφέρει αν βρίσκονται στη Λ στην ΠΛ ή στην ΠΠΛ)
4. Οξεία παίρνει η παραλήγουσα όταν: η παραλήγουσα είναι μακρά (Μ) και η λήγουσα  είναι  μακρά (Μ), π.χ., ΠΛ Λ Μ Μ ´ Παραδείγματα: ΠΠΛ ΠΛ Λ Μ Μ ´ κή  πων θή  κη δώ  ρων κώ  μη ἀν θρώ  πων ἀν θρώ ποις Για τα μακρά και τα βραχέα πληροφορίες μπορείς να βρεις εδώ.
Πότε βάζουμε περισπωμένη;
5. Περισπωμένη βάζουμε στην παραλήγουσα όταν: η παραλήγουσα είναι μακρά   (Μ) και η λήγουσα  είναι  βραχεία (Β), π.χ. ΠΛ Λ Μ Β ῀ Παραδείγματα: ΠΠΛ ΠΛ Λ Μ Β ῀ κῆ  πος κῆ  πε δῶ  ρον πῶ   λε φεῦ  γε κῶ  μαι γλῶσ  σα βα θεῖ αι
Παρατήρηση
Συχνά, πολλοί μαθητές μπερδεύονται όταν έχουν να τονίσουν λέξεις όπως: νέων, ὅλων. Στις περιπτώσεις αυτές προβληματίζονται τι τόνο θα βάλουν, γιατί σκέφτονται σύμφωνα με τον προηγούμενο κανόνα (της παραλήγουσας σε σχέση με τη λήγουσα). Όμως εδώ βάζουμε οξεία, γιατί τονίζουμε βραχύχρονα, το ο και το ε, που όπως μάθαμε παίρνουν πάντα οξεία, όπου κι αν βρίσκονται!
Ας ανακεφαλαιώσουμε τους πρώτους βασικούς κανόνες:
ΠΠΛ >> οξεία ο, ε ΠΛ(Μ) -Λ(Μ) ΠΛ(Μ)-Λ(Β) >> περισπωμένη
Ειδικοί κανόνες τονισμού
Πότε άλλοτε βάζουμε οξεία;
α) Οξεία βάζουμε στην ασυναίρετη λήγουσα της ονομαστικής, της αιτιατικής και κλητικής, π.χ. ὁ ποιητής, τον ποιητήν, ὦ ποιητά, οἱ ποιηταί, τούς ποιητάς, ὦ ποιηταί
β) Οξεία βάζουμε στη λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που συναιρούνται, π.χ. ἑσταώς > ἑστώς, κληίς > κλείς
Πότε άλλοτε βάζουμε περισπωμένη;
γ) Περισπωμένη βάζουμε στη μακροκατάληκτη λήγουσα της γενικής και της δοτικής των πτωτικών, π.χ. τοῦ ποιητοῦ, τῷ ποιητῇ, τῶν ποιητῶν, τοῖς ποιηταῖς
δ) Περισπωμένη βάζουμε στη λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η πρώτη από τις συλλαβές που συναιρούνται, π.χ. τιμάω > τιμῶ, ἐπιμελέες > ἐπιμελεῖς
Πότε βάζουμε βαρεία;
Βαρεία βάζουμε στη θέση της οξείας μόνο στη λήγουσα, όταν δεν ακολουθεί σημείο στίξης ή λέξη εγκλιτική. Παραδείγματα με βαρεία: ὁ βασιλεὺς τὴν μὲν πρὸς ἑαυτὸν ἐπιβουλὴν οὐκ ᾐσθάνετο τὸ βαρβαρικὸν Οξεία κι όχι βαρεία τό τε βαρβαρικόν. Στο " τό" βάζουμε οξεία κι όχι βαρεία, γιατί ακολουθεί εγκλιτικό. Στην ουσία ο τόνος του εγκλιτικού ανεβαίνει στο "τό". Στο "βαρβαρικόν" βάζουμε οξεία κι όχι βαρεία, γιατί ακολουθεί τελεία, δηλ. σημείο στίξης.
Ασκήσεις
Άσκηση Να τονίσετε τις ακόλουθες λέξεις, δικαιολογώντας την επιλογή σας (σχ. βιβ. Α' 3, 1η) 1η δεκάδα, 2η δεκάδα, 3η δεκάδα, 4η δεκάδα Άσκηση τονισμού Να τονίσετε τις λέξεις και να δικαιολογήσετε τον τόνο που επιλέξατε (σχολικού βιβλίου Β' 1, 1η)

Ασκήσεις

Ασκήσεις κατανόησης του κειμένου

1. Άσκηση αντιστοίχισης με τα επαγγέλματα στην αρχαία Αθήνα
2. Διαβάζω το αρχαίο κείμενο και απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης
3. άσκηση για τη μετάφραση
4. Άσκηση στον τονισμό

Ασκήσεις ετυμολογικές σχολικού βιβλίου

1. Να κατατάξετε τις λέξεις που ακολουθούν σε απλές και σύνθετες
2. Να αντιστοιχίσετε τις πρωτότυπες λέξεις με τις παράγωγές τους
3. Να αντιστοιχίσετε τις νεοελληνικές λέξεις με τις αρχαίες ελληνικές με τις οποίες παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια

Ασκήσεις γραμματικής σχολικού βιβλίου

1. Να τονίσετε τις ακόλουθες λέξεις, δικαιολογώντας την επιλογή σας (1η) 1η δεκάδα, 2η δεκάδα, 3η δεκάδα  (1η)
2. Να συνδυάσετε τις φράσεις της στήλης Α΄ με τις κατάλληλες της στήλης Β΄ (2η)
3. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Α′ με τις κατάλληλες λέξεις της στήλης Β′, ώστε να σχηματιστούν λόγιες φράσεις που χρησιμοποιούνται στη ν.ε.  (4η)
   
   
   
   
   Παράλληλα κείμενα
   
   
   Α. Στους παρακάτω στίχους ο Αριστοφάνης περιγράφει διάφορους επαγγελματίες οι οποίοι ξυπνούν με το λάλημα του πετεινού, για να πάνε στις δουλειές τους.
   
   
   Οὕτω δ’ ἴσχυέ τε καὶ μέγας ἦν τότε καὶ πολύς, ὥστ’ ἔτι καὶ νῦν
   ὑπὸ τῆς ῥώμης τῆς τότ’ ἐκείνης, ὁπόταν μόνον ὄρθριον ᾄση,
   ἀναπηδῶσιν πάντες ἐπ’ ἔργον, χαλκῆς, κεραμῆς, σκυλοδέψαι,
   σκυτῆς, βαλανῆς, ἀλφιταμοιβοί, τορνευτολυρασπιδοπηγοί·
   οἱ δὲ βαδίζουσ’ ὑποδησάμενοι νύκτωρ.
   Αριστοφάνης, Όρνιθες
   
   Μετάφραση
   
   
   Και ήταν τότε (ο πετεινός) τόσο πανίσχυρος και μέγας και πολύς, ώστε, ακόμα και τώρα, από τη δύναμη του την τοτινή και μόνο που θα τραγουδήσει το πρωί αναπηδούν όλοι για δουλειά: χαλκιάδες, κανατάδες, ταμπάκηδες, παπουτσήδες, λουτράρηδες, αλευράδες, τορνευτολυρασπιδαρμοστάδες. Και άλλοι ποδένονται και περπατούν αξημέρωτα.
   (μτφρ. Φ.Ι. Κακριδής)
   
   
   Β. Ο Πλούταρχος στο παρακάτω απόσπασμα από τη βιογραφία του Περικλή αναφέρει ότι ο Περικλής επιθυμούσε να μετέχει στα αγαθά της πόλης κάθε Αθηναίος.
   
   
   Ὅπου γὰρ ὕλη μέν ἦν λίθος, χαλκός, ἐλέφας, χρυσός, ἔβενος, κυπάρισσος, αἱ δὲ ταύτην ἐκπονοῦσαι καὶ κατεργαζόμεναι τέχναι τέκτονες, πλάσται, χαλκοτύποι, λιθουργοί,βαφεῖς χρυσοῦ, μαλακτῆρες ἐλέφαντος, ζωγράφοι, ποικιλταί, τορευταί, πομποί δὲτούτων καὶ κομιστῆρες ἔμποροι καὶ ναῦται καὶ κυβερνῆται κατὰ θάλατταν, οἱ δὲ κατὰ γῆν ἀμαξοπηγοὶ καὶ ζευγοτρόφοι καὶ ἡνίοχοι καὶ καλωστρόφοι καὶ λινουργοί καὶσκυτοτόμοι καὶ ὁδοποιοί καὶ μεταλλεῖς, ἑκάστη δὲ τέχνη, καθάπερ στρατηγὸς ἴδιον στράτευμα, τὸν θητικὸν ὄχλον καὶ ἰδιώτην συντεταγμένον εἶχεν, ὄργανον καὶ σῶμα τῆς ὑπηρεσίας γινόμενον, εἰς πάσαν ὡς ἔπος εἰπεῖν ἡλικίαν καὶ φύσιν αἱ χρεῖαι διένεμον καὶ διέσπειρον τὴν εὐπορίαν.
   Πλούταρχος, Περικλής 12.6
   
   
   Μετάφραση
   
   
   Γιατί όπου το υλικό ήταν πέτρα, χαλκός, ελεφαντόδοντο, χρυσός, έβενος, κυπαρισσόξυλο, οι τεχνίτες που κατεργάζονταν και επεξεργάζονταν αυτά ήταν οικοδόμοι, πλάστες, χαλκουργοί, μαρμαράδες, χρυσοχόοι, τεχνίτες ελεφαντόδοντου, ζωγράφοι, διακοσμητές, τορνευτές. Εκείνοι πάλι που στέλνουν και προμηθεύουν αυτά ήταν έμποροι και ναύτες και ναύτες και καραβοκύρηδες για τα υλικά που έρχονταν μέσω της θάλασσας, ενώ για τα υλικά που έρχονταν μέσω ξηράς ήταν αμαξοποιοί και ζευγολάτες και αμαξάδες και σχοινοποιοί και λινουργοί και βυρσοδέψες και οδοποιοί και μεταλλουργοί· και κάθε επάγγελμα, όπως ο στρατηγός, είχε συγκεντρωμένο δικό του στρατό, το πλήθος των μισθωτών και τους ανειδίκευτους, που γινόταν το όργανο και το σώμα της υπηρεσίας· για πω έτσι, οι ανάγκες μοίραζαν και διαχώριζαν τον πλούτο σε κάθε ηλικία και φυσική κατάσταση.
   
   
   
   
   τέκτονες = ξυλουργοί ή οικοδόμοι
   πλάσται = οι τεχνίτες που επεξεργάζονται (πλάθουν) τον πηλό ή το κερί
   χαλκοτύποι = χαλκιάδες, χαλκουργοί
   λιθουργοί = λιθοξόοι, μαρμαράδες
   μαλακτῆρες ἐλέφαντος = αυτοί που κατεργάζονται το ελεφαντόδοντο
   ποικιλταί = διακοσμητές
   τορευταί = τορνευτές, αυτοί που επεξεργάζονται ανάγλυφα έργα
   πομποί δέ τούτων και κομιστῆρες = εκείνοι οι οποίοι στέλνουν και προμηθεύουν, μεταφέρουν αυτά
   κυβερνῆται = κυβερνήτες πλοίων
   ἀμαξοπηγοί = αμαξοποιοί
   ζευγοτρόφοι = ζευγολάτες
   καλωστρόφοι = κατασκευαστές σκοινιών
   σκυτοτόμοι = βυρσοδέψες, τσαγκάρηδες
   τὸν θητικὸν ὄχλον καὶ ἰδιώτην = το πλήθος των μισθωτών και τους ανειδίκευτους