Εγκλιτικά στην αρχαία ελληνική γλώσσα

Μερικές μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις συμπροφέρονται τόσο στενά με την προηγούμενη, ώστε ακούγονται σαν ν’ αποτελούν μαζί της μία λέξη· γι’ αυτό ο τόνος τους κανονικά ή χάνεται ή ανεβαίνει στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης ως οξεία (πβ. τα νεοελληνικά: ο αδερφός μου, ο δάσκαλός μου).

Οι λέξεις αυτές λέγονται εγκλιτικές λέξεις ή απλώς εγκλιτικά.
Συχνότερα εγκλιτικά της αρχαίας ελληνικής είναι:

• οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών μοῦ, μοί, μέ – σοῦ, σοί, σέ - οὗ, οἷ, ἓ
   
• όλες οι πτώσεις ενικού και πληθυντικού της αόριστης αντωνυμίας τὶς – τὶ εκτός από τον τύπο του ουδέτ. πληθ. ἄττα (= τινά = μερικά)
   
• όλοι οι δισύλλαβοι τύποι της οριστικής του ενεστώτα των ρημάτων εἰμὶ (= είμαι) και φημὶ (= λέγω)
   
• τα επιρρήματα πού, ποί, ποθὲν - πώς, πή (ή πῄ) ποτὲ
   
• τα μόρια γέ, τέ, τοί, πέρ, πώ, νὺν και το πρόσφυμα δὲ (διαφορετικό από το σύνδεσμο δὲ)
   Εγκ
  
  

  Ο τονισμός των εγκλιτικών 

   

  1. Ο τόνος των εγκλιτικών χάνεται:

  
  

  α) σε όλα τα εγκλιτικά (μονοσύλλαβα ή δισύλλαβα), όταν η προηγούμενη λέξη είναι οξύτονη ή περισπώμενη:

  • ναός τις, καλόν ἐστι
    • στην περίπτωση αυτή ο τόνος της προηγούμενης λέξης κανονικά ήταν βαρεία, εφόσον τονιζόταν στη λήγουσα· επειδή όμως ανεβαίνει ο τόνος του εγκλιτικού, η βαρεία μετατρέπεται σε οξεία.
  • τιμῶ σε, τιμῶ τινας

  β) μόνο στα μονοσύλλαβα εγκλιτικά, όταν η προηγούμενη λέξη είναι παροξύτονη:

  • γέρων τις, παιδεύω σε.

  2. Ο τόνος των εγκλιτικών ανεβαίνει στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης (ως οξεία), όταν η προηγούμενη λέξη είναι προπαροξύτονη ή προπερισπώμενη ή άτονη ή εγκλιτική:

  • ἔλαφός τις, ἔλαφοί τινες
    • η προηγούμενη λέξη είναι προπαροξύτονη, γι' αυτό ο τόνος φεύγει από το εγκλιτικό και ανεβαίνει στη λήγουσά της ως οξεία.
  • κῆπος τὶς > κῆπός τις,
  • Ἀριαῖος τὲ > Ἀριαῖός τε
    • η προηγούμενη λέξη είναι προπερισπώμενη, γι' αυτό ο τόνος φεύγει από το εγκλιτικό και ανεβαίνει στη λήγουσά της ως οξεία.
  •  ἐν τινὶ τόπῳ > ἔν τινι τόπῳ - εἰ τὶς βούλεται > εἴ τις βούλεται 
    • η προηγούμενη λέξη είναι άτονη, γι' αυτό ο τόνος φεύγει από το εγκλιτικό και ανεβαίνει στην ως τώρα άτονη λέξη ως οξεία.
  • εἴ τίς ἐστί μοι φίλος.
    • στο παράδειγμα έχουμε μια σειρά μεταβίβασης τόνων από το ένα στο άλλο. Ο τόνος από το μοὶ πηγαίνει στο ἐστὶ, από το ἐστὶ πηγαίνει στο τὶς και από το τὶς στο εἰ.

  3. Ό τόνος των εγκλιτικών μένει στη θέση του (δηλ. δε γίνεται έγκλιση τόνου):

  
  

  α) όταν η προηγούμενη λέξη είναι παροξύτονη και το εγκλιτικό δισύλλαβο:

  • λόγοι τινές, ανθρώπων τινῶν, φίλοι εἰσίν·

  β) όταν η προηγούμενη λέξη έχει πάθει έκθλιψη ή όταν πριν από το εγκλιτικό υπάρχει στίξη:

  • καλόν δ' ἐστίν - Ὅμηρος, φασί, τυφλὸς ἦν·
             έκθλιψη                                  στίξη

  γ) όταν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή:

  • παρὰ σοῦ, πρὸς σέ· ταῦτα σοὶ λέγω, οὐκ ἐκείνῳ.

   

   

   

   

  http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos