Μια διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία του ιστορικού μαθήματος στην Α' Γυμνασίου

Οι μαθητές με μαθησιακές διαταραχές του φάσματος της δυσλεξίας αντιμετωπίζουν μια σειρά από δυσκολίες και στο μάθημα της Ιστορίας, που αν δεν γίνουν αντιληπτές από τους διδάσκοντες και δεν αντιμετωπιστούν με τις κατάλληλες διδακτικές παρεμβάσεις, οδηγούν στην αυτοματαίωση των μαθητών και στη σχολική αποτυχία. Οι φιλόλογοι  γνωρίζουμε ότι οι μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες στo μάθημα της Iστορίας αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να αξιολογήσουν ένα ιστορικό γεγονός, να το κατατάξουν σε ένα πλαίσιο, κατέχουν περιορισμένο λεξιλόγιο, ενώ δεν μπορούν  συχνά  να εμπεδώσουν τις έννοιες της διδακτικής ενότητας και να τις ενσωματώσουν στην παραγωγή γραπτού κειμένου. Επομένως, το μάθημα της Ιστορίας αποτελεί πρόκληση  για  τους εκπαιδευτικούς, γιατί, φυσικά, για να αποδώσει στοιχειωδώς ένας μαθητής σε ένα γνωστικό αντικείμενο, προαπαιτούμενο είναι  να γνωρίζει ανάγνωση και γραφή. Για να μιλήσουν αλλά και για να σκεφτούν αποτελεσματικά  για την Ιστορία οι μαθητές, θα πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα να κατανοούν αλλά και να αξιοποιούν το λεξιλόγιο του μαθήματος. Ακόμη, για να διαβάζουν την Ιστορία, θα πρέπει να είναι ικανοί να ερμηνεύουν και να αναλύουν τα κείμενα και τις ιστορικές πηγές. Ερχόμενοι από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο  όλοι οι μαθητές καλούνται να προσαρμοσθούν σε νέα δεδομένα ( διαφορετικός σχολικός χώρος , συμμαθητές , πολλοί διδάσκοντες, νέα γνωστικά αντικείμενα, άλλης στοχοθεσίας αναλυτικά προγράμματα κ.α..). Οι δυσκολίες αυτές φαντάζουν συχνά ανυπέρβλητες στα μάτια των μαθητών με ε.μ.δ., οι οποίο χρειάζονται την ολόπλευρη στήριξη των εκπαιδευτικών σε όλα τα επίπεδα - διδακτικό, κοινωνικό κ.α… Συγκεκριμένες, στοχευμένες και συστηματικές διδακτικές παρεμβάσεις είναι αναγκαίες σε όλα τα μαθήματα, προκειμένου να βοηθηθούν οι μαθητές με διαταραχές μάθησης του φάσματος της δυσλεξίας αλλά και με γενικές μαθησιακές δυσχέρειες, ώστε να έχουν μια καλή μαθησιακή πορεία στη νέα βαθμίδα. Στη συνέχεια γίνεται η περιγραφή μιας τέτοιας παρέμβασης στην Α Γυμνασίου, στο κεφάλαιο της Ιστορίας σχετικά με την Αθήνα στα χρόνια της ακμής της (χρυσός αιώνας ..)

Έκθεση των στόχων της παρέμβασης

    Οι διδακτικοί στόχοι που από την αρχή τέθηκαν είναι οι εξής :

α) Βελτίωση της αναγνωστικής αποκωδικοποίησης

(κυρίως στο επίπεδο της του έγκαιρου εντοπισμού, της σωστής εστίασης και της παράφρασης καθώς και της σωστής λήψης σημειώσεων)

β) Βελτίωση της ικανότητας του μαθητή να τοποθετεί σε σωστή χρονολογική και αιτιώδη σειρά τα ιστορικά γεγονότα.

γ) Απόκτηση τεχνικών απομνημόνευσης για ονόματα, ημερομηνίες κ.τ.λ…

δ) Βελτίωση στην παραγωγή γραπτού λόγου μέσα από τη διδασκαλία των ιστορικών γραπτών πηγών.

Διδακτικό υλικό: το σχολικό εγχειρίδιο ,ιστορικά κείμενα, χάρτες , φωτογραφικό υλικό, διαγράμματα, πίνακες .

Μέθοδος διδασκαλίας : Εφαρμόσθηκε σε γενικές γραμμές η άμεση διδασκαλία με αναφορές στο μοντέλο ενημέρωσης για τις στρατηγικές και των στρατηγικών παρέμβασης

 Σχεδιάγραμμα μαθημάτων  :

1^η διδακτική ώρα: Διερεύνηση των γνώσεων του μαθητή από προηγούμενα κεφάλαια σχετικά με την Αθήνα , το πολίτευμα της  και τη λειτουργία αυτού και της δυνατότητάς του να παρακολουθήσει την πορεία των ιστορικών γεγονότων .Συνοπτική παρουσίαση των προηγουμένων.

   2^η και 3^η   διδακτική ώρα: Διδασκαλία βασικών γνωστικών στρατηγικών με παρουσίαση παραδειγμάτων και έκθεση των στόχων μας και του θέματος που θα πραγματευτούμε. Διδασκαλία βασικών γλωσσικών όρων.

  Παρουσίαση της ενότητας με ερωταπαντήσεις και εφαρμογή διαφόρων μεθόδων  (φωναχτή σκέψη , χρήση οπτικού υλικού ,εννοιολογικών χαρτών κ.α.)

  4^η   και   5^η διδακτική ώρα: Παρουσίαση πηγών που ανακεφαλαιώνουν την ύλη, και παρότρυνση για συζήτηση και προφορική έκφραση. Επεξεργασία των κειμένων με τη μέθοδο της άμεσης διδασκαλίας και της επεξήγησης - όπου χρειαστεί - εξάσκηση στη γραπτή αποτύπωση ήδη διατυπωμένων απαντήσεων με συνεχή ενημέρωση για τις στρατηγικές.

 Παρουσίαση της διδακτικής παρέμβασης

1^η  ώρα

Παρουσιάζουμε της ενότητας και θέτουμε  καταρχήν τους στόχους, που ήταν οι εξής : α) να αποκτήσουν οι μαθητές εικόνα για αυτό που ονομάζουμε Αθήνα του Περικλή σε όλες τις πτυχές του β) να κατανοήσουν πως αυτή η ακμή δεν ήρθε τυχαία αλλά με τη δράση κάποιων ιστορικών παραγόντων , όπως πάντα στην Ιστορία γ)  να μπορούν να περιγράψουν αδρά τα κυριότερα ιστορικά γεγονότα της εποχής και να κατανοούν  το ρόλο των προσώπων σε αυτά ( Περικλής , Κίμωνας.. κ.ο.κ.) . Είναι ,βέβαια , κατανοητό πως οι στόχοι αυτοί δεν υπηρετούν στενά το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο αλλά τη γενικότερη καλλιέργεια του μαθητή. Χρησιμοποιήθηκε η προοργανωτική στρατηγική, με την οποία δόθηκε στο μαθητή η δυνατότητα να τοποθετήσει την έννοια της αθηναϊκής ακμής στο πλαίσιο της γενίκευσης (ακμή-δημιουργία υπερδύναμης) και ταυτόχρονα να εμπεδώσει το πλαίσιο των συνθηκών, οι οποίες ευνόησαν τη δημιουργία της ηγεμονίας των Αθηνών. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιείται ο   προοργανωτής ορισμού (τι είναι η αθηναϊκή ηγεμονία- τα χαρακτηριστικά της), αλλά και οι σχηματικοί προοργανωτές :

Αθήνα του Περικλή

Α) Πολίτευμα

Β) Οικονομία

Γ)  Τέχνη-Γράμματα

Δ) Καθημερινότητα

Στη συνέχεια δίδονται  σε καρτέλες οι λέξεις πολίτευμα ,μέτοικοι, λειτουργία , σπονδές ,εκκλησία του δήμου  και αθηναϊκή συμμαχία  και διασαφηνίζεται  η σημασία τους .Κατόπιν  προχωράμε  στη διδασκαλία των τεχνικών απομνημόνευσής των όρων που είχαμε αναλύσει με τις εξής μεθόδους: α) για τις λέξεις λειτουργία με υπόδειξη της διαφοροποίησης της έννοιάς τους  από τη σημερινή β) για τη λέξη σπονδές με υπόδειξη να συνδέεται με τη φράση άσπονδος φίλος) για τις κοινωνικές τάξεις της Αθήνας με αποστήθιση σε μορφή ρυθμικής απαγγελίας. Στη συνέχεια οι μαθητές εξασκώνται στις τεχνικές αυτές και σε άλλες -κυρίως στην τεχνική  του γάντζου, η οποία εντάσσεται στις τεχνικές παραγωγής ιδεών με ελεύθερη καθοδήγηση με αφορμή  τις μάχες των Περσικών πολέμων .

2^η -3^η ώρα    

Αρχίζουμε με  υπενθύμιση του θέματος του μαθήματος και την παρουσίαση της ενότητας με τη χρήση διαγράμματος που επεξηγεί  όσα λέμε για τις συνθήκες που γέννησαν τη μεγάλη Αθήνα του 5^ου αιώνα. Το διάγραμμα αυτό έδειχνε με χωροταξικό τρόπο τη γέννηση ενός ιστορικού φαινόμενου και το υποστήριζα με φωναχτή σκέψη. Έτσι ,ουσιαστικά με τη μέθοδο της άμεσης επεξήγησης ο μαθητής κατανοεί τη χρονική και αιτιώδη σχέση των γεγονότων με τη διαδοχική διατύπωση ερωτημάτων του τύπου  γιατί η εξάλειψη του Περσικού κινδύνου ήταν απαραίτητη για την άνθιση της Αθήνας; και μοντελοποιούσε έναν τρόπο συγκράτησης πληροφοριών σε κρίκους αλληλοεξαρτώμενους. Δε δίνεται μεγάλη έμφαση σε γεγονότα παρά μόνο σε όσα δίνονταν στο φυλλάδιο ( απόσυρση των Σπαρτιατών από τον πόλεμο εναντίον τω Περσών, ρόλος του Κίμωνα,                   δημιουργία α΄ αθηναϊκής συμμαχίας ,τριακονταετείς σπονδές ) . Στη συνέχεια, διδάσκεται ο τρόπος  λήψης σημειώσεων  με βάση την ενότητα για την οικονομία και την κοινωνία . Οι μαθητές με ε.μ.δ. δεν κρατούν καλές σημειώσεις και εξαιτίας αυτής της αδυναμίας   δεν μπορούν να  έχουν καλά αποτελέσματα ακόμα και μετά από πολλές αναγνώσεις. Επίσης, συχνά παρουσιάζουν  μεγάλη διάσπαση προσοχής και έτσι απαιτείται πολλή ώρα προετοιμασίας για πενιχρά αποτελέσματα. Έτσι, είναι αναγκαίο να εξοικειωθούν με μεθόδους αναγνωστικής αποκωδικοποίησης που θα τους κινητοποιήσουν για όσο γίνεται περισσότερη ώρα  και με τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στον τομέα των μεταγνωστικών στρατηγικών παρακολούθησης. Δουλεύουμε με τη μέθοδο της ενημέρωσης για τις στρατηγικές, με στόχο την απόκτηση  ικανότητας  προδιατύπωσης ερωτημάτων, διάκρισης του σημαντικού και  της δυνατότητάς  του να αυτοεξετάζονται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Αρχικά, διαβάζουμε φωναχτά το κεφάλαιο της οικονομίας και της κοινωνίας και μαρκάρουμε επεξηγώντας τα σημαντικά και τις νοηματικές γέφυρες . Στη συνέχεια, μαρκάρουμε τις δύσκολες και ασαφείς  λέξεις και τονίζουμε πως πρέπει με δεύτερη ανάγνωση να έχει κάνει αυτά τα βήματα. Η πρώτη ανάγνωση μοιάζει  με τη δουλειά του λαγωνικού, που ανιχνεύει και  ο μαθητής πρέπει στην πρώτη ανάγνωση να ψάχνει μέσα στο κείμενο το τι θα κρατήσει και τι όχι.

                                                        

4^η -5^η ώρα

Αφού πια οι μαθητές κατέχουν   σε ικανοποιητικό βαθμό το γνωστικό αντικείμενο , μετά από μια επισκόπηση αρχίζουμε τη μελέτη των πηγών του σχολικού βιβλίου αρχικά με στόχους : α) να συνδέσουμε το περιεχόμενό τους με τα όσα είχαμε ήδη πραγματευτεί στις προηγούμενες συναντήσεις, κάνοντας ταυτόχρονα επανάληψη    β) να δουλέψουμε την τεχνική της περίφρασης και του εντοπισμού της ακριβούς απάντησης μέσα σε ένα κείμενο και γ)   να προχωρήσουμε στην παραγωγή γραπτού  λόγου προσχεδιασμένου και σε ερωτήσεις προαπαντημένες. Αρχικά, γίνεται η παρουσίαση της μεθόδου από την εκπαιδευτικό με τα εξής βήματα: Δίνεται ένας ιεραρχημένος κατάλογος ερωτήσεων  και στη συνέχεια ( μετά την ανάγνωση ) απαντώνται  από την εκπαιδευτικό με φωναχτή σκέψη.

Ποιος μιλά; ( έχει σχέση με τα γεγονότα ή όχι;)

Τι λέει ; (  Ποιο είναι το θέμα;)

Tι γνωρίζω σχετικά από το βιβλίο μου;

Ποια σημεία είναι τα βασικά;

Ποια συμπεράσματα βγάζουμε από την πηγή σχετικά με το θέμα;

 Oι μαθητές απαντούν οι ίδιοι στις παραπάνω ερωτήσει και μετά προχωρούν στην εφαρμογή της μεθόδου σε άγνωστο κείμενο σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην αρχαία Αθήνα. Κατόπιν, δίδονται σε καρτέλες οδηγίες για τη γραπτή απάντηση στα ίδια ερωτήματα. Το στάδιο αυτό , βέβαια , φθάνουν δύσκολα σε ικανοποιητικά επίπεδα και σχετικά αργά ακόμα και οι μαθητές που δεν αντιμετωπίζουν ε.μ.δ. αλλά αποτελεί τον τελικό   διδακτικό στόχο – αν και ευσεβή -  για κάθε διδάσκοντα ..

Υποστηρικτό, ενδεικτικό διδακτικό υλικό

 Α. Τι δεν πρέπει να ξεχνάω όταν απαντάω γραπτά

1. Πρώτα επεξεργάζομαι προφορικά το ερώτημα (ποιο είναι το θέμα του, πού βρίσκεται η απάντηση κ.ο.κ. …).

2. Σημειώνω στο πρόχειρο τις σκέψεις μου.

3. Βάζω αυτές τις σκέψεις σε μια λογική σειρά και γράφω στο πρόχειρο ένα σχεδιάγραμμα της απάντησής μου.

4. Γράφω την απάντησή μου ακολουθώντας το σχεδιάγραμμα.

5. Ξαναδιαβάζω την απάντησή μου και συμπληρώνω ότι ξέχασα από το σχεδιάγραμμα.

6. Φροντίζω να αρχίζω με κεφαλαίο μετά από κάθε τελεία.

7. Εάν δεν έχω βάλει τελεία ενώ υπάρχουν πολλά ρήματα στο κείμενό μου, τα τσεκάρω και προσπαθώ να βάλω 

    τελεία ή κόμμα εκεί που σταματά η φωνή μου κατά την ανάγνωση.

8. Εάν εκφράζομαι συνεχώς με κόμμα ή και, προσπαθώ να τα αντικαταστήσω με λέξεις συνδετικές (ωστόσο, 

    επειδή, επιπλέον, ακόμα, από την άλλη ).

9. Προσέχω να μην ενώνω λέξεις

   

Β.  Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ  ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ

Πότε έρχεται ;   ΜΕΤΑ    Α) την απόκρουση των Περσών( γιατί;)

                                          Β) την απόσυρση των Σπαρτιατών από την ελληνική ηγεσία (γιατί;)

                                          Γ) τη συγκρότηση της Αθηναϊκής συμμαχίας ( τι είναι)

                                          Δ) Περίοδος σχετικής ειρήνης

                                                ↓                                          ↓

                                             ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΚΜΗ

        ↓                                    ↓                         ↓                             ↓

Πολίτευμα               οικονομία            τέχνη-γράμματα      καθημερινότητα  

       ↓                                ↓                             ↓                                      ↓

 Δημοκρατικό               ισχυρή                   ανεπτυγμένα            πλούσια σε γιορτές ….    

    

  Γ.       

Αθηναίοι πολίτες: Είναι  μόνο όσοι…………………

                               Έχουν τα δικαιώματα: ………………………………. 

  Μέτοικοι : Eίναι οι ……………………..

                     Έχουν τα δικαιώματα :…………….

Δούλοι: Είναι οι…………………

              Έχουν τα δικαιώματα: ……………..

 Βιβλιογραφία

Baker, L. (1982),  An evaluation of the role of metacognitive deficits in learning disabilities, Topics in Learning and Learning Disabilities, 1 , 2, 27 – 35.

Bandura, A. (1993), Perceived self – efficacy in cognitive development and functioning Educational Psychologist, 28, 2, 117 – 148.

Burston, W.H. (1962)., Principles of History Teaching. Methuen: London.

Botsas, G. & Padeliadu, S. (2003), Goal orientation and reading comprehension strategy use among students with and without reading difficulties,  International Journal of Educational Research, 39, 477 – 495.

Botsas, G. & Padeliadu, S. (2003, August). Attributional beliefs, goal orientations, strategy use and reading comprehension of good and poor readers, Εισήγηση στο 10^ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα και τη Διδασκαλία (EARLI), Πάδοβα, Ιταλία, 26 – 30 Αυγούστου 2003.

Dargie, R. (2001), Dyslexia and History. Dyslexia-Successful Inclusion in the School, 72-80. Edited by Lindsay Peer anδ Gavin Reid. London.

Ευσταθίου Μ., (2003).,Οι θεσμοί της σχολικής ένταξης και η συμβολή τους στην κοινωνική ένταξη των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, στο , Θέματα ειδικής αγωγής , τ. 20,  σ. 24-27

 Ματσαγγούρας,  Η.Γ. (1999), Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Η σχολική τάξη. Χώρος, ομάδα, πειθαρχία, μέθοδος. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη

Ματσαγγούρας, Η.Γ. (2004), Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Στρατηγικές διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη διδακτική Πράξη, τόμος δεύτερος. Αθήνα: Gutenberg

Παντελιάδου, Σ. (2000),  Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη. Τι & Γιατί. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Troia, G., Graham, S., & Harris K. (1999). Teaching Students with Learning Disabilities to Mindfully Plan When Writing Reid, G. (1999). Dyslexia: A Practitioner’s Handbook, 2^nd ed. Chichester: Wiley.

, Exceptional Children, 65 (2), 235-52.

Wong, B., Butler, D., Ficzere, S. & Kuperis, S. (1996). Teaching low achievers and students with learning disabilities to plan, write, and revise opinion essays. Journal of Learning Disabilities, 20, 197-212.

Χαραμής Π., (2001), Ζητήματα ένταξης παιδιών με ειδικές μαθησιακές ανάγκες στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το νέο θεσμικό πλαίσιο για την ειδικά αγωγή , στο , Θέματα ειδικής αγωγής , τ , 13, σ. 48-55.

Περισσότερες συμβουλές εδώ.

Αυγέρη Σοφία, φιλόλογος, Msc. Ιστορίας, εξειδικευμένη στην ειδική και διαπολιτισμική διδακτική

specialeducation.gr