Κείμενο I: Τα Fake News είναι η νέα πραγματικότητα
Ο όρος fake news ανακηρύχθηκε η λέξη της χρονιάς για το 2017 από το λεξικό Collins, το οποίο έδωσε στη δημοσιότητα τη σχετική λίστα που καταρτίζει ετησίως, σημειώνοντας ότι θα συμπεριλάβει τον όρο στην επόμενη έντυπη έκδοσή του. Ο ορισμός που δίνει το λεξικό στο fake news είναι: «ψευδείς, συχνά εντυπωσιακές, πληροφορίες που διαδίδονται υπό το πρόσχημα της είδησης». Σύμφωνα με τους λεξικογράφους του Collins, η χρήση του όρου αυξήθηκε κατά 365% το 2016.
Ο όρος fake news άρχισε να γίνεται δημοφιλής, όταν η Hillary Clinton δήλωσε πως έχασε στις Αμερικάνικες εκλογές του 2016 εξαιτίας της διασποράς ψευδών ειδήσεων που κοινοποίησε η επικοινωνιακή ομάδα του Donald Trump. Συγκεκριμένα, στην ομιλία της δήλωσε «πως η τάση των fake news έχει συνέπειες στον πραγματικό κόσμο» και πώς έχουν την δύναμη να «ανεβάζουν και να κατεβάζουν» κυβερνήσεις.
Ο μύθος όμως των fake news χτίστηκε όταν έφηβοι από το Veles της ΠΓΔΜ έγιναν πλούσιοι διαδίδοντας ψεύτικες ειδήσεις για τον Trump. Όσα περισσότερα κλικ έκαναν οι αναγνώστες στον ιστότοπο που οι έφηβοι είχαν ανεβάσει την ψεύτικη είδηση, τόσα περισσότερα λεφτά κέρδιζαν*. Περισσότερες από 100 ιστοσελίδες εντοπίστηκαν τις τελευταίες εβδομάδες της προεκλογικής περιόδου των ΗΠΑ παράγοντας ψεύτικα νέα. Σύμφωνα με έρευνα στην The Washington Post 6 στους 10 χρήστες του διαδικτύου αναδημοσιεύουν μια είδηση διαβάζοντας μόνο τον τίτλο και όχι το περιεχόμενο, γεγονός το οποίο δείχνει την ευκολία αναπαραγωγής μιας είδησης ακόμα κι αν είναι ψευδής. Το πανεπιστήμιο του Stanford, πάλι, σε έρευνα σχετικά με την αξιολόγηση μιας αληθούς ή ψευδούς πληροφορίας, διαπίστωσε ότι το 80% των μαθητών και φοιτητών που συμμετείχαν δεν κατάφεραν να ξεχωρίσουν ένα πραγματικό άρθρο από ένα ψεύτικο.
Παρόλα αυτά, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το ψηφιακό αποτύπωμα της εποχής μας είναι αυτό που γέννησε τον όρο fake news, γιατί οι ψευδείς ειδήσεις υπήρχαν από την πρώτη στιγμή που κυκλοφόρησε «έντυπος τύπος», τον 18ο αιώνα. Η διαφορά από το τότε στο σήμερα κρύβεται στις λέξεις και στην πρόσβαση των αναγνωστών στην είδηση. Την προπαγάνδα σήμερα την ορίζουμε ως fake news ενώ η πρόσβαση στο διαδίκτυο έχει αλλάξει τον τρόπο πληροφόρησης. Ο λόγος που τα fake news έχουν ωστόσο απασχολήσει τόσο πολύ το κοινό είναι αυτό που ανέφερε σε ομιλία του ο Mark Thompson διευθύνων σύμβουλος του New Yorker: «το πρόβλημα είναι η εκ των υστέρων συνειδητοποίηση των Μ.Μ.Ε. ότι δεν κατέχουν πλέον την αποκλειστικότητα να διαμορφώνουν την ειδησεογραφία».
Την ίδια στιγμή, τη δημοσιότητα των fake news εκμεταλλεύονται κατά κύριο λόγο οι πολιτικοί χρησιμοποιώντας τον όρο ως ρητορικό τους εργαλείο. Ο Donald Trump χρησιμοποιεί τον εν λόγω όρο για να υπονομεύσει τους αντιπάλους του. Ο Πρόεδρος Nicolas Maduro της Βενεζουέλας κατηγόρησε τα παγκόσμια Μ.Μ.Ε. για ψευδείς ειδήσεις, ενώ η Διεθνής Αμνηστία, όταν δημοσίευσε έκθεση σχετικά με τους θανάτους στις φυλακές της Συρίας, ο Πρόεδρος της χώρας, Basharal-Assad, απάντησε ότι ζούμε σε μια εποχή ψευδών ειδήσεων. Το ίδιο συμβαίνει κατά εξακολούθηση και στην Ελλάδα, όπου ο όρος χρησιμοποιείται πολύ συχνά πλέον. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι λαϊκιστές πολιτικοί, στην πλειοψηφία τους, κάνουν χρήση της φράσης fake news νομιμοποιώντας την ως εργαλείο για να επιτεθούν στους αντιπάλους ή τους επικριτές τους και σε ορισμένες περιπτώσεις για να υπονομεύσουν σκόπιμα τους θεσμούς της Δημοκρατίας. Ειδικά, σε χώρες όπου η ελευθερία του λόγου είναι περιορισμένη ή υπό σοβαρή απειλή – όπως Ρωσία, Τουρκία, Κίνα, Πολωνία, Ουγγαρία- οι πολιτικοί ηγέτες επικαλούνται διαρκώς τα fake news. […]
* Το λεγόμενο clickbait – οι ειδήσεις-δόλωμα για κλικ – αποτελεί κίνητρο για ν’ αποφασίσει να γράψει και να διαδώσει κάποιος μια ψεύτικη είδηση, ακριβώς επειδή είναι κάτι που θα του αποφέρει χρήματα.
Τσαουσάκης, Η. (2018). «2018…Καλώς ορίσατε στον θαυμαστό κόσμο των Fake News». Διαδικτυακή δημοσίευση στη σελίδα Insider.gr (απόσπασμα)
Κείμενο II: Fake news και δημοσιογραφία
«Η επιδημία των fake news μπορεί να έχει συνέπειες στον πραγματικό κόσμο» τόνισε σε ομιλία της στο Καπιτώλιο τον περασμένο Δεκέμβρη η Hillary Clinton και μάλλον έχει δίκαιο. Και αυτό γιατί η επιρροή τους σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη από ό, τι στο παρελθόν. Δεν είναι επειδή τα ψέματα του πολέμου του Κόλπου, της Τιμισοάρα και τόσα άλλα δεν ήταν σοβαρά. Κάθε άλλο. Απλώς σήμερα οι δυνατότητες αναπαραγωγής και διασποράς χαλκευμένων ειδήσεων είναι πολλαπλάσιες. Η παρουσία του διαδικτύου γενικά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα, κάνουν τη διαδικασία διάχυσης ψευδών ειδήσεων πολύ πιο εύκολη και μαζική. Επίσης σήμερα στο χώρο δεν κινούνται μόνο οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι, αλλά και η ατέλειωτη στρατιά των δημοσιογράφων - πολιτών. Ο έντονος ανταγωνισμός, που ολοένα οξύνεται, αποτελεί δυστυχώς κίνητρο για αρκετά Μέσα και δημοσιογράφους να γράφουν και να πολλαπλασιάζουν ψευδείς ειδήσεις. Από τη στιγμή που αυτό που μετρά και αποφέρει έσοδα είναι η ψηλή επισκεψιμότητα, πολλοί λειτουργοί των διαδικτυακών μέσων επιλέγουν την εύκολη λύση του click- bait - δηλαδή τις ειδήσεις δόλωμα που ενίοτε δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Επιπλέον, η ανάγκη ελαχιστοποίησης του χρόνου που μεσολαβεί από την εκδήλωση του γεγονότος μέχρι τη δημοσιοποίηση του μηνύματος, εξωθεί αρκετούς λειτουργούς να παραβιάζουν τη βασική αρχή της διασταύρωσης της πληροφορίας προτού αυτή καταστεί είδηση. Η αρνητική αυτή συμπεριφορά πολλαπλασιάζεται όταν το μήνυμα φθάνει στο χρήστη. Συγκεκριμένα, έρευνα που έγινε το 2016 από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια δείχνει ότι 6 στους 10 χρήστες του Ίντερνετ αναδημοσιεύουν μια είδηση, μια ανάρτηση, διαβάζοντας μόνο τον τίτλο, όχι το περιεχόμενο. Άρα εκτός από το click- bait έχουμε και το share - bait.
Υπάρχει όμως ένα ακόμη πιο ανησυχητικό φαινόμενο. Ο οίκος Oxford Dictionaries έχρισε ως λέξη της χρονιάς για το 2016 τη λέξη “post truth”, δηλαδή «μετά - αλήθεια». Πρόκειται για ένα νεολογισμό που περιγράφει το μεταμοντέρνο φαινόμενο της γκρίζας ζώνης που επεκτείνεται μεταξύ της αλήθειας και του ψέματος. Ο όρος αυτός δεν είναι τόσο αθώος όσο φαίνεται, διότι σύμφωνα με ειδικούς γλωσσολόγους, σχετίζεται με τις συνθήκες που κάνουν επίκληση στο συναίσθημα και οι οποίες παρουσιάζονται να διαδραματίζουν πιο ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από ό,τι τα πραγματικά γεγονότα. Μ’ άλλα λόγια ο δέκτης του μηνύματος σχηματίζει εικόνα για τα τεκταινόμενα όχι με κριτήριο αυτό που πραγματικά είναι, αλλά με κριτήριο το τι ο ίδιος πιστεύει, νομίζει, αισθάνεται ή και πληροφορείται ότι είναι. […]
Ζούμε στην εποχή των αστικών θρύλων γνωστότερων ως Hoaxes, των internet trols, των Fake news, μια εποχή όπου οι φήμες και οι ψευδείς ειδήσεις επισκιάζουν τα πραγματικά γεγονότα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ από γνωστό πολιτικό think tank τον Αύγουστο του 2016 έδειξε ότι το 70% των γεγονότων που επικαλείτο ο Ντόναλντ Τραμπ στην προεκλογική του εκστρατεία ήταν ψεύτικα. Ωστόσο ο κόσμος τα πίστευε και μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υποστήριζαν τον νυν πρόεδρο τα πολλαπλασίαζε, δημιουργώντας στην πράξη μια φούσκα από ψεύτικες, παραπλανητικές ειδήσεις.
Η εικόνα γίνεται πιο δραματική αν λάβουμε υπόψη τον ψηφιακό αναλφαβητισμό και την αδυναμία του χρήστη να αξιολογήσει σωστά το μήνυμα που λαμβάνει. Έρευνα του Πανεπιστημίου του Stanford που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 2016 έδειξε ότι το 80% των μαθητών και φοιτητών που συμμετείχαν στην έρευνα δεν κατάφεραν να ξεχωρίσουν ένα πραγματικό κείμενο από ένα ψεύτικο, ούτε ένα δημοσιογραφικό μήνυμα από ένα διαφημιστικό. Επίσης, ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι κριτήριο εγκυρότητας για τους νέους αποτελεί το μέγεθος της φωτογραφίας σε ένα κείμενο και όχι... η απουσία της πηγής του. […]
Παυλίδης, Γ. (2017). «Fake news και δημοσιογραφία». Διαδικτυακή δημοσίευση στη σελίδα www.europarl.europa.eu (απόσπασμα)
Κείμενο III: Άδειο
Αν φωνάξω μέσα μου, μόνο τη φωνή μου θ’ ακούσω⸱ αν κοιτάξω μέσα μου, μόνο παλιές, θολές εικόνες θα δω. Το «τίποτα» και το «άδειο» συγκατοικούν στους εφιάλτες μου. Τι έγιναν τα πολύτιμα πετράδια που αφήνουν πίσω τους οι εμπειρίες; Που τ’ άφησαν; Μέσα μου; Μα δεν ακούγεται ούτε η ηχώ της νοσταλγίας ούτε της απόγνωσης. Το μέσα μου είναι το απόλυτο άδειο. Έφυγε και το μέλλον.
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 60-70 λέξεις το περιεχόμενο των δύο πρώτων παραγράφων του Κειμένου II (Η επιδημία των fake news… νομίζει, αισθάνεται ή και πληροφορείται ότι είναι.)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
1ο Ερώτημα
Στις δύο τελευταίες παραγράφους του Κειμένου II (Ζούμε στην εποχή των αστικών θρύλων… η απουσία της πηγής του) ο συντάκτης επιχειρεί να προβληματίσει τους αναγνώστες. Να καταγράψετε και να αιτιολογήσετε το σύνολο των επιλογών που κάνει, τόσο σε επίπεδο γλωσσικής έκφρασης όσο και σε επίπεδο νοήματος, προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του αυτό.
Μονάδες 15
2ο Ερώτημα
α) Τι εννοεί ο συγγραφέας του Κειμένου II με τη φράση: «Η παρουσία του διαδικτύου γενικά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα, κάνουν τη διαδικασία διάχυσης ψευδών ειδήσεων πολύ πιο εύκολη και μαζική»; Να αναπτύξετε τη σκέψη του σε 50-60 λέξεις.
Μονάδες 5
β) Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην 3η παράγραφο του Κειμένου II; Να εντοπίσετε δύο τρόπους ανάπτυξής της και να εξηγήσετε πώς υπηρετούν την πρόθεση αυτή.
Μονάδες 10
3ο Ερώτημα
Αφού συγκρίνετε τα δύο κείμενα (I & II):
α) να εντοπίσετε δύο αναφορές που είναι κοινές και στα δύο και να σχολιάσετε τυχόν διαφοροποιήσεις στον τρόπο παρουσίασής τους,
β) να εντοπίσετε σε κάθε κείμενο μια κρίσιμη, κατά τη γνώμη σας, πτυχή του φαινομένου των fake news, η οποία δεν θίγεται στο άλλο κείμενο, και να εξηγήσετε γιατί τη θεωρείτε σημαντική.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου (Κείμενο III); Να στηρίξετε την απάντησή σας σε στοιχεία του κειμένου. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αφού λάβετε υπόψη σας τις πληροφορίες των Κειμένων I & II, να παρουσιάσετε σε ένα άρθρο (350-400 λέξεων) το φαινόμενο των Fake news και να εξηγήσετε τις επιπτώσεις του, είτε αυτές συνδέονται με το χώρο της δημοσιογραφίας είτε με το χώρο της πολιτικής.
Μονάδες 30
Ενδεικτικές απαντήσεις
ΘΕΜΑ Α
Η επιρροή των ψευδών ειδήσεων έχει αυξηθεί στις μέρες μας, εφόσον η διάδοσή τους έχει διευκολυνθεί σημαντικά λόγω της ύπαρξης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πλάι, άλλωστε, στους δημοσιογράφους κινούνται και μη επαγγελματίες που κυνηγούν την επισκεψιμότητα των διαδικτυακών τους τόπων με κατασκευασμένες ειδήσεις «δολώματα». Συνάμα, η ανάγκη τάχιστης ενημέρωσης οδηγεί πολλούς δημοσιογράφους στο να μη διασταυρώνουν τις πληροφορίες τους. Μια αρνητική εξέλιξη που επιδεινώνεται από την τάση των πολιτών να αναδημοσιεύουν ειδήσεις έχοντας διαβάσει μόνο τον τίτλο.
ΘΕΜΑ Β
1ο Ερώτημα
Ο συγγραφέας προκειμένου να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με τη δραματική επίπτωση της διάδοσης των ψευδών ειδήσεων αξιοποιεί ποικίλες γλωσσικές επιλογές, όπως και μέσα πειθούς.
Χρήση οριστικής έγκλισης: Με την οριστική έγκλιση ο συγγραφέας υποδηλώνει τη βεβαιότητά του για τα όσα καταγράφει. (Ζούμε στην εποχή των αστικών θρύλων… οι ψευδείς ειδήσεις επισκιάζουν τα πραγματικά γεγονότα).
Χρήση ασύνδετου σχήματος: Η παράθεση των αρνητικών στοιχείων που κυριαρχούν πλέον στο χώρο της ενημέρωσης, με ασύνδετο σχήμα, αν και αποσκοπεί κυρίως στη συνοπτική παρουσίαση μιας ήδη γνωστής κατάστασης, ασκεί επιπροσθέτως επίδραση σε συναισθηματικό επίπεδο, εφόσον δημιουργεί ένα αίσθημα ανησυχίας στον αναγνώστη (Ζούμε στην εποχή των αστικών θρύλων γνωστότερων ως Hoaxes, των internet trols, των Fake news…).
Χρήση τεκμηρίων (επίκληση στη λογική): Ο συγγραφέας παραθέτει τα πορίσματα δύο σχετικών με το θέμα ερευνών προκειμένου να παρουσιάσει δύο ανησυχητικές πτυχές του φαινομένου. Η μία έρευνα αφορά τη γενικευμένη χρήση ψευδών στοιχείων από τον Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας και η άλλη την αδυναμία των νέων να ξεχωρίσουν ένα πραγματικό κείμενο από ένα ψεύτικο.
Χρήση επιχειρήματος: Η αρχική διαπίστωση του συγγραφέα πως οι ψευδείς ειδήσεις επισκιάζουν τα πραγματικά γεγονότα τεκμηριώνεται με την αναφορά στην τακτική του Ντόναλντ Τραμπ, καθώς, όπως μας εξηγεί ο συγγραφέας, αν και τα γεγονότα που επικαλούταν ο Τραμπ ήταν ψεύτικα, η διάδοση κι ο πολλαπλασιασμός τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τους υποστηρικτές του δημιουργούσε μια «φούσκα» από παραπλανητικές ειδήσεις, που σαφώς σταδιακά επηρέασε την αντίληψη όλο και περισσότερων ανθρώπων.
Χρήση μεταφορικού και συγκινησιακά φορτισμένου λόγου: Ο συγγραφέας αξιοποιεί στο κείμενό του την παραστατική δύναμη του μεταφορικού λόγου (μια φούσκα από ψεύτικες ειδήσεις), αλλά και εκφράσεις συναισθηματικά φορτισμένες (Η εικόνα γίνεται πιο δραματική), ώστε να τονίσει πιο αποτελεσματικά την έκταση του φαινομένου και να επιτείνει το συναίσθημα ανησυχίας και προβληματισμού του αναγνώστη.
Χρήση ειρωνείας: Τα πορίσματα της πανεπιστημιακής έρευνας που φανερώνουν την αδυναμία μαθητών και φοιτητών να ξεχωρίσουν ένα ψεύτικο από ένα αληθινό κείμενο, όπως κι ένα διαφημιστικό από ένα δημοσιογραφικό, προκαλούν σαφώς έκπληξη, η οποία εντείνεται από ένα ενδιαφέρον πρόσθετο στοιχείο, το οποίο παρουσιάζεται με ειρωνικό τρόπο από τον συγγραφέα: «κριτήριο εγκυρότητας για τους νέους αποτελεί το μέγεθος της φωτογραφίας σε ένα κείμενο και όχι... η απουσία της πηγής του». Με τη χρήση των αποσιωπητικών ο συγγραφέας τονίζει το απροσδόκητο γεγονός πως οι νέοι κρίνουν την εγκυρότητα ενός κειμένου με βάση το μέγεθος της φωτογραφίας που το συνοδεύει και όχι με βάση το αν αυτό αναφέρει την πηγή των πληροφοριών του.
2ο Ερώτημα
α) Η δυνατότητα πρόσβασης των πολιτών στο διαδίκτυο κι η ευκολία της μεταξύ τους επικοινωνίας με τη συνδρομή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έχουν επηρεάσει, μεταξύ άλλων, και τον τρόπο ενημέρωσής τους. Μια είδηση που προκαλεί εντύπωση, αναπαράγεται και διαδίδεται με μεγάλη ταχύτητα ανάμεσα στους διαδικτυακούς φίλους, χωρίς να ελεγχθεί το κατά πόσο είναι αληθής. Στον κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μοιάζει να προέχει το στοιχείο του εντυπωσιασμού κι όχι της εγκυρότητας.
β) Πρόθεση του συγγραφέα στην τρίτη παράγραφο είναι να επισημάνει την εδραίωση της «μετά-αλήθειας», μια ιδιαιτέρως ανησυχητική εξέλιξη που προέκυψε εξαιτίας της διάδοσης των fake news, αλλά και της απροθυμίας ή της αδυναμίας των πολιτών να πληροφορηθούν την αλήθεια για το τι συμβαίνει στην κοινωνία τους. Οι πολίτες μη έχοντας σταθερή και σίγουρη πρόσβαση στην αλήθεια, καταλήγουν να σχηματίζουν την άποψή τους για το τι συμβαίνει γύρω τους όχι με γνώμονα το τι είναι πραγματικό και αληθινό, αλλά με βάση το τι οι ίδιοι θεωρούν πως ισχύει και πως είναι πραγματικό.
Προκειμένου να επισημάνει την εδραίωση αυτού του φαινομένου, ο συγγραφέας επιλέγει να αναπτύξει την παράγραφο με τη μέθοδο του ορισμού και της αιτιολόγησης. Ειδικότερα ορίζει την έννοια της «μετά-αλήθειας» (το μεταμοντέρνο φαινόμενο της γκρίζας ζώνης που επεκτείνεται μεταξύ της αλήθειας και του ψέματος), ώστε ο αναγνώστης να κατανοήσει το νόημα του συγκεκριμένου νεολογισμού. Ενώ, στη συνέχεια, αιτιολογεί γιατί το φαινόμενο αυτό θα πρέπει να μας ανησυχεί (διότι σύμφωνα με ειδικούς γλωσσολόγους, σχετίζεται με τις συνθήκες που κάνουν επίκληση στο συναίσθημα και οι οποίες παρουσιάζονται να διαδραματίζουν πιο ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από ό,τι τα πραγματικά γεγονότα).
3ο Ερώτημα
α) Κοινή αναφορά και στα δύο κείμενα αποτελεί η δήλωση της Hillary Clinton πως η διάδοση των fake news έχει συνέπειες στον πραγματικό κόσμο. Η αναφορά αυτή είναι εκτενέστερη στο πρώτο κείμενο, όπου επισημαίνεται πως η δήλωση αυτή έγινε όταν η Hillary Clinton απέδωσε την ήττα της στις Αμερικανικές εκλογές του 2016 στη διασπορά ψευδών ειδήσεων.
Κοινή, επίσης, είναι η αναφορά στην έρευνα που έγινε από το πανεπιστήμιο του Stanford. Η έρευνα αυτή, ωστόσο, παρουσιάζεται αναλυτικότερα στο δεύτερο κείμενο, στο οποίο επισημαίνεται όχι μόνο η αδυναμία των νέων να διακρίνουν ένα αληθινό κείμενο από ένα ψεύτικο, αλλά κι ένα δημοσιογραφικό από ένα διαφημιστικό, όπως και το γεγονός ότι κρίνουν την εγκυρότητα ενός κειμένου με βάση το μέγεθος της φωτογραφίας που το συνοδεύει.
β) Μια κρίσιμη πτυχή του φαινομένου, που θίγεται μόνο στο πρώτο κείμενο, είναι το γεγονός ότι οι λαϊκιστές πολιτικοί εκμεταλλεύονται τη φράση fake news ως εργαλείο για να επιτεθούν στους αντιπάλους ή τους επικριτές τους. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά κρίσιμο στοιχείο, εφόσον πλέον κάθε λαϊκιστής πολιτικός που δεν επιθυμεί να λογοδοτήσει για τα λάθη ή τις παραλείψεις του, σπεύδει να χαρακτηρίσει ως ψευδή κάθε σχετική είδηση, απαξιώνοντας πλήρως τη διαδικασία του δημοκρατικού ελέγχου και διαλόγου.
Αντιστοίχως, μια κρίσιμη πτυχή του φαινομένου, που θίγεται μόνο στο δεύτερο κείμενο, είναι το γεγονός πως λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στην ενημέρωση έχουμε περάσει στην εποχή της «μετά-αλήθειας», στο πλαίσιο της οποίας κάθε πολίτης «σχηματίζει εικόνα για τα τεκταινόμενα όχι με κριτήριο αυτό που πραγματικά είναι, αλλά με κριτήριο το τι ο ίδιος πιστεύει, νομίζει, αισθάνεται ή και πληροφορείται ότι είναι». Κατ’ αυτό τον τρόπο ο κλονισμός της αξιοπιστίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης προσφέρει ένα ευπρόσδεκτο άλλοθι, ώστε ο καθένας να διαμορφώνει μια εικόνα για την κοινωνική του πραγματικότητα βασιζόμενος σε δικές του απόψεις και ερμηνείες των γεγονότων, χωρίς να ενδιαφέρεται για το αν τα όσα πιστεύει είναι πράγματι αληθινά.
ΘΕΜΑ Γ
Το ποιητικό υποκείμενο, όπως τονίζεται κι από τον τίτλο του κειμένου «Άδειο», έχει περιέλθει σε μια ανησυχητική κατάσταση πλήρους απουσίας κάθε συναισθήματος. Νιώθει πως μέσα της δεν υπάρχει πια τίποτα, πως ό,τι έχει απομείνει από την ως τώρα ζωή της είναι ένα κενό. Όπως επισημαίνει με τις υποθετικές προτάσεις του κειμένου, αν φωνάξει μέσα της, το μόνο που θ’ ακούσει είναι η φωνή της, κι αν κοιτάξει μέσα της, το μόνο που θα δει είναι παλιές, θολές εικόνες. «Το μέσα μου είναι το απόλυτο άδειο», σχολιάζει χαρακτηριστικά, φανερώνοντας πως με το πέρασμα των χρόνων και καθώς συνειδητοποιεί πως δεν έχει πια το περιθώριο να ζήσει νέες ενδιαφέρουσες εμπειρίες -πιθανώς λόγω της προχωρημένης ηλικίας της- χάνει μέσα της την παρηγορητική προοπτική του μέλλοντος (Έφυγε και το μέλλον). Με τη σκέψη, επομένως, πως δεν έχει τη δυνατότητα να ελπίζει σε κάτι νέο, σε κάτι μελλοντικό, νιώθει πως χάνουν την αξία τους κι όσα έζησε μέχρι τώρα. Το ερώτημά της: «Τι έγιναν τα πολύτιμα πετράδια που αφήνουν πίσω τους οι εμπειρίες;» υποδηλώνει ακριβώς το πόσο ανούσια μοιάζουν τα περασμένα, όταν το άτομο νιώθει πως δεν του απομένει πια πολύς χρόνος. Επίγνωση και συνειδητοποίηση που όχι μόνο της στερεί την παραμυθητική επίδραση της νοσταλγίας, αλλά και την παραλύει συναισθηματικά σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μη μπορεί να νιώσει πια μήτε απόγνωση.
ΘΕΜΑ Δ
Η νέα τάση στις ειδήσεις είναι… fake!
Η δημιουργία πλήθους διαδικτυακών σελίδων με κατ’ επίφαση ενημερωτικό χαρακτήρα έχει προκαλέσει στις μέρες μας ένα πρωτοφανές κύμα διάδοσης ψευδών ειδήσεων. Με κύριο κίνητρο τη στιγμιαία προσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών, οι σελίδες αυτές δημοσιοποιούν αναληθείς πληροφορίες, εντυπωσιακού χαρακτήρα, επιδιώκοντας την αύξηση της επισκεψιμότητάς τους. Κάθε νέος επισκέπτης σημαίνει ενίσχυση των εσόδων τους, έστω κι αν για να τον προσελκύσουν χρησιμοποιούν κατασκευασμένες ειδήσεις.
Ακούσιοι αρωγοί αυτής της ανταγωνιστικής προσπάθειας προσέλκυσης επισκεπτών γίνονται οι πολίτες εκείνοι που κοινοποιούν και αναδημοσιεύουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις «ειδήσεις» αυτές. Πολίτες που χωρίς να ελέγξουν την εγκυρότητα του διαδικτυακού τόπου και χωρίς να προβληματιστούν για το κατά πόσο είναι αληθινή μια είδηση, σπεύδουν να την κοινοποιήσουν στους διαδικτυακούς τους φίλους, παρακινημένοι από τον εντυπωσιακό της χαρακτήρα. Με τη σκέψη πως θα λάβουν πολλές θετικές αντιδράσεις στο προφίλ τους και θέλοντας να είναι οι πρώτοι που θα τη δημοσιοποιήσουν, συχνά δεν διαβάζουν καν το περιεχόμενό της και αρκούνται μόνο στο ενδιαφέρον που προκαλεί ο τίτλος.
Η τάση αυτή πλήττει, ατυχώς, συνολικά την αξιοπιστία του δημοσιογραφικού χώρου, εφόσον πολλοί δεν αντιλαμβάνονται καν πως οι ψευδείς αυτές ειδήσεις προέρχονται από άτομα που δεν έχουν τη δημοσιογραφική ιδιότητα. Το γεγονός και μόνο πως αυτές οι παραπλανητικές πληροφορίες παρουσιάζονται υπό τη μορφή ειδήσεων, προκαλεί τη δυσπιστία των πολιτών απέναντι σε όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Την ίδια στιγμή, άλλωστε, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης βρίσκονται αντιμέτωπα με μια παράλληλη αναμέτρηση για την ταχύτερη δυνατή παροχής ενημέρωσης, εξαιτίας της αμεσότητας του διαδικτύου, γεγονός που τα ωθεί συχνά σε βιαστικές ανακοινώσεις, χωρίς επαρκή διασταύρωση των πληροφοριών, με αποτέλεσμα να προκύπτουν αστοχίες στην παρεχόμενη ενημέρωση.
Τη γιγάντωση του φαινομένου διασποράς ψευδών ειδήσεων εκμεταλλεύονται κατ’ εξοχήν -έστω κι αν δεν τους αφορά άμεσα- λαϊκιστές και αναποτελεσματικοί πολιτικοί, οι οποίοι βρίσκουν μια ευπρόσδεκτη ευκαιρία να αμφισβητήσουν κάθε εις βάρος τους κριτική. Η επίγνωση πως οι πολίτες έχουν ήδη αρχίσει να δυσπιστούν απέναντι στην ενημέρωση που λαμβάνουν, επιτρέπει στους πολιτικούς αυτούς να απορρίπτουν με ευκολία κάθε προσπάθεια που γίνεται από τους αντιπάλους τους ή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να ελέγξουν τη δράση και τα λάθη τους. Κάθε σχόλιο, όπως και κάθε πληροφορία που αποσκοπεί στο να φανερώσει την αναποτελεσματικότητα των λαϊκιστών πολιτικών, «βαφτίζεται» αυτομάτως ψευδής είδηση και απαξιώνεται, χωρίς να δοθούν οι αναγκαίες απαντήσεις από τη μεριά των πολιτικών αυτών.
Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, πως η επιδίωξη κάποιων να εκμεταλλευτούν την ευπιστία των πολιτών, ώστε να αυξήσουν την επισκεψιμότητα και τα έσοδα των διαδικτυακών τους σελίδων, επηρεάζει αλυσιδωτά τόσο το χώρο της ενημέρωσης, όσο και το χώρο της πολιτικής. Είναι αναγκαία, επομένως, η πιο προσεκτική στάση των πολιτών απέναντι στις εντυπωσιακού χαρακτήρα ψευδείς ειδήσεις, προκειμένου το φαινόμενο αυτό να περιοριστεί.
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.