Του Γιώργου Κασαμπαλάκου
Η Zastava ξεκίνησε ως εταιρία παραγωγής όπλων το 1853. Τη δεκαετία του 30 παρήγαγε φορτηγά για τον Βασιλικό Γιουγκοσλαβικό Στρατό.
Mετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο έφτιαχνε μοντέλα της Jeep με ειδική άδεια της μητρικής Willys Overland.
Στους εορτασμούς των 100 χρόνων από τη λειτουργία της, η Zastava ξεκίνησε τη συνεργασία με τη FIAT. Πολλοί αμφισβήτησαν το εγχείρημα ενώ οι ιδεολόγοι οπαδοί της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, μίλησαν για αναθεωρητισμό και προσβολή των σοσιαλιστικών αξιών.
Η Zastava ξεκίνησε αντιγράφοντας το πετυχημένο ιταλικό 600ράκι και το προώθησε ως γιουγκοσλάβικο (Zastava 750). Αφού το πείραμα πέτυχε και απέδωσε οικονομικά στην εταιρία, ήρθε το επόμενο βήμα:
Με βάση το βραβευμένο ως αμάξι της χρονιάς 1969, FIAT 128, ένα νέο μοντέλο βγήκε από το εργοστάσιο του Κραβούγιεβατς στη σημερινή Δυτική Σερβία, το Yugo. Το πρώτο αυτοκίνητο κατασκευάστηκε στις 2 Ιουλίου του 1977 ενώ η μαζική παραγωγή άρχισε το 1980.
Zastava 750 & 1100 (“Zastava Hellas” Β.Ε.Α.Ε), 1982. Πηγή: Hellenic Motor History
Το Yugo ενσάρκωνε το όραμα της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, αφού βασικά τμήματα και εξαρτήματά του φτιάχνονταν σε όλες τις τότε σοσιαλιστικές δημοκρατίες της, σήμερα ανεξάρτητες χώρες.
Τα ηλεκτρικά στη Νόβα Γκόριτσα της Σλοβενίας, οι ζώνες και οι καθρέφτες στην Οχρίδα της Βόρειας Μακεδονίας, τα φρένα και οι εσωτερικές ταπετσαρίες στην Κροατία, βασικά εξαρτήματα της μηχανής στη Μπάνια Λούκα της Βοσνίας και όλα τα υπόλοιπα στη Σερβία.
Οικονομία, αντοχή αλλά και πολλά προβλήματα
Τα Yugo απέκτησαν αμέσως φανατικούς φίλους και ορκισμένους εχθρούς. Τα περισσότερα αυτοκίνητα που κατασκευάζονταν στο ανατολικό μπλοκ ( Lada, Skoda, Polski, Trampand, Dacia) θεωρούνταν οικονομικά και ανθεκτικά, χωρίς περιττές πολυτέλειες, ενώ η ποιότητα κατασκευής τους ήταν προβληματική.
Το Yugo δεν ξέφυγε από αυτόν τον κανόνα. Τριγμοί ακούγονταν παντού, οι αναρτήσεις ήταν σκληρές, οι διακόπτες αριστερά από το τιμόνι λειτουργούσαν όποτε αυτοί ήθελαν! Κι όμως, κατά γενική ομολογία οι μηχανές αποδεικνύονταν “σκυλιά” και τα γιουγκοσλάβικα αμάξια σπάνια χάλαγαν.
Το εσωτερικό ενός Yugo χαρακτηριζόταν από φτηνά πλαστικά που άφηναν μια χαρακτηριστική μυρωδιά. Ήταν λιτό αλλά λειτουργικό. Αρχείο Hellenic Motor History
Τα πρώτα χρόνια παραγωγής, πουλήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες σε όλη την Ευρώπη, ανάμεσα τους και στην Ελλάδα όπου έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή.
Στο απόγειο της δόξας τους, τα Yugo εισέβαλλαν και στην αμερικάνικη αγορά. Πρωτοπαρουσιάστηκαν στην έκθεση αυτοκινήτων του Λος Άντζελες το 1984 και η τιμή τους δεν ξεπερνούσε τα 4.500$, με 10 χρόνια εγγύηση.
Δεν πέρασαν όμως από τα εξαντλητικά τεστ αντοχής και οι πωλήσεις στις ΗΠΑ και τον Καναδά καθυστέρησαν μερικά χρόνια, μέχρι το μοντέλο Yugo GV (από τα αρχικά των λέξεων Good Value).
Τα Yugo όταν έφτασαν στην αμερική. Αρχείο Hellenic Motor History
To Yugo που έκανε αίσθηση ήταν η σπορ έκδοση GVX, όχι τόσο για την ταχύτητά του, αφού ήταν ελάχιστα πιο γρήγορο από το GV, αλλά για τα σπορ φώτα του.
Οι μηχανές που φορούσαν τα Yugo ήταν 900, 1000, 1100 και 1300 κυβικών εκατοστών. Η ιπποδύναμή τους ξεκινούσε από τα 45 άλογα για τη μικρή έκδοση και φτάνει ως τα 68 άλογα. Τα πρώτα μοντέλα είχαν καρμπυρατέρ αλλά στα τέλη της δεκαετίας εισήχθη ο μονός ψεκασμός.
Τη δεκαετία του 90, κατασκευάστηκαν κάποια ελάχιστα μοντέλα με αυτόματο κιβώτιο ταχυτήτων.
Yugo, τιμές στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1991. Yugo 55: 1.348.200 (με απόσυρση 1.014.000)
Florida 1.3: 2.037.920 (με απόσυρση 1.514.000). Πωλήσεις Yugo στην Ελλάδα το 1991: 634 μονάδες (0.4%). Πηγή: Hellenic Motor History
Σύμφωνα με το Hellenic Motor History του ερευνητή Βασίλη Ανδρούτσου, η γιουγκοσλάβικη εταιρεία είχε σταθερά ανοδική πορεία στην ελληνική αγορά από το 1981 έως το 1985, οπότε κατέλαβε την 3η θέση στην γενική κατάταξη, με μερίδιο αγοράς 8.0% και συνολικά 6.301 μονάδες (+30.9%).
Στην κατηγορία των 6 φορ. ίππων (ή 900 κ.εκ) κάλυψε το 10% της εγχώριας αγοράς, με 8.156 πωλήσεις. Κατά συνέπεια, το Yugo κατείχε το 67.8% στην κατηγορία του.
Η επιτυχία αυτή ήρθε χάρη στο Yugo 45, ένα από τα δημοφιλέστερα μοντέλα στην Ελλάδα.
Yugo 45 (“Zastava Hellas”), 1985. Αρχείο Hellenic Motor History
Τα προβλήματα από τον εμφύλιο και το φινάλε των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ
Οι παλιοί εργαζόμενοι της αυτοκινητοβιομηχανίας υποστηρίζουν ότι τα καλύτερα αυτοκίνητα κατασκευάστηκαν μέχρι το 1991. Μετά, τον πόλεμο, τη σταδιακή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και τις κυρώσεις που επέβαλε η Δύση, προκάλεσαν τεράστια προβλήματα και στη Zastava.
Αναγκάστηκε να χρησιμοποιεί εξαρτήματα που είχε στοκ, για να καλύψει τις ανάγκες της. Έτσι, στα Yugo της δεκαετίας του 90 παρατηρούνται διαφορετικά καλύμματα στο σαλόνι, ταχυμετρητές που μετρούν την ταχύτητα σε μίλια/ώρα, ακόμα και τιμόνι από άλλο μοντέλο (από το Zastava 750).
Το τελικό χτύπημα στη Zastava έδωσαν οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί, τον Απρίλιο του 1999. Παρά το γεγονός πως εργάτες είχαν κάνει ανθρώπινες αλυσίδες για αποτρέψουν τον βομβαρδισμό, το ΝΑΤΟ το στόχευσε με πυραύλους ακριβείας.
Το βομβαρδισμένο εργοστάσιο στο Κραβούγιεβατς, από αεροφωτογραφία. Πηγή YouTube
Όμως 38.000 εργάτες της Zastava και άλλοι 60.000 που απασχολούνταν σε δραστηριότητες σχετικές με το εργοστάσιο, έμειναν άνεργοι μέσα σε ένα βράδυ.
Από τότε, ελάχιστα αυτοκίνητα πέρασαν τις πύλες του εργοστασίου, ανάμεσά τους το Koral IN, με ηλεκτρικά παράθυρα, κεντρικό κλείδωμα και a.c. καθώς και μια έκδοση που χρησιμοποιούσε υγραέριο ως καύσιμο.
Στις 11 Νοέμβρη του 2008, το Yugo υπ’αριθμόν 794.528 έριξε τίτλους τέλους στο θρυλικό μοντέλο που ξεκίνησε να κατασκευάζεται σε διαφορετική χώρα από αυτή που ολοκληρώθηκε η παραγωγή του.
Ανέκδοτα για Yugo
Τις δεκαετίες 80 και 90, ήταν πολύ δημοφιλή τα ανέκδοτα που κυκλοφορούσαν για τα Yugo. Κάποια από αυτά, αναφέρονται παρακάτω:
- Γιατί δεν ξεκινάει ένα YUGO μόλις άναψε πράσινο;
Πάτησε τσίχλα…
- Πώς διπλασιάζεις την τιμή ενός YUGO;
Φουλάρεις το ρεζερβουάρ.
- Γιατί το Yugo έχει θερμαινόμενο πίσω τζαμι;
Για να μη κρυώνουν τα χέρια σου όταν σπρώχνεις.
Κι όμως, όλοι ανεξαιρέτως οι κάποτε ιδιοκτήτες ενός Yugo, νοσταλγούν το απόλυτο αυτοκίνητο πόλης του πρώην ανατολικού μπλοκ, με τα θορυβώδη κιβώτια ταχυτήτων, τη σκληρή ανάρτηση και την χαρακτηριστική μυρωδιά των πλαστικών του…