Η πείνα του Καραγκιόζη - Σημειώσεις / Ανάλυση - Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α' Γυμνασίου

ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΟΛΛΑΣ (1871-1949)

Ήταν ένας από τους πιο γνωστούς καραγκιοζοπαίκτες. Αν και ήταν εντελώς αγράμματος, υπήρξε ένας από τους καλύτερους δημιουργούς της ιστορίας του Καραγκιόζη. Ζώντας σε μια δύσκολη εποχή (Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική καταστροφή), προσπάθησε να περάσει μέσα στα έργα του και τις νέες φιγούρες που εισήγαγε, τα πάθη και τις δυσκολίες του Έλληνα της εποχής, που προσπαθούσε να κάνει τα πάντα για να επιβιώσει. Αναγνωρίστηκε ως ο κορυφαίος δημιουργός του Θεάτρου Σκιών του 20^ου αιώνα.

ΥΠΟΘΕΣΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ

Ο Καραγκιόζης είναι ο τύπος του μέσου Έλληνα της εποχής που σκαρφίζεται διάφορους τρόπους, λιγότερο ή περισσότερο νόμιμους, στην καθημερινή προσπάθειά του να επιβιώσει.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ

Είναι απόσπασμα από έργο προορισμένο για παράσταση Θεάτρου Σκιών. Το Θέατρο Σκιών είναι το  γνωστό λαϊκό θέαμα που το χαρακτηρίζει η αμεσότητα, το χιούμορ η σάτιρα και η παιδαγωγική πρόθεση. Άμεση είναι η επικοινωνία Καραγκιοζοπαίχτη και κοινού.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

1^η – Σκηνή Α΄: Ο Καραγκιόζης αναφέρει στον Χατζηαβάτη τα παθήματά του από τον Μπαρμπαγιώργο και το σχέδιό του για τη λειτουργία ενός εξοχικού κέντρου.

1^η – Σκηνή Β΄: Ο Χατζηαβάτης μαλακώνει τον οργισμένο με τον Καραγκιόζη    Μπαρμπαγιώργο κι αυτός δέχεται να ακούσει τον Καραγκιόζη.

ΗΡΩΕΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ

Καραγκιόζης, Χατζηαβάτης, Μπαρμπαγιώργος, Θεια-Γιωργούλα .

ΤΙΤΛΟΣ (Η πείνα του Καραγκιόζη)

Ο τίτλος είναι  χαρακτηριστικός όχι μόνο του αποσπάσματος, αλλά και της γενικότερης κατάστασης που επικρατούσε την εποχή στην οποία γράφτηκε (αρχές 20^ου αιώνα). Στο πρόσωπο του Καραγκιόζη αντανακλάται η βιοπάλη κι ο αγώνας επιβίωσης του ελληνικού λαού.

ΧΡΟΝΟΣ

Τα γεγονότα εξελίσσονται μέσα σε μια μέρα. Όμως παρεμβάλλεται μια αναδρομική αφήγηση για ένα γεγονός που έγινε δύο μέρες πριν (προχθές), δηλαδή το ξυλοκόπημα του Καραγκιόζη απ’ τον Μπαρμπα-Γιώργο.

ΤΟΠΟΣ

Στην Α΄ σκηνή τα γεγονότα διαδραματίζονται στον δρόμο με φόντο δεξιά το σαράι και αριστερά το καραγκιοζόσπιτο.

Στη Β΄ σκηνή τα γεγονότα διαδραματίζονται στο καφενείο. Τα γεγονότα με τη Θεια-Γιωργούλα εξελίσσονται στη στάνη.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Περιγραφή ( το σύκο, το κέρασμα της θείας)

Διάλογος (θεατρικό έργο)

Μονόλογος (όταν ο Καραγκιόζης σχολιάζει τον Χατζηαβάτη και τον Μπαρμπα-Γιώργο).

ΓΛΩΣΣΑ

Λαϊκή, ζωντανή, απλή, λιτή, με εκφράσεις του προφορικού λόγου και ιδιωματισμούς γιατί εκφράζει καθημερινούς ανθρώπους. Η  γλώσσα του Μπαρμπαγιώργου είναι η χαρακτηριστική ρουμελιώτικη διάλεκτος. Επίσης, χρησιμοποιούνται τύποι της καθαρεύουσας (Ήλθον τα άντερά μου εις έριδας), συχνά ανάμεικτοι με λαϊκή γλώσσα, όταν ο Καραγκιόζης προσπαθεί να δώσει κύρος και επισημότητα στα λόγια του.

ΥΦΟΣ

Λιτό, παραστατικό, άμεσο, σατιρικό, χιουμοριστικό, όπως η προφορική ομιλία των λαϊκών ανθρώπων.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

(βλέπε στην κατηγορία του Μπλογκ  ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ)

Μεταφορές  (να κατεβάσω το τροπάριο της ψευτιάς), παρομοιώσεις, (σαν μοτοσικλέτα), προσωποποιήσεις ( ήλθον τα άντερά μου εις έριδας), εικόνες ηχητικές, οπτικές, οσφρητικές (π.χ. η μοσχοβολιά), μετωνυμία (νομίζει πως βλέπει τον χάρο του αντί τον θάνατο), ειρωνεία (το τροπάριο της ψευτιάς), υπερβολή (είχα αλληθωρίσει από την πείνα) ηχοποίητες λέξεις (γκαπ, πίτσι-πίτσι), αντιθέσεις (εμπρός καρδιά, ποδάρια πίσω).

ΨΥΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Θεόφτωχος, ζωηρός και κεφάτος άνθρωπος του λαού. Παρά τη φτώχεια του, αντιμετωπίζει με εύθυμο τρόπο την κατάστασή του. Από τα λόγια των άλλων φαίνεται ένας μικρός λωποδύτης που καταφεύγει σε κλεψιές και απατεωνιές. Είναι ζωηρό και ανήσυχο μυαλό, καθώς ψάχνει να βρει δουλειές για να επιβιώσει. Αν και δεν ξέρει καμία τέχνη, είναι πρόθυμος ν΄ ανακατευτεί παντού, ακόμα και σε επιστημονικές δουλειές. Το ξύλο δεν το φοβάται. Σε όλα τα επαγγέλματα αποτυχαίνει, κάνει ζημιές και καταλήγει στο καλύβι του πάντα πεινασμένος.Το καλύβι του ετοιμόρροπο, βρίσκεται δίπλα στο λαμπερό σαράι του πασά.

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ:  Είναι κόλακας, δουλοπρεπής και καταφέρνει να κερδίσει την εύνοια των ισχυρών. Δε διστάζει να κολακέψει, να επαινέσει, να υποκλιθεί όσες φορές χρειαστεί σε κάποιον ανώτερο, για να πετύχει τον στόχο του. Με τις γαλιφιές του πέτυχε να μεταπείσει τον τραχύ Μπαρμπαγιώργο για να βοηθήσει τον φίλο του. Φαίνεται σίγουρος για τον εαυτό του (δέχεται να φάει και ξύλο αν αποτύχει) και χρησιμοποιεί επιτηδευμένη (προσποιητή) γλώσσα.

ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Ρουμελιώτης, πρωτόγονος, τραχύς, σκληρός χωρίς λεπτούς τρόπους και ευαισθησίες, αφελής και αγνός στην ψυχή Έλληνας, που δε γνωρίζει από υποκρισία και διπλωματία αλλά λέει χοντροκομμένα τις σκέψεις του.  Δεν έχει καθόλου καλή ιδέα για τον ανιψιό του τον Καραγκιόζη που τον ονομάζει λωποδύτη. Είναι τσιγκούνης (δε βοηθά οικονομικά τον Καραγκιόζη) και  προληπτικός (θεωρεί τον Καραγκιόζη γρουσούζη).

ΘΕΙΑ-ΓΙΩΡΓΟΥΛΑ: Συμπονετική και καλόκαρδη, προσφέρει πλούσιο γεύμα στον Καραγκιόζη.

ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ  ΣΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ

Το κυνήγι του καθημερινού επιούσιου (φαγητού), η διπροσωπία για προσωπικά οφέλη αλλά και η βοήθεια του φίλου, η χωριάτικη καλοσύνη και χοντροκοπιά, η αισιοδοξία παρά τις δυσκολίες.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ:

11^ος αιώνας: συναντάται στην Κίνα

12^ος-13^ος αιώνας: οι Άραβες, οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι έχουν ήδη θέατρο σκιών.

16^ος αιώνας: το θέατρο σκιών φτάνει στην Κωνσταντινούπολη.

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού μας ήρωα του ελληνικού θεάτρου σκιών, του αγαπημένου μας Καραγκιόζη, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω στο θέμα αυτό.

Α΄ ΕΚΔΟΧΗ

Η ιστορία της δημιουργίας του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στον γνωστό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη που ζούσαν στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σαράϊ του πασά της Προύσας. Πήρε στο γιαπί εργάτες και αρχιμάστορα έβαλε τον Καραγκιόζη που ήταν μαραγκός, μα είχε μυαλό πρωτομάστορα. Ο πασάς είδε ότι το σαράϊ αργούσε να τελειώσει κι εφοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Ο Χατζηαβάτης φοβήθηκε και φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν. Ο πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολούθησε να αστειεύεται. Έτσι ο πασάς τον θανάτωσε. Όλοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά. Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράϊ να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη. Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης.

Β΄ ΕΚΔΟΧΗ

Όμως υπάρχει και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός Έλληνα από την Ύδρα, τον Ν Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου τον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του. Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των τούρκων. Έτσι, oνόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ, προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζονται στα μέσα του 17ου αιώνα και μας τον παρουσιάζουν να εκφράζει εικόνες από την ζωή των Τούρκων. Πολλοί υποστήριξαν ότι ο Καραγκιόζης  ήταν τούρκικο θέατρο, όμως, όποιος γνωρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα των λαών που ζούσαν μέσα στην τουρκική αυτοκρατορία, δύσκολο να φαντασθεί Τούρκο, ή Εβραίο ή Αρμένη για δημιουργό του Καραγκιόζη και μάλιστα εμπνευσμένο από τη ζωή δυο Ελλήνων: του Χατζηαβάτη και του  Καραγκιόζη (Μαυρομάτη). Απλώς, η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ’ όλες τις χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή, οθωμανική κυριαρχία.

Ήταν, επομένως, λογικό οι ακόλουθοι τέσσερεις σχεδόν αιώνες της τουρκοκρατίας να έχουν σαν αποτέλεσμα να ξεχασθεί τόσο πολύ η ελληνικότητά του, ώστε οι περισσότεροι ερευνητές να χαρακτηρίζουν τον Καραγκιόζη σαν τούρκικο θέατρο σκιών.

Ο Καραγκιόζης δεν ήταν άγνωστος στην Ελλάδα πριν από την Απελευθέρωση. Μάλιστα λέγεται ότι, τον καιρό που ετοιμαζόταν η επανάσταση, το θέατρο αυτό χρησίμευε σαν τόπος συνάντησης των αρχηγών της που κατέστρωναν εκεί τα σχέδιά τους δίχως να τους υποψιαστούν οι Τούρκοι.

Επρόκειτο άλλωστε για θέατρο που περιόδευε από περιοχή σε περιοχή ξεκινώντας κυρίως από την Πόλη. Μετά την απελευθέρωση, ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και από τις αρχές πλέον του 1900 μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη.

Το 1924 ιδρύεται στην Ελλάδα το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών που αποτελείτο από 120 μέλη. Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1940 η τέχνη του Καραγκιόζη ήκμασε πολύ σε όλο τον ελληνικό χώρο. Η γερμανική κατοχή κατόπιν προκάλεσε την πρώτη κρίση του θεατρικού αυτού είδους, αλλά, παρ’ όλα αυτά δεν χάθηκε χάρη στον αγώνα των δημιουργών του.

Με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου ο Καραγκιόζης και η τέχνη του έτεινε να εκλείψει, ωστόσο η επίπονη και επίμονη προσπάθεια του αξιόλογου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη ξαναζωντάνεψε τον λαϊκό μας ήρωα. Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίκτες σε όλη την Ελλάδα και οι θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωάς της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.

Αναζήτησε εύκολα το υλικό που ψάχνεις, πατώντας κλικ εδώ.