Το όνομά του ίσως να μην σας λέει πολλά, αλλά ο Ευγένιος Βούλγαρης υπήρξε μία από τις πιο φωτεινές μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Γεννημένος στην Κέρκυρα το 1716, ήταν ένας ρηξικέλευθος λόγιος που τόλμησε να φέρει στη σκλαβωμένη Ελλάδα τις ιδέες του Νεύτωνα, του Βολταίρου, του Λοκ και του Λάιμπνιτς.
Όμως, το πνεύμα του ήταν πολύ μπροστά για την εποχή του. Αντιμετώπισε έναν σκληρό πόλεμο από τους συντηρητικούς κύκλους και αναγκάστηκε να εξοριστεί ξανά και ξανά από τον τόπο του.
Η διαρκής μάχη με τον φανατισμό
Ο Βούλγαρης ξεκίνησε τη διδασκαλία του στη Μαρουτσαία Σχολή των Ιωαννίνων, όπου προσπάθησε να διδάξει φυσική και μαθηματικά, αντί για την παραδοσιακή αριστοτελική φιλοσοφία. Η κίνησή του αυτή θεωρήθηκε αιρετική και τον οδήγησε στην πρώτη του φυγή.
Ακολούθησε η Αθωνιάδα Ακαδημία, όπου δίδαξε τα πάντα, από αριθμητική μέχρι κοσμογραφία. Είχε μεταφράσει ο ίδιος τα έργα των Δυτικών φιλοσόφων, όμως οι εσωτερικές ίντριγκες τον ανάγκασαν και πάλι να φύγει. Το ίδιο συνέβη και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, όπου η σύγκρουσή του με τον φανατικό Πατριάρχη Σαμουήλ ήταν αναπόφευκτη.
Η υποδοχή στη Ρωσία
Απογοητευμένος από την Ελλάδα, ο Βούλγαρης έφυγε οριστικά το 1763. Η φήμη του όμως είχε φτάσει μέχρι την αυτοκράτειρα Αικατερίνη της Ρωσίας, η οποία τον κάλεσε στην αυλή της. Εκεί, βρήκε επιτέλους την αναγνώριση που του άξιζε.
Το 1776 έγινε αρχιεπίσκοπος Σλαβωνίου και Χερσώνος στην Ουκρανία, όπου υποδέχτηκε Έλληνες της διασποράς και αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των Ορθοδόξων.
Η κληρονομιά του «θεολόγου φιλόσοφου»
Μέχρι τον θάνατό του το 1806, ο Ευγένιος Βούλγαρης έγραψε πάνω από 50 βιβλία. Ήταν αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «θεολογών φιλόσοφος», πιστεύοντας ταυτόχρονα στον Θεό και στη λογική. Τα έργα του κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από τη φιλοσοφία και την επιστήμη μέχρι την πολιτική.
Ενώ στην Ελλάδα το όνομά του έμεινε για χρόνια στην αφάνεια, στη Ρωσία τιμήθηκε ως επίτιμος ακαδημαϊκός. Η ιστορία του Ευγένιου Βούλγαρη αποτελεί μια θλιβερή υπενθύμιση ότι η Ελλάδα συχνά αδυνατούσε να αγκαλιάσει το νέο, το διαφορετικό και το φωτεινό.