Παρατηρώντας τον χάρτη της Κίνας και της Ρωσίας, είναι εμφανές ότι τεράστιες εκτάσεις της Σιβηρίας – περιοχές που ιστορικά συνδέονταν στενά με το κινεζικό κράτος – αποτελούν σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η εδαφική απώλεια αυτών των βορείων εκτάσεων δεν ήταν αποτέλεσμα μιας και μοναδικής μάχης, αλλά μιας σειράς γεγονότων όπου η ρωσική διπλωματία εκμεταλλεύτηκε πλήρως τη στρατιωτική και πολιτική αδυναμία της Κίνας τον 19ο αιώνα.
Ακολουθεί η ιστορική διαδρομή που εξηγεί γιατί η Κίνα έχασε τη Σιβηρία από τη Ρωσία.
1. Από την αυτοκρατορία Γιουάν στην άνοδο των Τσινγκ
Αρχικά, μετά την κατάκτηση της Κίνας από τους Μογγόλους και την ίδρυση της Δυναστείας των Γιουάν, οι στέπες και ορισμένες περιοχές της σημερινής Σιβηρίας ήταν στενά συνδεδεμένες με την κινεζική αυτοκρατορία.
Κατά τον 17ο αιώνα, καθώς η Δυναστεία των Τσινγκ (Manchu) ολοκλήρωνε την κατάκτηση της Κίνας, οι βόρειες παρυφές της Μαντζουρίας άρχισαν να γίνονται αντικείμενο ρωσικής διείσδυσης.
2. Οι πρώτες συμφωνίες: Συνθήκες Νερτσίνσκ και Κιάχτα
Οι αρχικές ρωσικές επιδρομές δεν ήταν επιτυχημένες. Αυτό οδήγησε τη Ρωσία να αναζητήσει ειρήνη, προκειμένου να επικεντρωθεί σε εσωτερικά και ευρωπαϊκά ζητήματα.
- Συνθήκη του Νερτσίνσκ (1689): Αυτή η συνθήκη ήταν η πρώτη συμφωνία μεταξύ της Κίνας και της Ρωσίας. Η Ρωσία αναγνώρισε τα κινεζικά σύνορα στην περιοχή του ποταμού Αμούρ, ενώ της επιτράπηκε να πραγματοποιεί εμπόριο.
- Συνθήκη της Κιάχτα (1727): Μεταγενέστερη συνθήκη που καθόρισε τα σύνορα στην περιοχή της Μογγολίας. Για αρκετές δεκαετίες, αυτό το status quo ικανοποιούσε και τις δύο πλευρές.
3. Η μεγάλη απώλεια: Ο ρωσικός διπλωματικός θρίαμβος
Η κατάσταση άλλαξε δραματικά τον 19ο αιώνα, όταν η Κίνα βρέθηκε σε αδυναμία.
Η ρωσική ευκαιρία
Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Πολέμου του Οπίου (1856), όπου η Κίνα πολεμούσε ενάντια στη Βρετανία και τη Γαλλία, η Ρωσία διέκρινε μια χρυσή ευκαιρία. Χωρίς να είναι σε θέση να αντιδράσουν, οι Τσινγκ είδαν τους Ρώσους να στέλνουν στρατιώτες και εποίκους στην περιοχή του ποταμού Αμούρ.
Η εξαιρετικά έξυπνη διπλωματία (Νικολάι Ιγκνάτιεφ)
Ο Ρώσος πρέσβης στην Κίνα, Νικολάι Ιγκνάτιεφ, εφάρμοσε μια ιδιοφυή διπλωματική κίνηση:
- Έπεισε τον Κινέζο Αυτοκράτορα ότι η Ρωσία θα μεσολαβούσε στους Ευρωπαίους για να τερματιστεί ο πόλεμος του Οπίου μόνο εάν η Κίνα συμφωνούσε να παραχωρήσει στη Ρωσία τα εδάφη που ήδη εποικούσε, καθώς και επιπλέον εδάφη.
- Η Κίνα, απελπισμένη να λήξει τους πολέμους του Οπίου, συμφώνησε απρόθυμα.
Αυτό οδήγησε στην υπογραφή της Συνθήκης του Αϊγκούν (1858) και της Σύμβασης του Πεκίνου (1860). Μέσω αυτών των ανισων συνθηκών, η Ρωσία απέκτησε όλη την περιοχή του Αμούρ και τον έλεγχο των νέων συνόρων στη σημερινή τους μορφή.
4. Η κληρονομιά: Από τον Μάο μέχρι σήμερα
Η Δυναστεία των Τσινγκ θεώρησε αυτές τις συμφωνίες ως «άνισα διατάγματα», επιβολές που δεν είχαν διαπραγματευτεί επί ίσοις όροις.
Αργότερα, ο Μάο Τσετούνγκ, μετά τον Κινεζικό Εμφύλιο Πόλεμο, εξέφρασε τη διαφωνία του με τον ρωσικό έλεγχο σε αυτά τα εδάφη, τα οποία θεωρούσε νόμιμα κινεζικά. Ήλπιζε ότι οι Σοβιετικοί σύντροφοι θα επέστρεφαν τα εδάφη ως ένδειξη απόρριψης των ιμπεριαλιστικών κερδών. Ωστόσο, η ΕΣΣΔ αρνήθηκε κατηγορηματικά.
Η ένταση κλιμακώθηκε το 1969, οδηγώντας σε συνοριακές συγκρούσεις μεταξύ Κίνας και ΕΣΣΔ, οι οποίες παραλίγο να κλιμακωθούν σε πυρηνική αντιπαράθεση. Στο τέλος, ελάχιστα πράγματα άλλαξαν.
Τα σημερινά σύνορα μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, περιλαμβάνοντας την τεράστια εδαφική απώλεια της Σιβηρίας, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ίδια με εκείνα που καθορίστηκαν κατά την περίοδο των ανισων συνθηκών του 19ου αιώνα.