Βιολογία Γ' Γυμνασίου - Ερωτήσεις και απαντήσεις σε κάθε κεφάλαιο

Ενότητα 1.2

1)             Τι λέει η Κυτταρική θεωρία;

1)             H θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα όλων των οργανισμών είναι το κύτταρο.

2) Κάθε κύτταρο προέρχεται από ένα άλλο κύτταρο. (σελ. 21)

2)             Ποια είδη μικροσκοπίων γνωρίζετε;

Οπτικό & ηλεκτρονικό (σελ. 21)
3) Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται τα κύτταρα ανάλογα με το αν έχουν ή όχι πυρήνα;
Σε ευκαρυωτικά (έχουν πυρήνα) και προκαρυωτικά (δεν έχουν) (σελ. 21-22)

4)             Ποια είναι τα κύρια μέρη ενός ευκαρυωτικού κυττάρου;

Πυρήνας, κυτταρόπλασμα & πλασματική μεμβράνη (σελ. 22)

5)             Ποια είναι η δομή της πλασματικής μεμβράνης;

Αποτελείται από πρωτεϊνες και λιπίδια (σελ. 22)

6)             Ποια είναι η λειτουργία της πλασματικής μεμβράνης;

Η πλασματική μεμβράνη περιβάλλει, διαχωρίζει και εξατομικεύει το κύτταρο από το περιβάλλον του. Ο ρόλος της όμως δεν περιορίζεται στο να είναι ένα απλό σύνορο. Ελέγχει επιπλέον ποιες ουσίες εισέρχονται ή εξέρχονται από το κύτταρο εξυπηρετώντας την επικοινωνία του με το περιβάλλον. (σελ. 22)

7)             Ποιος είναι ο ρόλος του πυρήνα;

Αποτελεί το «κέντρο ελέγχου» του κυττάρου. Εκεί βρίσκεται το γενετικό υλικό (DNA) στο οποίο είναι καταγραμμένες οι πληροφορίες για όλα τα χαρακτηριστικά του κυττάρου (δομικά και λειτουργικά). (σελ. 22)

8)             Ποιος είναι ο ρόλος των πόρων της πυρηνικής μεμβράνης;

Ο πυρήνας περιβάλλεται από διπλή μεμβράνη (πυρηνική) με ανοίγματα (πόρους), μέσω των οποίων γίνεται ανταλλαγή μορίων μεταξύ του πυρήνα και του υπόλοιπου κυττάρου. (σελ. 22)

9)             Τι είναι το κυτταρόπλασμα;

Τον χώρο ανάμεσα στην πλασματική μεμβράνη και στον πυρήνα καταλαμβάνει τοκυτταρόπλασμα. Στο κυτταρόπλασμα υπάρχουν διάφορα οργανίδια, τα οποία επιτελούν τις διάφορες λειτουργίες του κυττάρου. (σελ. 22)

10)             Ποια οργανίδια βρίσκονται στο κυτταρόπλασμα;

Ενδοπλασματικό δίκτυο, σύμπλεγμα Golgi, λυσοσώματα, κενοτόπια, μιτοχόνδρια, χλωροπλάστες (σελ. 22-23)

11)          Τι γνωρίζετε για το ενδοπλασματικό δίκτυο;

Είναι ένα σύστημα μεμβρανών που συνδέονται με την πλασματική και την πυρηνική μεμβράνη. Αποτελεί ένα ενιαίο δίκτυο αγωγών και κύστεων, μέσω των οποίων εξασφαλίζεται η μεταφορά ουσιών σε όλα τα μέρη του κυττάρου. Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο διακρίνουμε δύο μορφές ενδοπλασματικού δικτύου, το αδρό και το λείο. Στην επιφάνεια του αδρού ενδοπλασματικού δικτύου υπάρχουν μικροί σχηματισμοί, τα ριβοσώματα, που του δίνουν όψη αδρή (τραχιά). Τα ριβοσώματα αποτελούνται από πρωτεΐνες και RNA. Σε αυτά γίνεται η σύνθεση των πρωτεϊνών. Ριβοσώματα υπάρχουν επίσης ελεύθερα στο κυτταρόπλασμα. Συνέχεια του αδρού αποτελεί το λείο ενδοπλασματικό δίκτυο, στο οποίο δεν υπάρχουν ριβοσώματα. Η λειτουργία του έχει σχέση με τη σύνθεση λιπιδίων και την αποθήκευση διάφορων πρωτεϊνών. (σελ. 23)

12) Ποιες μορφές ενδοπλασματικού δικτύου γνωρίζετε και ποια η βασική διαφορά μεταξύ τους;

Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο διακρίνουμε δύο μορφές ενδοπλασματικού δικτύου, το αδρόκαι το λείο. Στην επιφάνεια του αδρού ενδοπλασματικού δικτύου υπάρχουν μικροί σχηματισμοί, τα ριβοσώματα, που του δίνουν όψη αδρή (τραχιά). Συνέχεια του αδρού αποτελεί το λείο ενδοπλασματικό δίκτυο, στο οποίο δεν υπάρχουν ριβοσώματα. (σελ. 23)

13)          Πού βρίσκονται τα ριβοσώματα, ποιος ο ρόλος τους και από τι αποτελούνται;

Βρίσκονται στην επιφάνεια του αδρού ενδοπλασματικού δικτύου αλλά και στο κυτταρόπλασμα. Τα ριβοσώματα αποτελούνται από πρωτεΐνες και RNA. Σε αυτά γίνεται η σύνθεση των πρωτεϊνών. (σελ. 23)

14)          Ποιος είναι ο ρόλος του συμπλέγματος Golgi;

Το σύμπλεγμα αυτό αποτελείται από ένα σύνολο παράλληλων πεπλατυσμένων σάκων στους οποίους οι πρωτεΐνες, μετά τη σύνθεσή τους, τροποποιούνται και παίρνουν την τελική τους μορφή. (σελ. 23)

15)          Ποιος είναι ο ρόλος των λυσοσωμάτων;

Περιέχουν δραστικά ένζυμα, τα οποία συντελούν στη διάσπαση ουσιών, π.χ. πρωτεϊνών, αλλά και μικροοργανισμών, όπως είναι, για παράδειγμα, τα διάφορα μικρόβια που μολύνουν τον οργανισμό μας. (σελ. 23)

16)          Τι γνωρίζετε για τα χυμοτόπια;

Είναι κυστίδια που περιέχουν ένα υδατώδες υγρό. Tα συναντάμε στα φυτικά κύτταρα. Αποτελούν αποθήκες θρεπτικών ουσιών για το φυτικό κύτταρο και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του. (σελ. 23)

17)          Τι γνωρίζετε για τα πεπτικά κενοτόπια;

Είναι κυστίδια που περιέχουν ένα υδατώδες υγρό. Tα συναντάμε στα ζωικά κύτταρα. Σχηματίζονται όταν εισέρχονται στο ζωικό κύτταρο τροφικά σωματίδια ή μικροοργανισμοί που, στη συνέχεια, θα χρησιμοποιηθούν ή θα καταστραφούν. (σελ. 23)

18)          Τι γνωρίζετε για τα μιτοχόνδρια;

Έχουν σχήμα επίμηκες, σφαιρικό ή ωοειδές. Ο ρόλος τους είναι να εξασφαλίζουν ενέργεια, που είναι απαραίτητη για τις λειτουργίες του κυττάρου. Για τον σκοπό αυτό τα μιτοχόνδρια είναι παρόντα στα ευκαρυωτικά κύτταρα και ο αριθμός τους ποικίλλει ανάλογα με τις ενεργειακές ανάγκες του κυττάρου. Έτσι, τα μυϊκά κύτταρα του ανθρώπου διαθέτουν πολλά μιτοχόνδρια, ενώ άλλα κύτταρα έχουν λιγότερα. Η απαραίτητη ενέργεια απελευθερώνεται από τη διάσπαση χημικών ενώσεων που συμβαίνει κατά την κυτταρική αναπνοή. Η διαδικασία αυτή γίνεται με τη βοήθεια ειδικών ενζύμων που υπάρχουν στο εσωτερικό των μιτοχονδρίων. (σελ. 23)

19)          Τι είναι η κυτταρική αναπνοή και πού γίνεται σε ευκαρυωτικό κύτταρο;

Είναι η διαδικασία κατά την οποία απελευθερώνεται η ενέργεια που είναι απαραίτητη για τις λειτουργίες του κυττάρου από τη διάσπαση χημικών ενώσεων. Η διαδικασία αυτή γίνεται με τη βοήθεια ειδικών ενζύμων που υπάρχουν στο εσωτερικό των μιτοχονδρίων. (σελ. 23)

20)          Τι γνωρίζετε για τους χλωροπλάστες;

Έχουν σχήμα φακοειδές. Στα οργανίδια αυτά γίνεται η φωτοσύνθεση, κατά την οποία απλά ανόργανα μόρια (π.χ. διοξείδιο του άνθρακα και νερό) μετατρέπονται με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας σε οργανικά (π.χ. γλυκόζη). Ταυτόχρονα απελευθερώνεται οξυγόνο. Οι χλωροπλάστες περιέχουν ειδικά ένζυμα και άλλα μόρια, όπως χλωροφύλλη, που είναι απαραίτητα για τη φωτοσύνθεση. Παρ’ ότι οι χλωροπλάστες βρίσκονται μόνο στα φωτοσυνθετικά κύτταρα, τα οργανικά μόρια και το οξυγόνο που παράγουν είναι απαραίτητα για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών και τη διατήρηση της ζωής όλων των οργανισμών της Γης. (σελ. 23)

21)          Τι είναι η φωτοσύνθεση και πού γίνεται σε ευκαρυωτικό κύτταρο;

Κατά τη φωτοσύνθεση απλά ανόργανα μόρια (π.χ. διοξείδιο του άνθρακα και νερό) μετατρέπονται με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας σε οργανικά (π.χ. γλυκόζη). Ταυτόχρονα απελευθερώνεται οξυγόνο. Οι χλωροπλάστες περιέχουν ειδικά ένζυμα και άλλα μόρια, όπως χλωροφύλλη, που είναι απαραίτητα για τη φωτοσύνθεση. (σελ. 23)

22)          Τι είναι το κυτταρικό τοίχωμα, ποιος ο ρόλος του και από τι αποτελείται;

Το τοίχωμα αυτό περιβάλλει την πλασματική μεμβράνη των φυτικών κυττάρων. Έχει κυρίως στηρικτικό ρόλο. Είναι συμπαγές, ανθεκτικό και αποτελείται από πολυσακχαρίτες, κυριότερος από τους οποίους είναι η κυτταρίνη. (σελ. 23)

23)          Σε τι διαφέρει ένα φυτικό από ένα ζωικό κύτταρο;

	Ζωικό	Φυτικό
Χλωροπλάστες		Χ
Χυμοτόπια		Χ
Κυτταρικό τοίχωμα		Χ
Πεπτικά κενοτόπια	Χ

(σελ. 23)

Tα υπόλοιπα (δηλαδή  πυρήνας, πλασματική μεμβράνη, πυρηνική μεμβράνη, μιτοχόνδρια, κυτταρόπλασμα, ενδοπλασματικό δίκτυο, ριβοσώματα, σύμπλεγμα Golgί) υπάρχουν και στα δύο.

24)          Τι γνωρίζετε για τη δομή των βακτηρίων;

Τα κύτταρα των οποίων το γενετικό υλικό (DNA) δεν περιβάλλεται από πυρηνική μεμβράνη ονομάζονται προκαρυωτικά. Οι πλέον χαρακτηριστικοί προκαρυωτικοί οργανισμοί είναι τα βακτήρια. Τα βακτήρια είναι μονοκύτταροι οργανισμοί, το κύτταρό τους είναι μικρότερο από το ευκαρυωτικό και δεν διαθέτουν οργανίδια. Η δομή τους είναι απλή. Περιβάλλονται από πλασματική μεμβράνη, η οποία έχει ίδια δομή με αυτή του ευκαρυωτικού κυττάρου, και στο κυτταρόπλασμά τους υπάρχουν ελεύθερα ριβοσώματα στα οποία γίνεται η πρωτεϊνοσύνθεση. Η πλασματική τους μεμβράνη περιβάλλεται από κυτταρικό τοίχωμα, το οποίο έχει διαφορετική χημική σύσταση από αυτή του φυτικού κυττάρου. Σε ορισμένα βακτήρια το κυτταρικό τοίχωμα περιβάλλεται από ένα άλλο περίβλημα, την κάψα. Συχνά διαθέτουν ειδικούς σχηματισμούς (μαστίγια ή βλεφαρίδες) οι οποίοι εξυπηρετούν τη μετακίνησή τους. (σελ. 24)

25)          Πώς αντιμετωπίζουν τα βακτήρια τις αντίξοες συνθήκες;

Ορισμένα βακτήρια, όταν βρεθούν σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. πολύ υψηλές ή πολύ χαμηλές θερμοκρασίες), αφυδατώνονται και μετατρέπονται σε ανθεκτικές μορφές που ονομάζονται ενδοσπόρια. Όταν οι συνθήκες ξαναγίνουν ευνοϊκές, από κάθε ενδοσπόριο θα προκύψει ένα βακτήριο. (σελ. 24)

26)          Πώς κινούνται οι μονοκύτταροι οργανισμοί;

Μαστίγια, βλεφαρίδες, ψευδοπόδια (σελ. 25)

27)          Ποιοι οργανισμοί φωτοσυνθέτουν;

Φυτά, φύκη, κυανοβακτήρια

28)          Πώς διακρίνονται οι οργανισμοί ανάλογα με τον αριθμό των κυττάρων τους; Να αναφερθούν παραδείγματα.

Μονοκύτταροι π.χ. βακτήριο, αμοιβάδα & πολυκύτταροι π.χ. άνθρωπος

29)          Ποιες οι διαφορές μεταξύ μονοκύτταρων και πολυκύτταρων οργανισμών; Να αναφερθούν παραδείγματα.

Οι μονοκύτταροι οργανισμοί, όπως η αμοιβάδα, αποτελούνται από ένα κύτταρο, το οποίο επιτελεί όλες τις λειτουργίες που απαιτούνται για την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή του οργανισμού. Οι πολυκύτταροι οργανισμοί, όπως ο άνθρωπος ή η παπαρούνα, αποτελούνται από πολλά διαφορετικά ευκαρυωτικά κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά παρουσιάζουν ομοιότητες αλλά και διαφορές που αφορούν τη δομή και τη λειτουργία τους. Παράλληλα όμως συνεργάζονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να μπορεί να λειτουργήσει και να επιβιώσει ολόκληρος ο οργανισμός. (σελ. 24)

30)          Ποιες οι βασικές δομικές ομοιότητες και διαφορές μεταξύ ευκαρυωτικών και προκαρυωτικών οργανισμών; Να αναφερθούν παραδείγματα.

 Ομοιότητες
Και τα δύο έχουν κυτταρόπλασμα, πλασματική μεμβράνη και ριβοσώματα.
Διαφορές 
Οι ευκαρυωτικοί οργανισμοί (π.χ. άνθρωπος, ζώα, παπαρούνα, πρωτόζωα, μύκητες) αποτελούνται από κύτταρα που περιέχουν πυρήνα, ενώ τα κύτταρα των προκαρυωτικών οργανισμών (π.χ. βακτήρια, κυανοβακτήρια) δεν έχουν πυρήνα. Επιπλέον, στα κύτταρα των ευκαρυωτικών οργανισμών υπάρχουν οργανίδια (δηλ. μιτοχόνδρια κ.λ.π) ενώ στα προκαρυωτικά όχι. 

Ενότητα 1.3

1. Τι ονομάζουμε διαφοροποίηση;
Κάθε πολυκύτταρος οργανισμός αποτελείται από πολλά κύτταρα, που, παρόλο που όλα προέρχονται από ένα αρχικό κύτταρο, το ζυγωτό, εμφανίζουν διαφορές μεταξύ τους στη μορφή και τη λειτουργία. Αυτό συμβαίνει, γιατί κατά τη διάρκεια της εμβρυογένεσης συμβαίνει μια διαδικασία, που ονομάζεται κυτταρική διαφοροποίηση, κατά τη διάρκεια της οποίας, τα κύτταρα τροποποιούνται, αλλάζουν μορφή, οργανώνονται σε ομάδες και εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες λειτουργίες. (σελ. 28)

2. Τι είναι το σύστημα οργάνων;
 Ένα σύνολο από όργανα που συνεργάζονται για την επιτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου. (σελ. 28)
3. Από τι αποτελείται ένα όργανο;
Από διαφορετικούς ιστούς. (σελ. 29)
4. Τι είναι ιστός;         
Σύνολο από κύτταρα με παρόμοια μορφή και λειτουργία. (σελ. 29)

5. Τι μελετά η Οικολογία;

Μελετά τις σχέσεις των οργανισμών με το άβιο περιβάλλον τους (σελ. 30)

6.             Ποια είναι τα 5 βασίλεια;

Ζώα, φυτά, μύκητες, πρώτιστα, μονήρη (σελ. 30)

7.             Τι ονομάζουμε είδος;

Είναι ένα σύνολο ατόμων που διασταυρώνονται μεταξύ τους και δίνουν γόνιμους απογόνους. (σελ. 30)

8.             Τι ονομάζουμε πληθυσμό;

Ένα σύνολο ατόμων που ανήκουν στο ίδιο είδος και κατοικούν στον ίδιο βιότοπο σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. (σελ. 30)

9.             Τι ονομάζουμε βιότοπο;

Ο τόπος που ζει ένας πληθυσμός ή μια βιοκοινότητα. (σελ. 31)

10.             Τι ονομάζουμε βιοκοινότητα;

Το σύνολο των διαφορετικών πληθυσμών που κατοικούν στον ίδιο βιότοπο. (σελ. 31)

11.             Τι σχέσεις αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων του ίδιου ή διαφορετικών πληθυσμών και από τι εξαρτώνται;

Ανάμεσα στα άτομα του ίδιου ή διαφορετικών πληθυσμών ενός βιότοπου αναπτύσσονται σχέσεις συνεργασίας, ανταγωνισμού, τροφικές, αναπαραγωγικές κτλ. Οι σχέσεις μεταξύ των οργανισμών που ζουν στον ίδιο βιότοπο εξαρτώνται από πολλές παραμέτρους, π.χ. από τον αριθμό των ατόμων κάθε πληθυσμού και τις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν στον συγκεκριμένο βιότοπο. (σελ. 31)

12.             Τι ονομάζουμε οικοσύστημα;

Οι οργανισμοί ενός βιότοπου (βιοτικοί παράγοντες), το άβιο περιβάλλον (αβιοτικοί παράγοντες) και όλες οι μεταξύ τους σχέσεις αποτελούν ένα οικοσύστημα (π.χ. δάσος). (σελ. 31)

Ενότητα 2.2

1.             Πώς καλύπτουν οι οργανισμοί τις ανάγκες τους σε ενέργεια;

Όλοι οι οργανισμοί καλύπτουν τις ανάγκες τους σε ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσίες της τροφής τους. (σελ. 43)

2.             Πώς διακρίνονται οι οργανισμοί ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο εξασφαλίζουν την τροφή τους; (αναφορικά)

Οι οργανισμοί διακρίνονται σε αυτότροφοι και ετερότροφους. Οι ετερότροφοι σε καταναλωτές και αποικοδομητές. Οι καταναλωτές σε καταναλωτές 1ης τάξης, καταναλωτές 2ης τάξης, καταναλωτές 3ης τάξης κ.ο.κ. (σελ. 43-44)

3.             Ποιοι οργανισμοί ονομάζονται αυτότροφοι; Να αναφερθούν παραδείγματα.

Σε ένα οικοσύστημα υπάρχουν οργανισμοί οι οποίοι παράγουν μόνοι τους την τροφή τους και γι'αυτό χαρακτηρίζονται ως αυτότροφοι ή παραγωγοί. Οι αυτότροφοι οργανισμοί φωτοσυνθέτουν, δηλαδή μετατρέπουν ανόργανες χημικές ουσίες, όπως το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας και το νερό, σε οργανικές ενώσεις, όπως η γλυκόζη, αξιοποιοώντας την ηλιακή ενέργεια. Στους αυτότροφους ανήκουν οργανισμοί όπως είναι τα χερσαία και τα υδρόβια φυτά, καθώς και οι οργανισμοί του φυτοπλαγκτού (στα υδάτινα οικοσυστήματα). (σελ. 43)

4.             Τι είναι η φωτοσύνθεση;

Κατά τη φωτοσύνθεση οι αυτότροφοι οργανισμοί αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια μετατρέπουν ανόργανες χημικές ουσίες, όπως το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας και το νερό, σε οργανικές ενώσεις, όπως η γλυκόζη. (σελ. 43)
5. Ποια η σχέση της φωτοσύνθεσης με την κυτταρική αναπνοή; 
Οι οργανικές ενώσεις που παράγονται κατά τη φωτοσύνθεση διασπώνται κατά την κυτταρική αναπνοή, προκειμένου να εξασφαλιστεί η απαραίτητη ενέργεια. (σελ. 43)

6.             Ποιοι οργανισμοί ονομάζονται ετερότροφοι;

Οι ετερότροφοι οργανισμοί δεν διαθέτουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν και να μετατρέπουν την ανόργανη ύλη σε οργανική. (σελ. 43)

7.             Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι ετερότροφοι οργανισμοί; Να αναφερθούν παραδείγματα.

Διακρίνονται σε καταναλωτές π.χ. ζώα και αποικοδομητές π.χ. μύκητες. (σελ. 43)

8.             Πώς διακρίνονται οι καταναλωτές;

Οι καταναλωτές τρέφονται με άλλους οργανισμούς του οικοσυστήματος και διακρίνονται σε τάξεις ανάλογα με τις βασικές τροφικές τους προτιμήσεις. Τα φυτοφάγα ζώα τρέφονται άμεσα με παραγωγούς και χαρακτηρίζονται ως καταναλωτές 1ης τάξης. Τα σαρκοφάγα ζώα που τρέφονται με φυτοφάγα ονομάζονται καταναλωτές 2ης τάξης. Τα σαρκοφάγα που τρέφονται με καταναλωτές 2ης τάξης ανήκουν στους καταναλωτές 3ης τάξης κ.ο.κ. (σελ. 43-44)

9.             Ποιοι οργανισμοί ονομάζονται αποικοδομητές και ποιος ο ρόλος τους;

Οι αποικοδομητές είναι βακτήρια, μύκητες ή πρωτόζωα που τρέφονται με «νεκρή» οργανική ύλη την οποία μετατρέπουν σε ανόργανη. (σελ. 44)

10.             Τι ονομάζουμε ροή ενέργειας;

Η ενέργεια εισέρχεται διαμέσου των παραγωγών, με τη φωτοσύνθεση, και «διανέμεται» στους υπόλοιπους οργανισμούς του οικοσυστήματος, μέσα από τις τροφικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Η πορεία αυτή χαρακτηρίζεται ως ροή ενέργειας. (σελ. 44

11.          Πώς απεικονίζονται οι τροφικές σχέσεις; (αναφορικά)

1)             Τροφικές αλυσίδες

2)             Τροφικά πλέγματα

3)             Τροφικές πυραμίδες

(σελ. 44,45)

12.          Τι ονομάζεται τροφική αλυσίδα;

Το απλό διάγραμμα που απεικονίζει τις τροφικές σχέσεις μεταξύ συγκεκριμένων πληθυσμών ενός οικοσυστήματος ονομάζεται τροφική αλυσίδα. (σελ. 45)

13.          Γιατί οι τροφικές αλυσίδες δεν αποτελούν πάντα πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας;

Επειδή κάθε καταναλωτής μπορεί να τρέφεται με οργανισμούς που ανήκουν σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Η αλεπού, για παράδειγμα, δεν τρώει μόνο λαγούς. Μπορεί να τρώει και κότες. Εξαρτάται από το τι προτιμά να τρώει, αλλά και από το τι βρίσκει την κάθε φορά. (σελ. 45)

14.          Τι ονομάζεται τροφικό πλέγμα;

Ένα πιο σύνθετο διάγραμμα σε σχέση με την τροφική αλυσίδα που απεικονίζει τις τροφικές σχέσεις που πραγματικά αναπτύσσονται μεταξύ όλων των πληθυσμών που ανήκουν στο ίδιο οικοσύστημα. (σελ. 45)

15.          Τι δείχνουν τα βέλη που συνδέουν τους πληθυσμούς  μιας τροφικής αλυσίδας ή ενός τροφικού πλέγματος;

Την πορεία της τροφής μέσα σε ένα οικοσύστημα. Για παράδειγμα, τα ποώδη φυτά αποτελούν τροφή για τους λαγούς και οι λαγοί αποτελούν τροφή για τις αλεπούδες. Εφόσον όμως η ενέργεια εξασφαλίζεται από τη διάσπαση των θρεπτικών ουσιών της τροφής, τα ίδια βέλη δηλώνουν ταυτόχρονα και τη ροή της ενέργειας μέσα σε ένα οικοσύστημα. (σελ .45)

16.          Τι περιλαμβάνει ένα τροφικό επίπεδο;

Μπορούμε να κατατάξουμε τους πληθυσμούς ενός οικοσυστήματος σε τροφικά επίπεδα. Κάθε τροφικό επίπεδο περιλαμβάνει το σύνολο των πληθυσμών που χρησιμοποιούνται ως κύρια τροφή από τους πληθυσμούς του αμέσως επόμενου επιπέδου. Για παράδειγμα, όλα τα διαφορετικά φυτά του λιβαδιού κατατάσσονται σε ένα τροφικό επίπεδο και όλοι οι φυτοφάγοι καταναλωτές (λαγοί, ποντίκια, σκουλήκια και σαλιγκάρια) στο αμέσως επόμενο. Όπως ήδη αναφέραμε, πηγή της ενέργειας είναι ο Ήλιος και πηγή των θρεπτικών ουσιών οι παραγωγοί. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι όλοι οι πληθυσμοί των παραγωγών ενός οικοσυστήματος ανήκουν στο πρώτο τροφικό επίπεδο. Στο δεύτερο τροφικό επίπεδο εντάσσονται τα φυτοφάγα ζώα (καταναλωτές πρώτης τάξης), στο τρίτο οι καταναλωτές δεύτερης τάξης κ.ο.κ. (σελ. 45)

17.          Ποια είδη τροφικών πυραμίδων ξέρετε; (αναφορικά)

1)             Αριθμού οργανισμών ή πληθυσμού

2)             Βιομάζας

3)             Ενέργειας

(σελ. 46)

Ενότητα 2.4

1. Ποιοι παράγοντες ονομάζονται ρύποι;

Τα καυσαέρια, διάφορες άλλες ουσίες (π.χ. εντομοκτόνα, παρασιτοκτόνα), ακτινοβολίες (π.χ. ραδιενέργεια) και άλλες μορφές ενέργειας που απελευθερώνονται από ποικίλες δραστηριότητες του ανθρώπου ονομάζονται ρύποι. Οι διάφοροι ρύποι προκαλούνρύπανση. (σελ. 52)

2. Τι ονομάζουμε ρύπανση;

Η μεταβολή στη φυσική και χημική (ποιοτική ή ποσοτική) σύσταση του αέρα, του νερού και του εδάφους. (σελ. 52)                                                                        

3. Πώς μπορεί να προκληθεί ρύπανση;  

Ρύπανση μπορεί να προκληθεί και από την έκρηξη ενός ηφαιστείου ή από μια αμμοθύελλα. Το μεγαλύτερο όμως ποσοστό ρύπανσης οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες. (σελ. 52)           

4. Τι ονομάζουμε μόλυνση του περιβάλλοντος;

Μόλυνση ονομάζουμε την επιβάρυνση του περιβάλλοντος που προκαλείται από παθογόνους μικροοργανισμούς. (σελ. 52)                     

5. Πού οφείλεται κυρίως η ρύπανση του αέρα;      

Η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα οφείλεται κυρίως στα προϊόντα της καύσης των ορυκτών καυσίμων από τα αυτοκίνητα και τις βιομηχανίες. (σελ. 52)             

6. Ποια είναι τα κυριότερα ατμοσφαιρικά προβλήματα;

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου                                                                                                                                              

η εξασθένιση της στοιβάδας του όζοντος                                                                                                                                                   

φωτοχημικό νέφος

η όξινη βροχή

(σελ. 52-53)

7. Να περιγράψετε το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Η ηλιακή ακτινοβολία διέρχεται από την ατμόσφαιρα και φτάνει στην επιφάνεια της Γης. Ένα μέρος αυτής της ακτινοβολίας απορροφάται από την επιφάνεια του πλανήτη μας και το υπόλοιπο ανακλάται. Η ακτινοβολία που ανακλάται διαφεύγει στο διάστημα, εκτός από ένα μέρος της, το οποίο συγκρατείται από ένα στρώμα αερίων, για παράδειγμα διοξειδίου του άνθρακα και υδρατμών, που υπάρχει στην ατμόσφαιρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας του ατμοσφαιρικού αέρα κοντά στην επιφάνεια της Γης. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται φαινόμενο του θερμοκηπίου, επειδή λειτουργεί με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που λειτουργεί ένα θερμοκήπιο. Έτσι, η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης είναι 15 ^οC, γεγονός που επιτρέπει την ανάπτυξη της ζωής επάνω σ’ αυτήν. (σελ. 53)

8. Ποια είναι τα αίτια της υπερθέρμανσης του πλανήτη μας;
 Tα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της απελευθέρωσης στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα, κυρίως από τις βιομηχανίες και τα αυτοκίνητα, συγκρατούνται μεγαλύτερα ποσά ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα. Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται περισσότερο από το φυσιολογικό η θερμοκρασία της Γης. (σελ. 53)

9. Να αναφέρετε τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη μας ή Πού μπορεί να οδηγήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη μας

 Η μη φυσιολογική αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να οδηγήσει σε λιώσιμο των πάγων στους πόλους, με αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την απώλεια χερσαίων εκτάσεων και μια γενικότερη αλλαγή του κλίματος της Γης.  (σελ. 53)                                 

10. Πού οφείλεται το φωτοχημικό νέφος, ποια αέρια συμμετέχουν σε αυτό και ποιες οι συνέπειές του;                                                                                                                                                     Σε μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, παρατηρείται συχνά μείωση της ορατότητας εξαιτίας του «νέφους». Πρόκειται για μια κατάσταση που οφείλεται σε συσσώρευση αέριων ρύπων, οι οποίοι προέρχονται κυρίως από τις μηχανές καύσης των βιομηχανιών και των αυτοκινήτων. Στο φαινόμενο αυτό, που ονομάζεται φωτοχημικό νέφος, συμμετέχουν διάφορα οξείδια του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα και το όζον. Αυτοί οι ρύποι προκαλούν σημαντικά προβλήματα υγείας στους ανθρώπους που ζουν στις μεγαλουπόλεις και τους εισπνέουν καθημερινά. (σελ. 53)       

11. Πότε το όζον θεωρείται επιβλαβές και πότεωφέλιμο;         

Το όζον στα κατώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας θεωρείται επιβλαβές, αφού αποτελεί ρύπο του φωτοχημικού νέφους, ενώ στα ανώτερα είναι ωφέλιμο, αφού σχηματίζει τη στοιβάδα του όζοντος. (σελ. 54)                                          

12. Ποια η σημασία της στοιβάδας του όζοντος;

Στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας το όζον υπάρχει φυσιολογικά και παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Σχηματίζει μια στιβάδα και απορροφά μεγάλο ποσοστό της υπεριώδους ακτινοβολίας. (σελ. 54)                                                    

13. Πώς καταστρέφεται η στοιβάδα του όζοντος;

Όταν ελευθερώνονται στον αέρα χλωροφθοράνθρακες (freon ή CFCs), το όζον καταστρέφεται. Έτσι, εξασθενεί η στιβάδα του όζοντος. (σελ. 54)                                                                                                    

14. Ποιες είναι οι συνέπειες της εξασθένισης της στοιβάδας του όζοντος; 

 Διέρχεται από την ατμόσφαιρα μεγάλο ποσό υπεριώδους ακτινοβολίας, η οποία είναι επικίνδυνη για τους οργανισμούς, π.χ. προκαλεί καρκίνο του δέρματος. (σελ. 54)                                                                                                               

15. Πώς προκαλείται η όξινη βροχή;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Βιομηχανίες που χρησιμοποιούν υγρά καύσιμα επιβαρύνουν τον ατμοσφαιρικό αέρα με διοξείδιο του θείου και οξείδια του αζώτου. Τα αέρια αυτά ενώνονται με τους υδρατμούς της ατμόσφαιρας και μετατρέπονται σε οξέα (νιτρικό και θειώδες). Τα οξέα αυτά επιστρέφουν στη Γη διαλυμένα στο νερό της βροχής. (σελ. 54)                                                                                                                                                                                          15. Ποιες είναι οι συνέπειες της όξινης βροχής;

Η όξινη βροχή προκαλεί καταστροφές στο φύλλωμα των δέντρων, στους υδρόβιους οργανισμούς και στα μαρμάρινα μνημεία. (σελ. 54)

Ενότητα 4.2

1.             Τι μπορεί να συμβεί αν διαταραχτεί η ομοιόσταση;

Αν διαταραχτεί η ομοιόσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε ο οργανισμός ασθενεί και, αν αυτή η κατάσταση συνεχιστεί, τότε μπορεί να οδηγήσει και στον θάνατο. (σελ. 78)

2.             Ποιοι παράγοντες μπορούν να διαταράξουν την ομοιόσταση;

·                     διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες (π.χ. ακτινοβολίες, ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας)

·                     παθογόνοι μικροοργανισμοί (ιοί, βακτήρια, μύκητες και πρωτόζωα)

·                     ψυχολογικές διαταραχές

·                     κληρονομικές δυσλειτουργίες

·                     ο τρόπος ζωής ή συμπεριφοράς (π.χ. κάπνισμα, κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών, μη ισορροπημένη διατροφή).

(σελ. 78)

3.             Χάρη σε ποια ανακάλυψη, πότε και από ποιους αποδείχτηκε ότι η αιτία πολλών ασθενειών είναι κάποιοι μικροοργανισμοί;

Χάρη στο μικροσκόπιο στα τέλη του 19^ου αιώνα και στο έργο του Λουί Παστέρ και του Ρόμπερτ Κοχ. (σελ. 78

4.             Είναι όλοι οι μικροοργανισμοί παθογόνοι;

Όχι και μάλιστα κάποιοι είναι χρήσιμοι για τον άνθρωπο. (σελ. 78-79)

5.             Ποιοι μικροοργανισμοί χαρακτηρίζονται παθογόνοι;

Ένας μικροοργανισμός που εισέρχεται στον άνθρωπο και του προκαλεί ασθένεια χαρακτηρίζεται παθογόνος. (σελ. 79)

6.             Τι ονομάζουμε: ξενιστή, μόλυνση, μολυσματική ασθένεια, συμπτώματα, διάγνωση, περίοδος επώασης μικροβίου, επιδημία, πανδημία;

Ο άνθρωπος που προσβάλλεται ονομάζεται ξενιστής. Η είσοδος του παθογόνου μικροοργανισμού σε έναν ξενιστή ονομάζεται μόλυνση. Μια ασθένεια που μπορεί να μεταδοθεί από ένα άτομο σε άλλο χαρακτηρίζεται μολυσματική. Όταν κάποιος ασθενεί, συνήθως εμφανίζει ορισμένα συμπτώματα της ασθένειας (π.χ. πυρετό, διάρροια κτλ.). Η εξέταση των συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσει τον γιατρό στη διάγνωση, δηλαδή στην αναγνώριση της ασθένειας. Από τη στιγμή που θα μας προσβάλει ένας μικροοργανισμός μπορεί να περάσουν ώρες, μέρες ή ακόμα και μήνες μέχρι να αρχίσουν να εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας. Αυτό εξαρτάται από την περίοδο επώασης του μικροοργανισμού, δηλαδή από τον χρόνο που απαιτείται μεταξύ της μόλυνσης και της εμφάνισης των πρώτων συμπτωμάτων της ασθένειας. Όταν σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο παρατηρηθεί μεγάλος αριθμός κρουσμάτων μιας ασθένειας, τότε λέμε ότι έχουμεεπιδημία. Εάν η ασθένεια αυτή εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο, τότε έχουμε πανδημία. (σελ. 79-80)

7.             Πώς μπορεί να μεταδοθεί μια ασθένεια;

·                     Με σταγονίδια π.χ. βήχας, φτάρνισμα

·                    Με τη σκόνη

·                     Με την επαφή με μολυσμένα αντικείμενα (π.χ. πετσέτες ή οδοντόβουρτσες).

·                     Με τα κόπρανα, όταν τα μικρόβια που υπάρχουν σε αυτά περάσουν στο πόσιμο νερό ή στην τροφή.   

·                     Με τα ζώα π.χ. μύγες, κουνούπι     

·                     Με το αίμα π.χ. με μετάγγιση αίματος 

·                      Με τη σεξουαλική επαφή με μολυσμένο άτομο. (σελ. 80)

8.           Γιατί είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τους τρόπους με τους οποίους μεταδίδονται στον άνθρωπο τα μικρόβια και τους μηχανισμούς με τους οποίους αναπαράγονται;

Οι γνώσεις αυτές μας επιτρέπουν όχι μόνο να καταπολεμήσουμε πολλές ασθένειες (θεραπεία), αλλά, το κυριότερο, να ανακαλύψουμε τρόπους για να τις αποφύγουμε (πρόληψη). (80-81)

9.             Τι ονομάζουμε θεραπεία και τι πρόληψη μιας ασθένειας;

Θεραπεία ονομάζεται η καταπολέμηση μιας ασθένειας, ενώ πρόληψη η αποφυγή της. (σελ. 81)

10.          Ποιος ο ρόλος των βακτηρίων που ζουν φυσιολογικά στο παχύ έντερό μας;

Τα βακτήρια αυτά όχι μόνο δεν μας βλάπτουν, αλλά μας είναι απαραίτητα, αφού παράγουν τη βιταμίνη K, η οποία βοηθά στην πήξη του αίματος. (σελ. 81)

11.          Mε ποιο τρόπο βλάπτουν την υγεία μας τα βακτήρια;

Όσα βακτήρια μας βλάπτουν, το κάνουν ουσιαστικά με δύο τρόπους:

1.είτε άμεσα, προσβάλλοντας και καταστρέφοντας τους ιστούς μας

2. είτε έμμεσα, με κάποιες βλαβερές ουσίες που παράγουν, τις τοξίνες. (σελ. 81)

12.          Να αναφέρετε 2 παραδείγματα ασθενειών που οφείλονται σε βακτήρια.

Τέτανος, σαλμονέλα

13.          Γιατί ορισμένοι δε θεωρούν τους ιούς οργανισμούς;

Οι ιοί αποτελούν μια ασυνήθιστη περίπτωση οργάνωσης της έμβιας ύλης. Συχνά αποτελούν αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ των επιστημόνων. Ορισμένοι δεν τους θεωρούν οργανισμούς, επειδή οι ιοί δεν εκδηλώνουν αυτόνομα τις λειτουργίες της ζωής (π.χ. αναπαραγωγή, μεταβολισμό κ.ά.), αλλά μόνο όταν παρασιτούν στα κύτταρα άλλου οργανισμού. Οι ιοί δηλαδή πολλαπλασιάζονται και συνθέτουν τα συστατικά τους μόνο όταν χρησιμοποιούν τα υλικά και τους μηχανισμούς των κυττάρων του οργανισμού-ξενιστή. (σελ. 81)

14.          Πότε λέμε ότι ένας ιός βρίσκεται σε «λανθάνουσα κατάσταση»;

Ένας ιός μπορεί να βρίσκεται σε «λανθάνουσα κατάσταση» μέσα στο κύτταρο, οπότε ο οργανισμός που έχει προσβληθεί από αυτόν δεν εκδηλώνει κανένα σύμπτωμα. Ωστόσο, κάποια στιγμή ο ιός μπορεί να ενεργοποιηθεί και να πολλαπλασιαστεί. Οι νέοι ιοί που θα προκύψουν θα προσβάλουν κι άλλα κύτταρα, προκαλώντας συχνά σοβαρές ασθένειες, τις ιώσεις. (σελ. 81)

15.        Να αναφέρετε 3 παραδείγματα ασθενειών που οφείλονται σε ιούς.

Κρυολόγημα, γρίπη, AIDS

16.          Ποιες ασθένειες οφείλονται σε μύκητες και ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος αποφυγής της μετάδοσής τους; ;

Αρκετές είναι και οι ασθένειες που οφείλονται σε μύκητες, με περισσότερο γνωστές τις ασθένειες του δέρματος (δερματικές μυκητιάσεις). Επειδή οι ασθένειες αυτές μεταδίδονται συνήθως μέσω της επαφής με μολυσμένα αντικείμενα, είναι σκόπιμο να χρησιμοποιούμε δικές μας πετσέτες, χτένες κτλ. (σελ. 82)

17.          Να αναφέρετε 1 παράδειγμα ασθένειας που οφείλεται σε πρωτόζωο.

Η ελονοσία που οφείλεται στο πρωτόζωο πλασμώδιο και μεταδίδεται με το κουνούπι. (σελ. 82)

Ενότητα 4.3

1.             Τι είναι αντιγόνα; Να αναφερθούν παραδείγματα.

Οι «ξένοι» παράγοντες που εισέρχονται στον οργανισμό μας π.χ. μικρόβια, μικροβιακές ουσίες κτλ. ονομάζονται αντιγόνα. (σελ. 86)

2.             Τι είναι η ανοσοβιολογική απόκριση;

Η αναγνώριση του αντιγόνου πυροδοτεί μια σειρά αντιδράσεων στον οργανισμό, τηνανοσολογική απόκριση. (σελ. 86)

3.             Τι γνωρίζετε για τα αντισώματα;

Τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες με δομή τέτοια ώστε να ταιριάζουν με το αντιγόνο όπως το κλειδί με την κλειδαριά, οδηγώντας τελικά στην εξουδετέρωση του αντιγόνου. Παράγονται από ειδική κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων. (σελ. 86)

4.             Πότε δημιουργούνται και πότε ενεργοποιούνται τα κύτταρα μνήμης;

Τα κύτταρα μνήμης δημιουργούνται στην πρώτη επαφή του οργανισμού με το αντιγόνο. Έτσι, την επόμενη φορά που θα προσβληθούμε από το ίδιο αντιγόνο, τα κύτταρα αυτά ενεργοποιούνται και τελικά παράγονται τα κατάλληλα αντισώματα πολύ γρήγορα και σε μεγάλες ποσότητες. Έτσι, το αντιγόνο εξουδετερώνεται ταχύτατα και δεν εμφανίζονται τα συμπτώματα της ασθένειας. (σελ. 86)

5.             Τι ονομάζουμε ανοσία;

Τα κύτταρα μνήμης δημιουργούνται στην πρώτη επαφή του οργανισμού με το αντιγόνο. Έτσι, την επόμενη φορά που θα προσβληθούμε από το ίδιο αντιγόνο, τα κύτταρα αυτά ενεργοποιούνται και τελικά παράγονται τα κατάλληλα αντισώματα πολύ γρήγορα και σε μεγάλες ποσότητες. Έτσι, το αντιγόνο εξουδετερώνεται ταχύτατα και δεν εμφανίζονται τα συμπτώματα της ασθένειας. Τότε λέμε ότι έχουμε αποκτήσει ανοσία απέναντι στο συγκεκριμένο αντιγόνο. (σελ. 86)

6.             Τι περιέχει το εμβόλιο και ποιος ο ρόλος του; 
Με τον εμβολιασμό εισάγεται στο σώμα μας μια μικρή ποσότητα νεκρών ή ανενεργών μικροοργανισμών ή και τμημάτων τους. Το περιεχόμενο του εμβολίου αρκεί για να ενεργοποιηθεί η διαδικασία της ανοσολογικής απόκρισης, ενώ συνήθως δεν είναι ικανό να προκαλέσει ασθένεια. Με αυτόν τον τρόπο ο οργανισμός διαθέτει πλέον κύτταρα «μνήμης» για τον συγκεκριμένο μικροοργανισμό. Χάρη στον εμβολιασμό έχουν εξαφανιστεί πολλές ασθένειες που στο παρελθόν μάστιζαν την ανθρωπότητα. (σελ. 86-87)

7.             Τι περιέχει ο ορός και τι επιτυγχάνεται με αυτόν;

Αν υπάρχει υπόνοια ότι ένα άτομο μπορεί να προσβλήθηκε από κάποιον παθογόνο μικροοργανισμό, π.χ. το βακτήριο του τετάνου, τότε ο εμβολιασμός δεν προσφέρει προστασία στο άτομο. Ο μόνος τρόπος να προστατευτεί άμεσα θα ήταν να του χορηγηθούν έτοιμα αντισώματα. Στον ορό περιέχονται αντισώματα που λαμβάνονται από κάποιον άλλο ζωικό οργανισμό που έχει μολυνθεί από αυτόν τον μικροοργανισμό. Έτσι, σε περίπτωση υπόνοιας για προσβολή από το βακτήριο του τετάνου χορηγείται ο αντιτετανικός ορός. (σελ. 87)

Ενότητα 5.1

1. Τι είναι τα γονίδια;        

Τμήματα DNA που περιέχουν τις γενετικές πληροφορίες. (σελ. 96)                                                                                               

2. Από τι αποτελούνται οι πρωτεϊνες;      

Από αμινοξέα (σελ. 96)                                                                                                                                                                                                                                                       3. 3. Πώς καθορίζεται η έκφραση των ιδιοτήτων ενός οργανισμού;                                                                    

Από τα γονίδια και το περιβάλλον. (σελ. 96)                                                                             4. Τι είναι τα χρωμοσώματα και από τι αποτελούνται;          

Στα ευκαρυωτικά κύτταρα το γενετικό υλικό εντοπίζεται κυρίως στον πυρήνα και σχηματίζει δομές οι οποίες ονομάζονται χρωμοσώματα. Κάθε χρωμόσωμα δομείται κυρίως από DNA, το οποίο συσπειρώνεται με τη βοήθεια πρωτεϊνών. (σελ.96)                                                                                               

5. Πόσα χρωμοσώματα έχει ένα ανθρώπινο σωματικό κύτταρο;  

46 που είναι ανά δύο όμοια (σελ. 96)                           

6. Ποια χρωμοσώματα ονομάζονται ομόλογα;             

Κάθε ζευγάρι χρωμοσωμάτων που έχουν ίδιο σχήμα και μέγεθος ονομάζονται ομόλογα. Τα ομόλογα χρωμοσώματα περιέχουν γενετικές πληροφορίες που αφορούν τις ίδιες ιδιότητες σε αντίστοιχες θέσεις. (σελ. 96)                                                                                               

7. Πώς μελετούμε τα χρωμοσώματα;  

Με τον καρυότυπο  (σελ. 96)                                                                                               

8. Τι είναι ο καρυότυπος;

Ο καρυότυπος είναι η απεικόνιση των χρωμοσωμάτων ενός κυττάρου ταξινομημένων σε ζεύγη, κατά ελαττούμενο μέγεθος.  
(σελ. 96)                                                                                                   

                                                                                                                                                         9. Ποιοι οργανισμοί ονομάζονται διπλοειδείς και ποιοι απλοειδείς; 

Οι οργανισμοί των οποίων τα κύτταρα περιέχουν ομόλογα χρωμοσώματα χαρακτηρίζονται ως διπλοειδείς (2n) και είναι συνήθως ανώτεροι οργανισμοί. Σε άλλους οργανισμούς, όπως είναι οι προκαρυωτικοί και οι περισσότεροι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί, τα χρωμοσώματα δεν είναι ανά δύο όμοια και δεν μπορούμε να τα τοποθετήσουμε σε ζεύγη. Οι οργανισμοί αυτοί χαρακτηρίζονται ως απλοειδείς (1n). (σελ. 96-97)                                                                                               

10. Πώς καθορίζεται το φύλο στον άνθρωπο;   

Στον άνθρωπο αλλά και σε ορισμένους άλλους οργανισμούς το φύλο καθορίζεται από ένα ζεύγος χρωμοσωμάτων, τα οποία ονομάζονται φυλετικά. Η παρουσία του χρωμοσώματος Y είναι αυτή που χαρακτηρίζει το αρσενικό άτομο (ΧY), ενώ η απουσία του καθορίζει το θηλυκό (ΧΧ). (σελ. 97)                                     

11. Ποια χρωμοσώματα ονομάζονται αυτοσωμικά και ποια φυλετικά;    

Στον άνθρωπο αλλά και σε ορισμένους άλλους οργανισμούς το φύλο καθορίζεται από ένα ζεύγος χρωμοσωμάτων (X και Υ), τα οποία ονομάζονται φυλετικά. Τα υπόλοιπα χρωμοσώματα δεν σχετίζονται με το φύλο και ονομάζονται αυτοσωμικά (ή αυτοσώματα). (σελ. 97)                                                  

12. Πόσα αυτοσωμικά και πόσα φυλετικά χρωμοσώματα υπάρχουν σε α) σωματικό κύτταρο άντρα β) σωματικό κύτταρο γυναίκας γ) ωάριο δ) σπερματοζωάριο;      

α) Στα σωματικά κύτταρα ενός άνδρα υπάρχουν 44 (22 ζεύγη) αυτοσωμικά και τα φυλετικά χρωμοσώματα Χ και Y β)Στα σωματικά κύτταρα μιας γυναίκας υπάρχουν 44 (22 ζεύγη) αυτοσωμικά και το φυλετικό χρωμόσωμα Χ δύο φορές.γ) σε ωάριο υπάρχουν 22 αυτοσωμικά και ένα Χ δ) Σε σπερματοζωάριο υπάρχουν 22 αυτοσωμικά και ένα φυλετικό είτε Χ είτε Υ (σελ.97)                                                                                                                         

13. Πόσα χρωμοσώματα από κάθε ζεύγος κληρονομεί ένα παιδί από κάθε γονέα του;           Το ένα χρωμόσωμα κάθε ζεύγους το έχουμε πάρει από τον πατέρα μας και το άλλο από τη μητέρα μας. (σελ.97)                                                                                                                         

Ενότητα 5.2

1. Από τι αποτελούνται τα νουκλεϊκά οξέα; 

Από νουκλεοτίδια και συγκεκριμένα δεσοξυριβονουκλεοτίδια το DNA και ριβονουκλεοτίδια το RNA (σελ. 99)                                                                                                                           

2. Ποιες βάσεις συναντώνται στο DNA; Ποιες βάσεις είναι συμπληρωματικές;  

Αδενίνη (Α), Θυμίνη (Τ), Γουανίνη (G), Κυτοσίνη (C). Συμπληρωματικές είναι η Α με την Τ και η G με τη C. (σελ. 99)                          

3. Από πόσες αλυσίδες αποτελείται το DNA;     

2, είναι δηλαδή δίκλωνο. (σελ. 99)      

4. Ποιες βάσεις συναντώνται στο RNA;                

Η αδενίνη, η ουρακίλη (U) (αντί της θυμίνης), η γουανίνη και η κυτοσίνη. (σελ. 99)                                                                                                          

 

5. Από πόσες αλυσίδες αποτελείται το RNA; 

Μία, είναι δηλαδή μονόκλωνο. (σελ. 99)                      

6. Ποια είδη RNAγνωρίζετε;                                                                                                                                                             

το αγγελιαφόρο ή mRNA

το μεταφορικό ή tRNA                                                                         

 το ριβοσωμικό ή rRNA   (σελ. 99)                   

7. Πότε συμβαίνει αντιγραφή και ποια η σημασία της;  

Το DNA κάθε κυττάρου περιέχει γενετικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη δομή και τη λειτουργία του. Κατά τη διαίρεση ενός κυττάρου προκύπτουν θυγατρικά κύτταρα στα οποία περιέχονται οι ίδιες γενετικές πληροφορίες. Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην ικανότητα του DNA να διπλασιάζεται με μια διαδικασία που ονομάζεται αντιγραφή. Η αντιγραφή προηγείται της κυτταρικής διαίρεσης, ώστε κάθε νέο κύτταρο να περιέχει ένα αντίγραφο του DNA του αρχικού κυττάρου. (σελ. 99)                                                            

8. Πώς γίνεται η αντιγραφή και ποιο το αποτέλεσμά της;                                                                               

 Κατ’ αρχάς, η διπλή έλικα ανοίγει σε συγκεκριμένες θέσεις, καθώς σπάνε οι δεσμοί που συγκρατούν τις συμπληρωματικές αζωτούχες βάσεις. Έτσι, οι βάσεις της κάθε αλυσίδας μένουν αζευγάρωτες. Αυτό επιτρέπει τον σχηματισμό δεσμών με συμπληρωματικές βάσεις άλλων ελεύθερων δεοξυριβονουκλεοτιδίων. Τα νουκλεοτίδια αυτά ενώνονται αφενός με τις αζευγάρωτες βάσεις της παλιάς νουκλεοτιδικής αλυσίδας και αφετέρου μεταξύ τους, σχηματίζοντας μία νέα συμπληρωματική αλυσίδα. Το αποτέλεσμα της αντιγραφής είναι ο σχηματισμός δύο δίκλωνων μορίων DNA, καθένα από τα οποία αποτελείται από μία παλιά και μία νέα αλυσίδα. Αυτά τα μόρια –σε περίπτωση που δεν έχει συμβεί κάποιο «λάθος» στη συμπληρωματικότητα των βάσεων– είναι πανομοιότυπα τόσο μεταξύ τους όσο και με το αρχικό μόριο, δηλαδή έχουν την ίδια αλληλουχία νουκλεοτιδίων και συνεπώς τις ίδιες γενετικές πληροφορίες.(σελ. 99-100)

                                        
9. Από τι καθορίζεται η σειρά των αμινοξέων στις πρωτεϊνες;
Από την πληροφορία που περιέχεται στο DNA, και συγκεκριμένα στα γονίδια (σελ. 100). 

10. Πού γίνεται η σύνθεση των προωτεϊνών;
Στα ριβοσώματα (σελ. 100)

11. Τι είναι η μεταγραφή και ποια η σημασία της;

Μεταγραφή ονομάζεται η μεταφορά της πληροφορίας από το DNA στο RNA. Είναι απαραίτητη, γιατί δεν είναι δυνατόν να μεταφέρεται όλο το DNA στα ριβοσώματα, κάθε φορά που το κύτταρο συνθέτει μια πρωτεϊνη. Αντίθετα, η πληροφορία μεταφέρεται πρώτα από το DNA στο m-RNA κι έπειτα το m-RNA τη μεταφέρει στα ριβοσώματα, για να φτιαχτεί η πρωτεϊνη. (σελ. 100)

12. Πώς γίνεται η μεταγραφή;

To τμήμα του DNA που πρόκειται να μεταγραφεί ξετυλίγεται και η μία αλυσίδα απομακρύνεται από την άλλη. Μια από τις δύο αλυσίδες του DNA χρησιμεύει ως καλούπι για τη σύνθεση μιας συμπληρωματικής αλυσίδας DNA. Απέναντι από τις αζευγάρωτες πλέον αζωτούχες βάσεις των δεοξυριβονουκλεοτιδίων της μιας αλυσίδας τοποθετούνται ελεύθερα ριβονουκλεοτίδια που διαθέτουν τις συμπληρωματικές αζωτούχες βάσεις. Έτσι, απέναντι από την αδενίνη, τη θυμίνη, τη γουανίνη και την κυτοσίνη του DNA τοποθετούνται ελεύθερα ριβονουκλεοτίδια που φέρουν αντίστοιχα ουρακίλη, αδενίνη, κυτοσίνη και γουανίνη. Στη συνέχεια, τα ριβονουκλεοτίδια ενώνονται μεταξύ τους, σχηματίζοντας ένα μόριο RNA. Το μόριο αυτό απομακρύνεται και οι συμπληρωματικές αζωτούχες βάσεις των δύο αλυσίδων του DNA ενώνονται και πάλι.(σελ. 100)

13.  Ποια είδη RNA παράγονται με τη μεταγραφή;

το αγγελιαφόρο ή mRNA, το μεταφορικό ή tRNA, το ριβοσωμικό ή rRNA (σελ. 101)

14. Πώς γίνεται η μετάφραση;

Το mRNA που προκύπτει από τη μεταγραφή προσδένεται σε ένα ριβόσωμα, για να ξεκινήσει η διαδικασία της μετάφρασης. Στην πρωτεϊνοσύνθεση είναι απαραίτητη η συμμετοχή και των τριών ειδών RNA. Το ένα άκρο του mRNA συνδέεται με ένα μόριο rRNA του ριβοσώματος χάρη στη συμπληρωματικότητα των αζωτούχων βάσεων. Στη συνέχεια, κατάλληλα μόρια tRNA, τα οποία εμφανίζουν επίσης συμπληρωματικότητα με το mRNA, μεταφέρουν διαδοχικά στο ριβόσωμα συγκεκριμένα αμινοξέα. Κάθε αμινοξύ συνδέεται με χημικό δεσμό με το επόμενο και έτσι σχηματίζεται η συγκεκριμένη πρωτεΐνη. (σελ. 101)

15. Να παραστήσετε το κεντρικό δόγμα της Βιολογίας.

 (σελ. 101)

Ενότητα 5.3

1.             Τι ονομάζουμε αλληλόμορφα; Να αναφερθεί παράδειγμα.

Πρόκειται για διαφορετικές μορφές του ίδιου γονιδίου. Για παράδειγμα, όσον αφορά τη μορφή των λοβών των αυτιών, μπορεί το ένα αλληλόμορφο να καθορίζει ελεύθερους λοβούς και το άλλο προσκολλημένους. (σελ. 103)

2.             Πόσα αλληλόμορφα διαθέτει ένα διπλοειδής οργανισμός για κάθε χαρακτηριστικό; Πόσα παίρνει από τον πατέρα και πόσα από τη μητέρα;

Για κάθε χαρακτηριστικό οι διπλοειδείς οργανισμοί διαθέτουν δύο αλληλόμορφα, τα οποία βρίσκονται σε αντίστοιχες θέσεις των ομόλογων χρωμοσωμάτων. Ένα αλληλόμορφο το κληρονομεί από τον πατέρα και το άλλο από τη μητέρα. (σελ. 103)

3.             Ποια σχέση έχουν τα γονίδια που βρίσκονται σε ομόλογα χρωμοσώματα;

Είναι αλληλόμορφα. (σελ. 103)

4.             Ποιο άτομο ονομάζεται ομόζυγο και ποιο ετερόζυγο;

Ένα άτομο μπορεί να φέρει ίδια ή διαφορετικά αλληλόμορφα για ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό. Όταν τα αλληλόμορφα είναι ίδια, το άτομο που τα φέρει είναι ομόζυγο για το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, ενώ, αν είναι διαφορετικά, το άτομο είναι ετερόζυγο. (σελ. 103)

5.             Πότε ένα αλληλόμορφο ονομάζεται επικρατές και πότε υπολειπόμενο;                                                                     

Το αλληλόμορφο του οποίου η δράση καλύπτει τη δράση του υπολειπόμενου και εκδηλώνεται στην ετερόζυγη κατάσταση ονομάζεται επικρατές και συμβολίζεται συνήθως με κεφαλαίο γράμμα (π.χ. Α). Το αλληλόμορφο του οποίου η δράση δεν εκδηλώνεται στην ετερόζυγη κατάσταση παρά μόνο στην ομόζυγη και η δράση του καλύπτεται από το επικρατές ονομάζεται υπολειπόμενο και συνήθως συμβολίζεται με το αντίστοιχο πεζό γράμμα (π.χ. α). (σελ. 103)

Ενότητα 5.4













Ενότητα 5.5

1.             Ποια η διαφορά ενός κληρονομικού από ένα επίκτητο χαρακτηριστικό;

Οι οργανισμοί, καθώς αναπτύσσονται, εμφανίζουν μια μεγάλη ποικιλία χαρακτηριστικών, από τα οποία άλλα έχουν κληρονομήσει από τους γονείς τους και άλλα οφείλονται στις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Εάν, για παράδειγμα, μπορείτε να αναδιπλώνετε τη γλώσσα σας, αυτό είναι ένα κληρονομικό χαρακτηριστικό, ενώ, αν μπορείτε να μιλάτε τρεις ξένες γλώσσες, αυτό οφείλεται σε εκπαίδευση και μελέτη, είναι συνεπώς ένα επίκτητο χαρακτηριστικό. (σελ. 107)                                                                  

2. Τι ονομάζουμε κληρονομικότητα;

Η μεταβίβαση των γενετικών χαρακτηριστικών από τους γονείς στους απογόνους ονομάζεται κληρονομικότητα. (σελ. 107)

3. Aπό τι καθορίζονται τα χαρακτηριστικά μας;

Τα χαρακτηριστικά μας καθορίζονται από γονίδια που βρίσκονται στα ομόλογα χρωμοσώματα. (σελ. 107)

4. Τι ονομάζεται γονότυπος και τι φαινότυπος;

Το σύνολο των αλληλομόρφων που βρίσκονται σε κάθε σωματικό κύτταρο ενός οργανισμού αποτελεί τον γονότυπο του οργανισμού, ενώ το σύνολο των χαρακτηριστικών του (μορφολογικών, ανατομικών, φυσιολογικών κτλ.) αποτελεί τον φαινότυπό του. (σελ. 107)

5. Να διατυπώσετε τους νόμους του Mendel.      

·                     Τα άτομα που προέρχονται από διασταύρωση ομόζυγων γονέων οι οποίοι διαφέρουν σε ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά είναι ομοιόμορφα μεταξύ τους ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά.  

·                     Όταν διασταυρώνουμε ετερόζυγα άτομα, επανεμφανίζονται στους απογόνους τους τα χαρακτηριστικά των γονέων τους με καθορισμένη αναλογία. (σελ. 109)

Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.