Δεν είναι λίγες οι φορές που στην λογοτεχνία έχουν υπάρξει απάτες, αντιγραφές και φαντασιοπληξίες. Όμως η ιστορία του τυφλού Σκωτσέζου ποιητή Όσιαν, του «Ομήρου του Βορρά» όπως τον είπαν αργότερα, είναι ίσως η μεγαλύτερη απάτη που έχει γίνει ποτέ στην ιστορία της λογοτεχνίας.
Το 1762, ο επίσης ποιητής Τζέιμς ΜακΦέρσον, δημοσίευσε μια συλλογή ποιημάτων με πρωταγωνιστή τον σπουδαίο πολεμιστή Φινγκάλ. Ο ΜακΦέρσον τότε ισχυρίστηκε πως η συλλογή ποιημάτων ανήκε σε έναν τυφλό Σκωτσέζο ποιητή του 3ου αιώνα που άκουγε στο όνομα Όσιαν. Η υψηλή κοινωνία της Μεγάλη Βρετανίας τότε θαύμαζε οτιδήποτε αρχαιοελληνικό ή ρωμαϊκό. Είχε εμμονή με αυτά. Η ύπαρξη ενός λυρικού και επικού ποιητή στον Βορρά θα αποτελούσε γι’ αυτήν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να καυχηθεί για τον δικό της «Όμηρο».
Ο Τζέιμς ΜακΦέρσον
Ο Όσιαν έγινε ο αγαπημένος της. Καλογραμμένη ποίηση που εξιστορούσε κατορθώματα που μπορούσαν να εμπνεύσουν. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Όσιαν πέρασε τα σύνορα. Ο Ναπολέων είχε ένα αντίγραφο του βιβλίου σε κάθε μάχη. Ο Τόμας Τζέφερσον είχε πει πως «Τα τρυφερά και ανώτερα συναισθήματα του ανθρώπινου νου, δεν έχουν γραφτεί ποτέ ξανά έτσι από ανθρώπινο χέρι».
Τα ποιήματα του ενέπνευσαν πολλούς γνωστούς λογοτέχνες, όπως τον Γκέτε, τον Λόρδο Βύρωνα και τον Ουίλιαμ Μπλέικ. Η αμφιβολία για την προέλευσή τους υπήρχε εξ’ αρχής, αφού ο ΜακΦέρσον δεν μπόρεσε να δείξει τα γραπτά που μετέφρασε όταν του ζητήθηκε.
Όσο τα χρόνια περνούσαν, πολλοί πανεπιστημιακοί ερευνητές προσπάθησαν να αποδείξουν την ύπαρξη του ποιητή. Μόλις πριν από δυο χρόνια, ο καθηγητής Ραλφ Κένα του πανεπιστημίου του Κόβεντρι, ανακάλυψε πως τα ποιήματα βασίζονται σε δυο ιστορίες της ιρλανδικής παράδοσης και είναι σχεδόν πανομοιότυπα. Έτσι είναι σχεδόν βέβαιο πλέον πως ο Όσιαν δεν υπήρξε ποτέ και ήταν ένα εφεύρημα του ΜακΦέρσον για να καταφέρει να γίνει αποδεκτός στην υψηλή κοινωνία. Ήταν ανάγκη ή μια απλή απάτη;
Σωστή απάντηση δεν υπάρχει αλλά μάλλον η αλήθεια βρίσκεται κάπου στην μέση. Μια ελίτ που απέρριπτε οτιδήποτε δεν ανήκε στους κλασσικούς χρόνους δημιούργησε μια ανάγκη εξεύρεσης μιας διαφορετικής λύσης από μια απλή συλλογή ποιημάτων. Φυσικά, ο ΜακΦέρσον έγινε γνωστός μέσα από αυτό και μάλιστα έλαβε μεγάλα ποσά, για να συνεχίσει την έρευνά του πάνω στον ανύπαρκτο ποιητή Όσιαν.
Παρόλη όμως την σχεδόν βέβαιη αποκάλυψη της απάτης, είναι πολλοί εκείνοι που ακόμα θαυμάζουν το έργο του ΜακΦέρσον. Γιατί όπως και να το κάνουμε είναι ο πραγματικός Όσιαν, που ενέπνευσε για αιώνες μεγάλες προσωπικότητες της λογοτεχνίας και της τέχνης. Η αλήθεια πολλές φορές δεν είναι το ζητούμενο, ίσως γιατί μπορεί να χαλάσει μια ωραία ιστορία. Η ερώτηση ωστόσο παραμένει: Απατεώνας ή απελπισμένος;
Ο πίνακας του Johann Peter Krafft «Όσιαν και Μαλβίνα»
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.